Kryzys irański (1946): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
kat. |
infobox |
||
Linia 1:
{{inne znaczenia|kryzysu irańskiego w 1946 r.|[[Kryzys irański (2012)|kryzys irański w 2012 r.]]}}
{{Wojna infobox
'''Kryzys irański''' – nieudana próba rozciągnięcia przez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] swojej strefy wpływów na [[Iran]] poprzez wsparcie tamtejszych ruchów separatystycznych na przełomie 1945 i 1946 roku.▼
|nazwa = Kryzys irański (1946)
|epoka = czasy najnowsze
|konflikt = [[zimna wojna]]
|grafika = Azerbeidsjan capituleert, Bestanddeelnr 901-9710 crop.jpg
|opis grafiki = Parada w [[Teheran]]ie po likwidacji Ludowej Republiki Azerbejdżanu, 15 grudnia 1946
|czas = listopad 1945 – 15 grudnia 1946
|miejsce = [[Cesarstwo Iranu]]
|terytorium =
|przyczyna = ogłoszenie niepodległości tzw. Ludowej Republiki Azerbejdżanu na terytorium Iranu
|wynik = zwycięstwo Iranu
|strona1 = {{państwo|IRN|1933}}<br />'''Wsparcie:'''<br />{{państwo|USA|48}}<br />{{państwo|GBR}}
|strona2 = {{flaga_grafika|Azerbaijan people's government flag.svg}} [[Ludowa Republika Azerbejdżanu]]<br />{{flaga_grafika|Flag of Mahabad (1946–1947).png}} [[Republika Mahabadzka]]<br />{{flaga_grafika|Red flag.svg}} [[Organizacja Wojskowa Tude]]<br />'''Wsparcie:'''<br />{{państwo|SUN|1924}}
|dowódca1 = [[Mohammad Reza Pahlawi]]<br />[[Hadż Ali Razmara]]
|dowódca2 = [[Seyid Cəfər Pişəvəri]]<br />[[Ahmad Kordary]] [[Plik:White flag icon.svg|12px|link=]]<br />[[Muhammad Qazi]] †<br />[[Mustafa Barzani]]<br />[[Ahmad al-Barzani]]
----
[[Saładdin Kiazimow]]<br />[[Mir Cəfər Bağırov]]
|siły1 =
|siły2 =
|straty1 =
|straty2 =
|kod mapy =
|współrzędne =
|commons =
}}
▲'''Kryzys irański''' – nieudana próba rozciągnięcia przez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] swojej strefy wpływów na [[Cesarstwo Iranu|Iran]] poprzez wsparcie tamtejszych ruchów separatystycznych na przełomie 1945 i 1946 roku.
Po wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]] szach Iranu [[Reza Szah Pahlawi]] prowadził politykę proniemiecką. Po [[atak Niemiec na ZSRR|ataku Niemiec na ZSRR]], 25 sierpnia [[Armia Czerwona]] od północnego zachodu, a od zachodu i południa wojska brytyjskie dokonały [[operacja Y|uderzenia na Iran]]. Skutkiem radziecko-brytyjskiej interwencji było osadzenie na tronie proalianckiego [[Mohammad Reza Pahlawi|Mohammada Rezy Pahlawiego]]. ZSRR zabezpieczył sobie dostawy sprzętu i broni przez terytorium Iranu. W podpisanym w styczniu 1942 roku traktacie trójstronnym Iran otrzymał gwarancję swojej suwerenności i integralności terytorialnej oraz zapewnienie wycofania wojsk radzieckich i brytyjskich w terminie 6 miesięcy od zakończenia wojny. We wrześniu 1943 Iran wypowiedział wojnę [[III Rzesza|III Rzeszy]].
Po zakończeniu działań wojennych w 1945 roku Brytyjczycy wycofali się z Iranu, natomiast wojska radzieckie opóźniały swój powrót do kraju. [[Józef
W grudniu 1945 roku przy poparciu ZSRR i działaczy lewicowych ogłoszono utworzenie separatystycznej [[Autonomiczna Republika Azerbejdżanu|Autonomicznej Republiki Azerbejdżanu]] na czele z [[Seyid Cəfər Pişəvəri|Seyidem Cəfərem Pişəvərim]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Abrahamian | imię = Ervand | tytuł = Historia współczesnego Iranu | data = 2008 | wydawca = Książka i Wiedza | miejsce = Warszawa | isbn = 9788305135979 | strony = 155}}</ref>. Rząd autonomii zainicjował umiarkowane reformy społeczne, utworzył system powszechnej służby zdrowia, wprowadził pełną kontrolę cen i ustawodawstwo antykorupcyjne. Nakazał również konfiskatę dóbr ziemskich właścicieli, którzy opuścili republikę, i rozdzielenie ich wśród chłopów. Ustanowił również [[język azerski]] językiem urzędowym autonomicznej prowincji w miejsce [[język perski|perskiego]]. W [[Tebriz]]ie otwarty został uniwersytet oraz szereg azerskich instytucji kulturalnych, które pod rządami [[Reza Szah Pahlawi|Rezy Szacha]] nie mogły funkcjonować. W ich rozwijaniu rząd wspierali nauczyciele, dziennikarze i działacze przybyli z [[Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka|Azerbejdżańskiej SRR]]. Niektórzy z nich liczyli na to, że terytorium Iranu zamieszkiwane przez Azerów zostanie wcielone do ZSRR. Do utworzenia w ten sposób „Wielkiego Azerbejdżanu” dążył m.in. pierwszy sekretarz [[Komunistyczna Partia Azerbejdżanu|Komunistycznej Partii Azerbejdżanu]] [[Mir Cəfər Bağırov]]<ref name="św">{{Cytuj książkę | nazwisko = Świętochowski | imię = Tadeusz | tytuł = Azerbejdżan | data = 2006 | wydawca = TRIO | miejsce = Warszawa | isbn = 83-7436-037-2 | strony = 125-127}}</ref>. Z administracji republiki usunięto osoby pochodzenia nieazerskiego<ref name="abr">{{Cytuj książkę | nazwisko = Abrahamian | imię = Ervand | tytuł = Historia współczesnego Iranu | data = 2008 | wydawca = Książka i Wiedza | miejsce = Warszawa | isbn = 9788305135979 | strony = 155}}</ref><ref name="krasn">{{Cytuj książkę | autor = red. Krasnowolska Anna | tytuł = Historia Iranu | data = 2010 | wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce = Wrocław | isbn = 9788304050471 | strony = 841-842}}</ref>.
| |||