Wikipedysta:Montiverdi/brudnopis: Różnice pomiędzy wersjami
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Stacja kolejowa infobox}} |
Montiverdi (dyskusja | edycje) mNie podano opisu zmian |
||
Linia 1:
{{
|nazwa = Komunikacja miejska we Wrocławiu
|
|typ systemu = publiczny transport zbiorowy
|
|
|grafika =
|opis grafiki =
|państwo = POL
|
|organizator =
|operator =
|liczba linii =
|lata funkcjonowania = od 1840
|dzienna liczba pasażerów =
|roczna liczba pasażerów =
|schemat =
|opis schematu =
|długość sieci =
|rozstaw szyn =
|napięcie zasilania =
|liczba stacji =
|liczba zajezdni =
|liczba przystanków =
|liczba pojazdów =
|commons =
|www =
}}
[[Plik:
[[Plik:Autobus Jelcz MPK Wrocław01.jpg|thumb|240px|Autobus typu [[Jelcz M121M]]]]
[[Plik:Wroclaw - Horse tram.jpg|thumb|240px|Tramwaj konny we Wrocławiu]]
[[Plik:Wroclaw-tramwajeJasMalgosia.jpg|thumb|240px|Zabytkowe wagony [[Berolina]] – ''Jaś i Małgosia'']]
[[Plik:Wrocław tram network 1911.png|thumb|240px|Sieć torowisk tramwajowych we Wrocławiu w roku 1911: <br />Czerwone – BSEG, Zielone – ESB, Żółte – SSB <br />małymi okręgami zaznaczone pętle tramwajowe, kwadratami – zajezdnie]]
'''Komunikacja miejska we Wrocławiu''' – system [[Transport miejski|transportu miejskiego]] oparty współcześnie na komunikacji [[tramwaj]]owej i [[autobus]]owej, obejmujący zasięgiem [[Wrocław]] i najbliższe miejscowości. Składnikami systemu są odpowiednie środki techniczne umożliwiające przewóz osób, rozwiązania inżynierii ruchu i otoczenie organizacyjne<ref name="ew-km"/>.
We Wrocławiu komunikacja miejska funkcjonuje od 1840 roku, kiedy to uruchomiono pierwsze połączenia [[Omnibus (pojazd)|omnibusowe]] z [[Rynek we Wrocławiu|Rynku]] do ówcześnie podwrocławskich [[Popowice (Wrocław)|Popowic]]<ref name="ew-km"/><ref name="ew-om"/><ref name="mpwik-h"/>.
== Rodzaje stosowanych środków technicznych ==
W historii Wrocławia używano różnych [[Środek transportu|środków transportu]] miejskiego:
* [[Omnibus (pojazd)|omnibusy]] (1840–1914)<ref name="ew-km"/><ref name="ew-om"/><ref name="mpwik-h"/>
* [[Tramwaj konny|tramwaje konne]] (1877–1906)<ref name="ew-km"/><ref name="ew-tk"/>
* [[tramwaj]]e elektryczne (od 1893)<ref name="ew-km"/><ref name="ew-te"/>
* [[trolejbus]]y (1912–1913)<ref name="ew-km"/>
* [[autobus]]y (od 1925 /1904/)<ref name="ew-km"/><ref name="ew-au"/>
* [[Tramwaj wodny|tramwaje wodne]] (do początku lat 50. XX wieku)<ref name="ew-tw"/>
* [[prom]]y (do lat 70. XX wieku)<ref name="ew-pr"/>
* [[Taksówka|taksówki]] (od 1906)<ref name="ew-tx"/>
* [[kolej linowa]] – [[kolej gondolowa]] (od 2013)<ref name="kl-po"/>
* [[kolej]] (od 2013 bilet zintegrowany)<ref group="uwaga" name="u-data-kolej"/><ref name="wr-schk"/><ref name="wr-bz"/>.
Współcześnie system transportu miejskiego we Wrocławiu składa się z linii tramwajowych i autobusowych o różnych formach prawnych.
Urząd miejski wykonuje zadania [[Organizator publicznego transportu zbiorowego|organizatorem publicznego transportu zbiorowego na tramwajowych i autobusowych liniach miejskich oraz w zakresie zawartych porozumień na liniach autobusowych na terenie siedmiu sąsiednich gmin: [[Czernica]], [[Długołęka]], [[Kobierzyce]], [[Kąty Wrocławskie]], [[Miękinia]], [[Siechnice]], [[Wisznia Mała]], w związku z zawartymi [[Porozumienie gminne|porozumieniami]]{{r|NIK}}.
