Zbrodnia w Markowej (1944): Różnice pomiędzy wersjami

Ulma pomógł także żydowskiej rodzinie Tencerów (Trinczerów) wybudować ziemiankę w pobliskim [[Jar (geografia)|jarze]]. W kryjówce tej znalazła schronienie Rywka Tencer (Trinczer) oraz jej dwie córki i wnuczka{{odn|Szpytma|2014|s=7}}. Ulma zaopatrywał także uciekinierki w żywność. Leśna kryjówka została jednak odkryta w czasie obławy 13 grudnia 1942 roku, a wszystkie cztery Żydówki zostały następnego dnia zamordowane przez niemieckich żandarmów{{odn|Szpytma|2014|s=9–10}}.

 

 

Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa Niemcy wpadli na trop uciekinierów na skutek donosu złożonego przez Włodzimierza Lesia. Był on posterunkowym „granatowej policji” w Łańcucie. Jako że był wyznania [[Kościoły greckokatolickie|grekokatolickiego]]{{odn|Grabowski|Libionka|2016|s=1834}} i pochodził z uznawanej za „rusińską” wsi [[Biała (Rzeszów)|Biała]] pod [[Rzeszów|Rzeszowem]]{{odn|Szpytma|Szarek|2018|s=48}}, w wielu źródłach określa się go mianem [[Ukraińcy|Ukraińca]]{{u|uwaga4}}{{odn|Grabowski|Libionka|2016|s=1834}}. Przed wojną Leś utrzymywał kontakty z rodziną Goldmanów/„Szallów”. W początkowym okresie okupacji zgodził się nawet udzielić im schronienia w zamian za przekazanie części ich majątku. Gdy jednak Niemcy zaostrzyli [[Niemieckie represje wobec Polaków pomagających Żydom|represje za ukrywanie Żydów]], odmówił dalszej pomocy oraz zagarnął majątek, który pozostawili pod jego opieką. „Szallowie” ukryli się wtedy na gospodarstwie Ulmów, jednak nadal domagali się od policjanta zwrotu swojej własności. Prawdopodobnie pragnąc pozbyć się prawowitych właścicieli zagarniętego majątku, Leś wydał „Szallów” oraz ukrywającą ich polską rodzinę w ręce niemieckiej żandarmerii. Wcześniej udał się do Ulmów pod pretekstem prośby o zrobienie mu zdjęcia. Upewnił się wtedy, że w ich domu ukrywają się „Szallowie”{{odn|Szpytma|Szarek|2018|s=48–50}}.

 

== Epilog ==

 

W 2011 roku [[Mateusz Szpytma]], historyk [[Instytut Pamięci Narodowej|IPN]] i badacz historii rodziny Ulmów, wyraził na łamach „[[Więź (czasopismo)|Więzi]]” przypuszczenie, że zbrodnia, o której wspominał Erlich, mogła mieć miejsce w sąsiedniej [[Sietesz]]y – najprawdopodobniej na dwa lata przed śmiercią Ulmów{{odn|Szpytma|2011|s=100–101}}. W opublikowanym trzy lata później artykule wskazywał z kolei, że żadna inna relacja czy dokument archiwalny nie potwierdzają, aby na polach w okolicach Markowej znaleziono zwłoki zamordowanych Żydów. Jednocześnie wyraził przypuszczenie, że Erlihowi mogła zlać się w jedną całość pamięć o egzekucji Ulmów oraz o obławach na ukrywających się Żydów, które w 1942 roku przeprowadzono w Markowej oraz w Sieteszy z udziałem miejscowych Polaków{{u|uwaga5}}{{odn|Szpytma|2014|s=14}}. O prawdziwości relacji Erlicha przekonani są natomiast [[Jan Grabowski (historyk)|Jan Grabowski]] i [[Dariusz Libionka]]{{odn|Grabowski|Libionka|2016|s=1883–1885}}.

24 marca 2004 roku w Markowej odsłonięto pomnik poświęcony rodzinie Ulmów{{odn|Szpytma|Szarek|2018|s=67}}.

 

 

W marcu 2012 roku [[Narodowy Bank Polski]] wprowadził do obiegu [[Monety okolicznościowe 2 złote (III RP)|monety okolicznościowe]] upamiętniające trzy polskie rodziny zamordowane za pomoc Żydom: Ulmów z Markowej, [[Zbrodnia w Starym Ciepielowie i Rekówce|Kowalskich ze Starego Ciepielowa]], [[Zbrodnia w Siedliskach|Baranków z Siedlisk]]<ref name="NBP">{{Cytuj stronę| url = http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/aktualnosci/wiadomosci_2012/monety_rodziny.html|tytuł = NBP upamiętni Polaków ratujących Żydów na nowych monetach okolicznościowych | data dostępu = 2016-02-23| opublikowany = nbp.pl|data = 2012-03-13}}</ref>.

<ref name="uwaga2">W meldunku komendanta miejscowego obwodu [[Ludowa Straż Bezpieczeństwa|Ludowej Straży Bezpieczeństwa]] znalazła się informacja, że Żydzi ukrywali się u Ulmów zaledwie przez kilka dni (patrz: {{odn|ref=nie|Żbikowski|2006|s=919}}). Z tego powodu [[Dariusz Libionka]] i [[Jan Grabowski (historyk)|Jan Grabowski]] wskazują, że nie ma pewności jak długo uciekinierzy przebywali w gospodarstwie Ulmów (patrz: {{odn|ref=nie|Grabowski|Libionka|2016|s=1830}}).</ref>

<ref name="uwaga3">Chaim Goldman był najprawdopodobniej bratem Saula Goldmana („Szalla”) z Łańcuta. Patrz: {{odn|ref=nie|Grądzka-Rejak|Namysło|2019|s=324–325}}.</ref>

<ref name="uwaga5">Erlich nie był przy tym naocznym świadkiem żadnego z tych wydarzeń. Patrz: {{odn|ref=nie|Szpytma|2014|s=14}}.</ref>

}}

 

== Bibliografia ==

* {{Cytuj pismo|nazwisko = Grabowski|imię = Jan|nazwisko2=Libionka|imię2=Dariusz|autor link =Jan Grabowski (historyk)|autor link2=Dariusz Libionka|tytuł = Bezdroża polityki historycznej. Wokół Markowej, czyli o czym nie mówi Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów|czasopismo = Zagłada Żydów. Studia i Materiały|oznaczenie =e-book/epub|wolumin =12 | data = 2016|wydawca= Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN|miejsce=Warszawa|issn= 1895-247X|odn=tak}}

* {{Cytuj książkę|nazwisko = Grądzka-Rejak |imię = Martyna|nazwisko2 = Namysło|imię2 = Aleksandra|tytuł = Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej|tom =I|wydawca = Instytut Pamięci Narodowej|miejsce = Warszawa|rok = 2019|isbn = 978-83-8098-667-1|odn={{odn/id|Grądzka-Rejak|Namysło|2019}}}}

{{Kontrola autorytatywna}}

 

[[Kategoria:Egzekucje masowe w okupowanej Polsce 1939–1945]]

[[Kategoria:Polska pomoc Żydom w okupowanej Polsce 1939–1945]]

[[Kategoria:Zbrodnie niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie|Markowa]]