Polska: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m wikizacja
Linia 1086:
=== Średniowiecze ===
[[Plik:Kraków, St. Andrew.JPG|mały|upright|lewo|[[Sztuka romańska|Romański]] [[Kościół św. Andrzeja w Krakowie|kościół św. Andrzeja]] w Krakowie]]
Po [[Chrzest Polski|chrystianizacji]] kraju rozpowszechnia się na terenie całej Polski [[sztuka przedromańska]], a następnie od początku XII w. [[Sztuka romańska|romańska]], która trwa do połowy XIII stulecia. Przykładem sztuki przedromańskiej są relikty katedr w Gnieźnie, Poznaniu i Krakowie, palatia i kaplice centralne: między innymi na [[Ostrów Lednicki|Ostrowie Lednickim]]. Cennym dziełem rzemiosła artystycznego są wyroby złotnicze, np. [[czara włocławska]]. Najstarsze manuskrypty są dziełami importowanymi, przykładami są Sakramentarz[[sakramentarz Tynieckityniecki]], Ewangeliarz[[ewangeliarz Emmerańskiemmerański]] i Ewangeliarz[[ewangeliarz Kruszwickikruszwicki]]. Dziełami architektury dojrzałego romanizmu są fragmenty katedry krakowskiej zwanej hermanowską z [[Krypta św. Leonarda na Wawelu|kryptą Świętego Leonarda]], pobliski [[Kościół św. Andrzeja w Krakowie|kościół Świętego Andrzeja]] oraz kolegiaty w [[Kolegiata w Tumie|Tumie]] i [[Kruszwica|Kruszwicy]]. Rozwinęła się rzeźba architektoniczna m.in. w [[Strzelno|Strzelnie]] (zespół tympanonów fundacyjnych, kolumn z figuralnymi przedstawieniami cnót i przywar), zespół portali i tympanonów z [[Opactwo św. Wincentego na Ołbinie|opactwa na Ołbinie]]. Malarstwo książkowe XII wieku egzemplifikuje m.in. [[Biblia Czerwińska]]. Rzadkim przykładem plastyki jest rytowana [[Płyta wiślicka|posadzka z Wiślicy]]. Wysoki poziom prezentuje metaloplastyka, w tym wyroby złotnicze (kielichy i pateny z Trzemeszna, Gniezna, Płocka i Kalisza) oraz z brązu ([[Drzwi Gnieźnieńskie]] i [[Drzwi płockie|Drzwi Płockie]]). Z XIII stulecia pochodzą najstarsze insygnia władzy takie jak [[Szczerbiec]] miecz sprawiedliwości, a następnie koronacyjny królów Polski. Znajdujący się w skarbcu katedry krakowskiej krzyż jest wykonany w XV w. ze starszych o dwa stulecia diademów książęcych. Na szeroką skalę rozwija się sztuka i architektura [[Cystersi|cysterska]] (klasztory w [[Opactwo Cystersów w Sulejowie|Sulejowie]], Wąchocku i Koprzywnicy) oraz zakonów mendykanckich ([[Kościół św. Jakuba w Sandomierzu|kościół Świętego Jakuba]] w [[Sandomierz]]u).
[[Plik:Kosciol sw. Jakuba w Toruniu.jpg|mały|Gotycki [[Kościół św. Jakuba w Toruniu|kościół św. Jakuba]] w [[Toruń|Toruniu]]]]
[[Gotyk|Sztukę gotycka]] na ziemiach polskich cechuje w pewnym sensie brak spójności chronologicznej jak artystycznej, podyktowane było konsekwencjami [[Polska w okresie rozbicia dzielnicowego|rozbicia dzielnicowego]] i niezależności [[Śląsk]]a i [[Pomorze|Pomorza]] od Królestwa Polskiego, gdzie gotyk pojawił się najwcześniej (formy przejściowe romańsko-gotyckie reprezentuje [[Konkatedra św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim|katedra św. Jana Chrzciciela w Kamieniu Pomorskim]]). W architekturze dominuje recepcja gotyku redukcyjnego i północnego [[Gotyk ceglany|gotyku ceglanego]]. Rzadko budowano w całości z kamienia, tenże materiał służył często wyłącznie do dekoracji rzeźbiarskiej. Na wielką skalę rozwija się budownictwo sakralne. Przykładami są kościoły na wrocławskim [[Ostrów Tumski we Wrocławiu|Ostrowie Tumskim]] ([[Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu|katedra]] i [[Kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu|kolegiata Świętego Krzyża]]) [[Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie|kościoły Marii Panny]] i [[Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty w Krakowie|Świętej Katarzyny]] w Krakowie, [[Bazylika konkatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku|Najświętszej Marii Panny]], [[Kościół św. Katarzyny w Gdańsku|Świętej Katarzyny]] i [[Kościół Świętej Trójcy w Gdańsku|Trójcy Świętej]] w Gdańsku, [[Kościół św. Jakuba w Toruniu|kościół Świętego Jakuba]], [[Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Pelplinie|katedra w Pelplinie]], [[Bazylika kolegiacka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Wiślicy|kolegiata w Wiślicy]], ponadto kościoły w [[Bazylika kolegiacka św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu|Olkuszu]], [[Kościół św. Andrzeja Apostoła w Koninie|Gosławicach]], Kamionnej, [[Kościół św. Stanisława w Bielsku-Białej|Starym Bielsku]] i wiele innych. Na szeroką skalę wznosi się we wszystkich regionach Polski zamki. Prym wiedzie architektura krzyżacka w Prusach, na Pomorzu i w Warmii (zamki w [[Zamek w Malborku|Malborku]], [[Zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim|Lidzbarku Warmińskim]]). Przykładami z innych ziem są zamki w [[Zamek w Niedzicy|Niedzicy]] [[Zamek książąt mazowieckich w Czersku|Czersku]], [[Zamek w Dębnie|Dębnie]]. Architekturę municypalną reprezentuje [[ratusz we Wrocławiu]], natomiast mieszkalną zespół kamienic w Toruniu, Krakowie i [[Stargard]]zie. W różnym stopniu zachowały się mury miejskie z bramami i basztami. Dobrze zachowanie obwarowania posiadają między innymi [[Szydłów]], [[Byczyna]], [[Paczków]], [[Pyrzyce]], Stargard ([[Brama Młyńska w Stargardzie|Brama Młyńska]]) oraz Kraków ([[Barbakan w Krakowie|Barbakan]] i [[Brama Floriańska w Krakowie|Brama Floriańska]]).