W formie organizacyjnej publicznego transportu zbiorowego funkcjonują linie miejskie, linie podmiejskie oraz tzw. linie strefowe, uruchamiane na mocy porozumień Wrocławia z ościennymi gminami, a także linie międzygminne uruchamiane przez ościenne gminy, objęte porozumieniem z gminą Wrocław w zakresie honorowania biletów{{r|ABC}}.
Uzupełnieniem publicznego transportu zbiorowego we Wrocławiu są:
* miejski transport osób z [[Niepełnosprawność|niepełnosprawnościami]], ,poruszających się na [[Wózek inwalidzki|wózkach inwalidzkich]].
* ''[[Wrocławski Rower Miejski]]'' współfinansowany przez gminę{{r|NIK}},
* transport kolejowy organizowany przez samorząd [[województwo dolnośląskie|województwa dolnośląskiego]], obsługiwany przez [[Polregio]] i [[Koleje Dolnośląskie]] (objęty wspólnymi ofertami biletowymi z komunikacją miejską)ref name="wr-pta"/>,
* prywatne, komercyjne:
** linie autobusowe, organizowane przez [[przewoźnik drogowy|przewoźników drogowych]],
** taksówki, a od [[2015]] roku również [[Uber (przedsiębiorstwo)|Uber]]{{r|uber}},
** wypożyczalnie hulajnóg, skuterów, samochodów ([[car-sharing]] w tym w latach 2017-2020 miejska wypożyczalnia ''[[Vozilla]]''){{r|NIK}}
Gmina używa w sterowaniu ruchem [[System informacyjny|systemu]] klasy [[Inteligentny system transportowy|ITS]], którego podsystemem jest pojazdowy i przystankowy system informacji pasażerskiej{{r|NIK}}.
Przejazdy liniami autobusowymi i tramwajowymi w ramach publicznego transportu zbiorowego są odpłatne [[bilet]]owane, z wykorzystaniem biletów papierowych oraz formy elektronicznej z wykorzystaniem [[Aplikacja mobilna|aplikacji mobilnych]] i [[Karta zbliżeniowa|kartach zbliżeniowych]] (miejskich i [[Karta płatnicza|płatniczych){{r|NIK}}. Operatorem infrastruktury systemu biletowego (m.in [[Automat biletowy|automatów]] i [[Kasownik (urządzenie)|kasowników]]) jest [[Mennica Polska]]. Gmina Wrocław stosuje w {{Wikisłownik|taryfa|taryfie przewozowej}} tym szeroki katalog ulg, m.in. bezpłatne przejazdy uczniów{{r|ulgi}}.
MPK zapewnia także przewozy osób , dzięki 4<ref group="uwaga" name="u-nt"/> zakupionym przez PFRON, odpowiednio przystosowanym taksówkom–busom<ref name="ew-km"/><ref name="ew-tx"/><ref name="ew-mpk"/>.
== Rys historyczny ==
=== Przed II wojną światową ===
Początek regularnych połączeń pasażerskich we Wrocławiu to rok 1840, kiedy prywatna firma<ref group="uwaga" name="u-lo"/> uruchomiła linię łączącą Rynek z Popowicami<ref group="uwaga" name="u-pe"/>, obsługiwaną za pomocą omnibusów. Komunikacja omnibusowa szybko została przejęta przez ''Breslauer Omnibusgesellschaft'' (Wrocławskie Towarzystwo Omnibusowe)<ref group="uwaga" name="u-lo"/><ref name="ew-km"/><ref name="ew-om"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>.
W roku 1877 uruchomiono pierwsze tramwaje konne, które z czasem stały się dominującym środkiem komunikacji miejskiej. Ten system komunikacji prowadzony był przez powołane do życia w 1876 roku ''Breslauer Straßen-Eisenbahn-Gesellschaft'' – BSEG (Wrocławskie Towarzystwo Kolei Ulicznej)<ref name="ew-km"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="ew-tk"/><ref name="wp-h"/>.
W 1893 roku uruchomiono pierwsze wrocławskie tramwaje elektryczne. Sieć tramwajową zbudowała firma [[AEG]], a komunikację realizowała [[spółka akcyjna]] ''Elektrische Strassenbahn Breslau'' – ESB (Wrocławskie Tramwaje Elektryczne). W tym okresie równolegle funkcjonowała komunikacja omnibusowa i tramwajowa, zarówno tramwajów konnych, jak i elektrycznych.
W 1901 roku została powołana spółka ''Städtische Straßenbahn Breslau'' – SSB (Tramwaje Miejskie Wrocław), która kolejno wchłonęła [[Konkurencja (ekonomia)|konkurencyjne]] firmy i scaliła komunikację w mieście: BSEG w 1911 roku i ESB w 1924 roku<ref name="ew-km"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="ew-te"/><ref name="wp-h"/>. W 1939 roku SSB została przekształcona w firmę ''Breslauer Verkehrsbetriebe'' – BVB<ref name="ew-km"/><ref name="wp-h"/>.
W 1912 roku spółka ''Gleislose Lloyd-Bahn Brockau'' uruchomiła jedyną linię trolejbusową, która została zamknięta i [[Rozbiórka|rozebrana]] już w następnym 1913 roku<ref name="ew-km"/><ref name="mpwik-h"/>.
W 1925 roku<ref group="uwaga" name="u-ka"/> SSB uruchomiła komunikację autobusową<ref name="ew-km"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="ew-au"/><ref name="wp-h"/>.
=== Po II wojnie światowej ===
==== Sieć komunikacyjna ====
Komunikację tramwajową i autobusową uruchomiono po wojnie 22 sierpnia 1945 r.{{r|Korzeniowski}} Linie tramajowe miały oznaczenie liczbowe, a autobusowe - literowe, zmienione na liczbowe (od numeru 100 wzwyż) w 1950 roku{{r|Korzeniowski}}.
Sieć linii komunikacyjnych była na przestrzeni lat zmieniana wraz z rozbudową miasta{{r|hydral}}.
Linie autobusowe uruchamiane przez miasto Wrocław od pierwszych lat powojennych poza miastem docierały do miejscowości podwrocławskich. W latach 50. ustalono, że obsługą ośrodków położonych zajmowała się [[Państwowa Komunikacja Samochodowa]] i kolej. Od 1991 roku za komunikację poza granicami Wrocławia odpowiadają gminy sąsiadujące.
Od lat 90. poza systemem publicznym funkcjonują komercyjne linie autobusowe, obsługiwane przez przewoźników drogowych. MPK Wrocław okresowo korzysta z usług podwykonawców.
==== Infrastruktura ====
Infrastrukturę tramwajową rozbudowywano w różnym tempie{{r|Korzeniowski}}.
Od roku 1995 z jezdni są wydzielane [[buspas]]y, przeważnie w formie pasów autobusowo-tramwajowych. Prowadzi się również wydzielenia torowisk z jezdni - wg stanu na .... xx% torowisk jest odseparowanych od ogólnego ruchu drogowego. Po powodzi tysiąclecia w 1997 roku W 2007 roku w rejonie placu Grunwaldzkiego otwarto węzeł komunikacji zbiorowej - rondo ronalda reagana - będący w czasach oddania największym w mieście.
==== Organizacja ====
Do początku [[Lata 90. XX wieku|lat 90. XX wieku]] komunikację realizowało [[Przemysł terenowy|terenowe]] przedsiębiorstwo [[przedsiębiorstwo państwowe|państwowe]] Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne (przejściowo pod różnymi nazwami). W 1991 roku w ramach [[Transformacja systemowa w Polsce|transformacji systemowo-gospodarczej]] Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne przekształcono w [[zakład budżetowy]] gminy Wrocław, a od 1996 roku w komunalną [[spółka z ograniczoną odpowiedzialnością|spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością]]<ref name="ew-km"/><ref name="mpwik-h"/>.
Funkcję organizatora i operatora komunikacji miejskiej rozdzielono w 1997 roku, zdejmując te obowiązki z MPK, a powierzając najpierw Zarządowi Dróg i Komunikacji, a w późniejszych latach - wydziałom i departamentom urzędu miejskiego{{r|Sielicki}}.
==== Tabor ====
Od lat 60. we Wrocławiu używane były tramwaje i autobusy przegubowe{{r|Korzeniowski|Sielicki}}. Wówczas upowszechniono pojazdy ze zdalnym zamykaniem drzwi ze stanowiska kierującego{{r|Korzeniowski|Sielicki}}. Na przełomie lat 60. i 70. zlikwidowano obsługe konduktorską w pojazdach, wprowadzając przedsprzedaż biletów{{r|Sielicki}}.
Pierwsze autobusy przystosowane dla osób z niepełnosprawnościami ruchu wprowadzono w roku 1994 - pojazdy niskowejściowe. W latach 2000-2002 wprowadzono autobusy na całej długości niskopodłogowe.
Pierwsze tramwaje niskowejściowe wprowadzono w roku.
Od Pierwsze autobusy z klimatyzacją wprowadzono we Wrocławiu w roku. Według stanu na ... xxx% autobusów MPK posiada klimatyzację.
Pierwsze tramwaje niskowejściowe wprowadzono w roku.
Tramwaje 105N po modernizacjach i pochodne we Wrocławiu posiadają charakterystyczny wygląd, wynikający z zastosowania w zmienionej konstrukcji czół pojazdów elementów kompozytowych z fabryki Bieramot w Bierutowie.
==== Związki z kulturą ====
O wrocławskich tramwajach mówią słowa Wrocławskiej piosenki, spopularyzowanej szczególnie przez Marię Koterbską.
==== Związki z ogólną historią miasta ====
Komunikacja miejska we Wrocławiu przeplata się z historią miasta. Dawna zajezdnia autobusowa przy ulicy Grabiszyńskiej podczas stanu wojennego była miejscem, gdzie tworzono wrocławską Solidarność. Powódź tysiąclecia wyrządziła znaczne szkody w infrastrukturze drogowej i tramwajowej. W ramach przygotowań do EURO 2012 zbudowano dwa odcinki linii tramwajowych () oraz węzeł tramwajowo-kolejowy [[Wrocław Stadion]] - i nabyto nowe pojazdy projekt Tramwaj Plus.
=== Kalendarium ===
Poniżej przestawiono kalendarium z uwzględnieniem uruchamiania i likwidowania poszczególnych rodzajów transportu miejskiego, przy czym dla tramwajów wodnych i promów brak jest dat rozpoczęcia ich [[Eksploatacja|eksploatacji]] (brak danych).
{| class="wikitable"
|+ Kalendarium
! rok
! rodzaj
! wydarzenie
|-
| [[1840]]
| omnibus
| uruchomienie<ref name="ew-km"/><ref name="ew-om"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
|-
| [[
| tramwaj konny
| uruchomienie<ref name="ew-km"/><ref name="ew-tk"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
|-
| [[1893]]
| tramwaj elektryczny
| uruchomienie<ref name="ew-km"/><ref name="ew-te"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
|-
| [[1904]]
| autobus
| uruchomienie<ref name="ew-au"/>
|-
| [[1905]]
| autobus
| likwidacja<ref name="ew-au"/>
|-
| [[1906]]
| tramwaj konny
| likwidacja<ref name="ew-km"/><ref name="ew-tk"/><ref name="wp-h"/>
|-
| [[1906]]
| taksówka
| uruchomienie<ref name="ew-tx"/>
|-
| [[1912]]
| trolejbus
| uruchomienie<ref name="ew-km"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
|-
| [[1913]]
| trolejbus
| likwidacja<ref name="ew-km"/><ref name="wp-h"/>
|-
| [[1914]]
| omnibus
| likwidacja<ref name="ew-om"/><ref name="wp-h"/>
|-
| [[1925]]
| autobus
| uruchomienie<ref name="ew-km"/><ref name="ew-om"/><ref name="ew-au"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
|-
| [[1913]]
| trolejbus
| likwidacja<ref name="ew-km"/>
|-
| 2 kwietnia [[1945]]
| tramwaj, autobus
| wstrzymanie działania podczas oblężenia<ref name="mpwik-h"/>
|-
| 22 sierpnia 1945
| tramwaj
| uruchomienie po II wojnie światowej<ref name="ew-km"/><ref name="ew-au"/><ref name="ew-mpk"/>
|-
| 22 sierpnia 1945
| autobus
| uruchomienie po II wojnie światowej<ref name="ew-km"/><ref name="ew-au"/><ref name="ew-mpk"/>
|-
| [[1945]]
| taksówka
| uruchomienie po II wojnie światowej<ref name="ew-tx"/>
|-
| [[Lata 50. XX wieku|l. 50. XX wieku]]
| tramwaj wodny
| likwidacja<ref name="ew-tw"/>
|-
| [[1958]]
| taksówka osobowa
| uruchomienie przez MPK<ref name="ew-tx"/><ref name="ew-mpk"/><ref name="mpwik-h"/>
|-
| [[1964]]
| taksówka osobowa
| likwidacja w MPK<ref name="ew-tx"/><ref name="mpwik-h"/>
|-
| [[1968]]
| taksówka bagażowa
| uruchomienie przez MPK<ref name="ew-tx"/>
|-
| [[1969]]
| taksówka bagażowa
| likwidacja w MPK<ref name="ew-tx"/><ref name="ew-mpk"/>
|-
| [[1970]]
| tramwaj wodny
| nieudana próba reaktywacji<ref name="ew-tw"/>
|-
| [[Lata 70. XX wieku|l. 70. XX wieku]]
| prom
| likwidacja<ref name="ew-pr"/>
|-
| [[1999]]
| busy dla osób niepełnosprawnych
| uruchomienie<ref name="mpwik-h"/>
|-
| [[2003]]
| tramwaje (linie nocne)
| likwidacja<ref name="mpwik-h"/>
|-
| [[2013]]
| kolej linowa
| uruchomienie<ref name="kl-po"/>
|-
| 2013<ref group="uwaga" name="u-data-kolej"/>
| kolej
| bilet zintegrowany<ref name="wr-bz"/>
|}
== Współczesna komunikacja miejska ==
[[Plik:Wroclaw tram network 2009.png|thumb|240px|Współczesna sieć torowisk tramwajowych we Wrocławiu<br />Jaśniejszym kolorem oznaczono linię w budowie.]]
Współczesna komunikacja miejska we Wrocławiu oparta jest na dwóch środkach transportu: tramwajach i autobusach<ref name="ew-km"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="ew-au"/><ref name="ew-mpk"/>.
===
Wszystkie linie tramwajowe obsługiwane są przez MPK<ref name="ew-km"/>. W latach 2009–2012 wybudowano i uruchomiono nowe [[Tor (kolejnictwo)|torowiska]] na osiedlu [[Gaj (Wrocław)|Gaj]] oraz [[Kozanów]] i [[Maślice]], bez [[Pętla (transport publiczny)|pętli tramwajowych]] lecz z krańcówką dla pojazdów dwustronnych, na których uruchomiono linie w ramach programu "Tramwaj Plus"<ref name="wr-skt"/>.
{{osobny artykuł|Tramwaje we Wrocławiu}}
=== Komunikacja autobusowa ===
Według stanu na 20 września 2020 r. linie autobusowe obsługiwane były przez różnych przewoźników, tj.
* MPK i podwykonawcy, DLA (linie miejskie),
* Bus Marco Polo Vratislavia 1992, DLA, Kłosok (linie podmiejskie w tym strefowe i organizowane przez gminy ościenne)
* Beskid Przewozy, Bus Marco Polo Vratislavia 1992, DLA, Sevibus, Polbus PKS, Trako Przewozy i inni (linie prywatne).
{{osobny artykuł|Autobusy we Wrocławiu}}
=== Kolej linowa ===
[[Plik:SM Wrocław Wyspiańskiego Polinka.jpg|thumb|240px|Stacja Polinki.]]
Istnieje [[kolej linowa]] ''Polinka'', która łączy dwa [[Brzeg (geografia)|brzegi]] rzeki [[Odra|Odry]] w okolicach [[Politechnika Wrocławska|Politechniki Wrocławskiej]] (okolice budynku C13 Politechniki Wrocławskiej przy [[Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego|Wybrzeżu Wyspiańskiego]]) i na przeciwległym brzegu okolice Geocentrum – [[kampus]] przy ulicy Na Grobli. Pierwsze plany pojawiły się w 2011 r. Inwestycję zrealizowano i oddano do użytkowania pod koniec 2013 r. <ref name="kl-po"/> Założono, że kolejka umożliwi [[transport]] do 370 [[Osoba|osób]] na [[Godzina|godzinę]] w obu kierunkach. Jednorazowo będzie można przewieźć na przeciwległy brzeg rzeki 15 [[Pasażer (osoba)|pasażerów]] w czasie około 2,5 minuty<ref name="gp-mw"/><ref name="wr-kl"/><ref name="kl-po"/>.
{{osobny artykuł|Polinka}}
== Przedsiębiorstwa ==
[[Plik:Tram wro 105NWr.jpg|thumb|240px|Niebieskie tramwaje.]]
[[Plik:Volvo MPK Wrocław01.JPG|thumb|240px|Autobus typu [[Volvo 7700A]].]]
Na przestrzeni [[Historia Wrocławia|historii miasta]] w zakresie obsługi komunikacji miejskiej i podmiejskiej działały między innymi następujące [[Przedsiębiorstwo|przedsiębiorstwa]]:
* ''Conrad Kissing'' – omnibusy<ref name="ew-om"/>
* ''Breslauer Omnibusgesellschaft'' BOG (Wrocławskie Towarzystwo Omnibusowe) – omnibusy<ref name="ew-km"/><ref name="ew-om"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
* ''Breslauer Straßen-Eisenbahn-Gesellschaft'' BSEG (Wrocławskie Towarzystwo Kolei Ulicznej) - tramwaje konne i elektryczne<ref name="ew-km"/><ref name="ew-tk"/><ref name="ew-te"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
* ''Elektrische Strassenbahn Breslau'' ESB (Wrocławskie Tramwaje Elektryczne) – tramwaje elektryczne, omnibusy<ref name="ew-km"/><ref name="ew-om"/><ref name="ew-te"/><ref name="wp-h"/>
* ''Städtische Straßenbahn Breslau'' SSB (Tramwaje Miejskie Wrocław) – tramwaje elektryczne, autobusy<ref name="ew-km"/><ref name="ew-te"/><ref name="ew-au"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
* ''Breslauer Verkehrsbetriebe'' BVB (Wrocławskie Zakłady Komunikacyjne) – tramwaje elektryczne, autobusy<ref name="ew-km"/><ref name="mpwik-h"/><ref name="wp-h"/>
* Zakłady Komunikacyjne miasta Wrocławia ZKMW (od 1945 do 1951 roku) – tramwaje elektryczne, autobusy<ref name="ew-mpk"/><ref name="wp-h"/>
* Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne MPK (przedsiębiorstwo państwowe) – tramwaje elektryczne, autobusy, taksówki osobowe i bagażowe<ref name="ew-km"/><ref name="ew-au"/><ref name="ew-mpk"/><ref name="wp-h"/>
* Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne MPK (zakład budżetowy gminy Wrocław) – tramwaje elektryczne, autobusy<ref name="ew-km"/><ref name="ew-au"/><ref name="ew-mpk"/>
* Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne MPK (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) – tramwaje elektryczne, autobusy, busy dla osób niepełnosprawnych<ref name="ew-km"/><ref name="ew-au"/><ref name="ew-mpk"/>
* Dolnośląskie Linie Autobusowe DLA<ref name="ew-km"/><ref name="ew-au"/><ref name="ew-mpk"/><ref name="wr-kpm"/><ref name="wp-h"/><ref name="wr-kau"/><ref name="dla-rj"/>
* Polbus - PKS<ref name="ew-km"/><ref name="ew-au"/><ref name="ew-mpk"/><ref name="wr-kpm"/><ref name="wr-kau"/>
* Anter<ref name="wp-h"/>
* przedsiębiorstwa wywodzące się z dawnej [[Państwowa Komunikacja Samochodowa|Państwowej Komunikacji Samochodowej]]<ref name="wp-h"/>
* ARIWA<ref name="wr-kau"/>
* Trako Przewozy<ref name="wr-kpm"/>
* Sevibus Polska<ref name="wr-kpm"/><ref name="sb-kg"/>
* Marco Polo<ref name="wr-kpm"/>
* i inne.
== Plany i przyszłość ==
[[Plik:Wroclaw tram network 2010.jpg|thumb|240px|Plany rozwoju sieci tramwajowej we Wrocławiu.]]
W mieście rozważana jest budowa [[Tunel (budownictwo)|tunelu]] tramwajowego bądź [[Metro|metra]]. Takie projekty powstawały już wcześniej. Zarówno przed wojną w [[Lata 30. XX wieku|latach 30. XX wieku]] planowano metro, jak i w okresie powojennym pojawiały się takie postulaty. Obecnie władze Wrocławia zleciły naukowcom z [[Polska Akademia Nauk|Polskiej Akademii Nauk]] wykonanie analizy możliwości i opłacalności budowy podziemnego systemu komunikacji<ref name="ga-mw"/><ref name="ga-bm"/><ref name="gp-mw"/>. Rozważane jest także stworzenie [[Wrocławska Kolej Aglomeracyjna|kolei aglomeracyjnej]] oraz szybkiej kolei miejskiej<ref name="k-a"/><ref name="gw-ka"/>.
== Zobacz też ==
* [[Omnibusy we Wrocławiu]]
* [[Tramwaj wodny we Wrocławiu]]
* [[Trolejbusy we Wrocławiu]]
* [[Promy we Wrocławiu]]
==
{{Uwagi|
<ref name="u-nt">Podana liczba pojazdów do przewozu osób niepełnosprawnych określa stan na 2006 rok.</ref>
<ref name="u-pe">W 1840 roku Popowice leżały poza granicami Wrocławia, a włączone do miasta zostały w 1897 roku; pierwsza linia omnibusowa była więc linią podmiejską.</ref>
<ref name="u-lo">Pierwszą linię omnibusową uruchomiła firma ''Conrad Kissing''. Później eksploatacją tych pojazdów zajmowało się Wrocławskie Towarzystwo Omnibusowe (''Breslauer Omnibusgesellschaft''), by ostatecznie transport ten przejęty został przez konkurencyjną firmę ESB (''Elektrische Strassenbahn Breslau'').</ref>
<ref name="u-ka">Wcześniej, bo w 1904 została uruchomiona linia autobusowa do [[Osobowice|Osobowic]], długości około 4 [[Kilometr|km]], jednak wówczas ten rodzaj komunikacji szybko, bo w 1905 roku, został zarzucony, po uruchomieniu tramwaju.</ref>
<ref name="u-data-kolej">Przyjęty rok 2013 oznacza wprowadzenie zintegrowanych biletów na przewozy komunikacją miejską i koleją w granicach miasta. Oczywiście kolej we Wrocławiu funkcjonowała wcześniej i istniała możliwość przejazdów między wrocławskimi stacjami na normalnych biletach kolejowych.</ref>
}}
==
{{Przypisy|
<ref name="ew-km">Encyklopedia Wrocławia, Komunikacja miejska, s. 392</ref>
<ref name="ew-om">Encyklopedia Wrocławia, Omnibusy miejskie, s. 623</ref>
<ref name="ew-tw">Encyklopedia Wrocławia, Tramwaje wodne, s. 918</ref>
<ref name="ew-pr">Encyklopedia Wrocławia, Promy, s. 719</ref>
<ref name="ew-te">Encyklopedia Wrocławia, Tramwaje elektryczne, s. 917</ref>
<ref name="ew-tk">Encyklopedia Wrocławia, Tramwaje konne, s. 918</ref>
<ref name="ew-tx">Encyklopedia Wrocławia, Taksówki, s. 893</ref>
<ref name="ew-au">Encyklopedia Wrocławia, Autobusy miejskie, s. 49</ref>
<ref name="ew-mpk">Encyklopedia Wrocławia, Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne (MPK), s. 534</ref>
<ref name="wp-h">{{cytuj stronę|url=http://komunikacja.we.wroclawiu.net/firms.html | tytuł=Wrocławscy przewoźnicy, Historia |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=komunikacja.we.wroclawiu.net − Komunikacja miejska we Wrocławiu, Niezależny informator|strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="mpwik-h">{{cytuj stronę|url=http://www.mpk.wroc.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=150&Itemid=36 | tytuł=Historia MPK we Wrocławiu |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko=Korzeniowski |imię=Janusz |data = |opublikowany=www.mpk.wroc.pl − Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne|strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="wk-lh">{{cytuj stronę|url=http://transportnews.tk/komunikacja-miejska-wroc/linie-2/autobusowe/hipermarketowe | tytuł=Linie hipermarketowe |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=transportnews.tk |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="wr-skt">{{cytuj stronę|url=http://www.wroclaw.pl/schematy_komunikacji_zbiorowej,1.dhtml | tytuł=Schematy komunikacji zbiorowej |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=www.wroclaw.pl – Wrocławski Serwis Internetowy, oficjalny Serwis Urzędu Miejskiego Wrocławia|strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="wr-kau">{{cytuj stronę|url=http://www.wroclaw.pl/komunikacja_autobusowa,1.dhtml | tytuł=Komunikacja autobusowa |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=www.wroclaw.pl – Wrocławski Serwis Internetowy, oficjalny Serwis Urzędu Miejskiego Wrocławia|strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="wr-kpm">{{cytuj stronę|url=http://www.wroclaw.pl/komunikacja_podmiejska,1.dhtml | tytuł=Komunikacja podmiejska |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=www.wroclaw.pl – Wrocławski Serwis Internetowy, oficjalny Serwis Urzędu Miejskiego Wrocławia|strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="ga-mw">{{cytuj stronę|url=http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,10539114,Jak_budowac_metro__Dyskusja_naukowcow_we_Wroclawiu.html | tytuł=Jak budować metro? Dyskusja naukowców we Wrocławiu |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko=Augustyn |imię=Aneta |data =26.10.2011 |opublikowany=wroclaw.gazeta.pl |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="ga-bm">{{cytuj stronę|url=http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,9904420,Naukowcy_z_PAN_sprawdza__czy_Wroclaw_moze_miec_metro.html | tytuł=Naukowcy z PAN sprawdzą, czy Wrocław może mieć metro |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko=Augustyn |imię=Aneta |data =06.07.2011 |opublikowany=wroclaw.gazeta.pl |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="gp-mw">{{cytuj stronę|url=http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/560677,metro_we_wroclawiu_dyskusja_trwa.html | tytuł=Metro we Wrocławiu? Dyskusja trwa |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko=Sapko |imię=Karolina |data =27 października 2011 |opublikowany=www.gazetaprawna.pl |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="wr-kl">{{cytuj stronę|url=http://www.wroclaw.pl/kolejka_linowa_z_wybrzeza_na_groble.dhtml | tytuł=Kolejką linową z Wybrzeża na Groblę |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data =16 września 2011 |opublikowany=www.wroclaw.pl – Wrocławski Serwis Internetowy, oficjalny Serwis Urzędu Miejskiego Wrocławia|strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="gk-kg">{{cytuj stronę|url=http://www.kobierzyce24.pl/komunikacja-gminna,informator13.html | tytuł=komunikacja gminna |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=www.kobierzyce24.pl – Portal Gminy Kobierzyce|strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="sb-kg">{{cytuj stronę|url=http://sevibus.pl/news/index/tag:Kobierzyce | tytuł=Kobierzyce |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=sevibus.pl |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="dla-rj">{{cytuj stronę|url=http://www.dla.com.pl/rozklad.php | tytuł=Rozkłady jazdy |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=www.dla.com.pl – Dolnośląskie Linie Autobusowe sp. z o.o. |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="k-a">{{cytuj stronę|url=http://inforail.pl/text.php?id=43184 | tytuł=Wrocław: Powstaje kolej aglomeracyjna |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data =2011-10-25 |opublikowany=inforail.pl – Inforail portal transportu kolejowego |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="gw-ka">{{cytuj stronę|url=http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35754,8882740,Bedziemy_miec_szybka_kolej_miejska_S_Bahn_Wroclaw.html | tytuł=Będziemy mieć szybką kolej miejską S-Bahn Wrocław |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko=Kokot |imię=Michał |data =30.12.2010 |opublikowany=wroclaw.gazeta.pl – Gazeta.pl |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="kl-po">{{cytuj stronę|url=http://www.polinka.pl/ | tytuł=Polinka |data dostępu= 2014-03-03| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=www.polinka.pl – Kolej linowa Politechniki Wrocławskiej |strony=|język=pl}}</ref>
<ref name="wr-schk">{{cytuj|tytuł=[https://www.wroclaw.pl/schematy-komunikacji-zbiorowej Schematy komunikacji zbiorowej] | wydawca=Urząd Miejski Wrocławia|miejsce=Wrocław | data=2020-04-03 |data dostępu=2020-08-13| język=pl}}</ref>
<ref name="wr-pta">{{cytuj|tytuł=[https://polregio.pl/media/14632/warunki-taryfowe-oferty-wrocławski-bilet-zintegrowany-pta-od-01012020.pdf Wrocławski bilet zintegrowany PTA] | wydawca=Polregio | data=2019-12-19 |data dostępu=2020-08-13| język=pl}}</ref>
<ref name="wr-bz">{{cytuj stronę | url = http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/744555,pociag-jak-tramwaj-z-urbancard-bez-doplat-pojedziesz-koleja-zobacz-trasy,id,t.html| tytuł = Pociągiem jak tramwajem. Z URBANCARD bez dopłat pojedziesz koleją| data dostępu = 2015-07-11| autor = Magdalena Kozioł| data =2013-01-22 | język =pl}}</ref>
<ref name="uber">{{Cytuj |autor = Sławomir Czarnecki |tytuł = Uberem czy taksówką? |url = https://wroclife.pl/nasze-miasto/uberem-czy-taksowka/ |opublikowany = Wroclife |data = 2018-02-28 |data dostępu = 2020-09-22|archiwum=https://archive.is/7GyKM|zarchiwizowano=2020-09-22}}</ref>
}}
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę | autor = Praca zbiorowa pod red. Jana Harasimowicza | autor link =Jan Harasimowicz | tytuł =Encyklopedia Wrocławia | wydawca =Wydawnictwo Dolnośląskie | miejsce =Wrocław | rok =2006 | strony = | wydanie =III poprawione i uzupełnione | isbn =83-7384-561-5 | id ={{ISBN|978-83-7384-561-9}} | język =pl}}
* {{cytuj stronę| url = https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/19/108/LWR/ | tytuł = P/19/108 – Funkcjonowanie i rozwój transportu publicznego w miastach na prawach powiatu województwa dolnośląskiego. Urząd miejski Wrocławia - wystąpienie pokontrolne (LWR. 410.006.01.2019) | data dostępu = 2020-09-22 | autor = Najwyższa Izba Kontroli | opublikowany = 2020-07-07 }}
== Linki zewnętrzne ==
* {{cytuj stronę|url=http://www.wroclaw.pl/rozklady_jazdy,1.dhtml | tytuł=Rozkłady jazdy |data dostępu= 2012-04-12| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=www.wroclaw.pl – Wrocławski Serwis Internetowy, oficjalny Serwis Urzędu Miejskiego Wrocławia|strony=|język=pl}}
* {{cytuj stronę|url=http://buslive.pl | tytuł=Śledzenie pojazdów komunikacji miejskiej - aplikacja dla systemu Android |data dostępu= 2012-05-20| nazwisko= |imię= |data = |opublikowany=|strony=|język=pl}}
{{Transport zbiorowy we Wrocławiu}}
Kategoria:Komunikacja miejska we Wrocławiu
Kategoria:Listy związane z transportem
|