|
'''Przełyk''' ([[łacina|łac.]] ''oesophagus'') – u [[bezkręgowce|bezkręgowców]] to przedni odcinek [[układ pokarmowy|układu pokarmowego]] nieposiadający [[mięsień|mięśni]] lub słabo w nie zaopatrzony{{r|Jura}}, a u [[kręgowce|kręgowców]] odcinek między [[gardziel]]ą, a [[żołądek|żołądkiem]]{{r|Szarski}}.
== Stawonogi ==
[[Stawonogi]] mają rurkowaty przełyk, będący częścią [[jelito przednie|jelita przedniego]], położony za gardzielą i przechodzący zwykle w [[żołądek]]{{r|BlaszakS}}.
U [[ostrogony|ostrogonów]] [[otwór gębowy]] przesunięty jest do tyłu tak, że prowadzi bezpośrednio do przełyku, który najpierw biegnie do przodu ciała, a potem do [[przedżołądek|przedżołądka]]. U [[pajęczaki|pajęczaków]] przełyk wspomaga zasysanie płynnego pokarmu. U [[zaleszczotki|zaleszczotków]] ma w przekroju kształt litery X, a u [[głaszczkochody|głaszczkochodów]] jest workowaty. [[Kikutnice]] mają przełyk krótki i cienki. U [[roztocze (pajęczaki)|roztoczy]] przełyk biegnie przez [[synganglion]] w [[kanał przełykowy|kanale przełykowym]]{{r|BlaszakS}}.
[[Wąsoraczki]] i [[widłonogi]] mają przełyk silnie umięśniony. U [[tarczenice|tarczenic]] ma kształt lejkowaty. [[Hoplitowce]] nie posiadają przełyku, z kolei u [[Bathynellacea]] brak jest żołądka i przełyk ciągnie się do szóstego [[torakomer]]u{{r|BlaszakS}}.
U [[sześcionogi|sześcionogów]] i przełyk ma zwykle postać cienkiej rurki, przy czym u [[owady|owadów]] jego tylna część często rozszerzona jest w [[wole]]{{r|BlaszakTo}}.
== Mięczaki ==
U [[tarczonogie|tarczonogich]] przełyk na granicy z jelitem środkowym otoczony jest zwieraczem. W orzęsionym przełyku [[chitony|chitonów]] znajdują się ujścia [[gruczoły przełykowe|gruczołów przełykowych]], a zwieracz odgranicza go od żołądka. U [[jednotarczowce|jednotarczowców]] najczęściej otwierają się w przełyku 2 pary [[kieszeń przełykowa|kieszeni przełykowych]]. [[Ślimaki]] miewają przełyk opatrzony workowatym wolem{{r|BlaszakM}}, a niektóre gatunki drapieżne potrafią wysuwać przełyk wraz z gardzielą na zewnątrz ciała{{r|Jura}}. W przełyku [[walconogi|walconogów]] występuje [[nabłonek migawkowy]] i [[gruczoł ślinowy|gruczoły ślinowe]]. [[Małże]] mają go wyścielonego [[nabłonek rzęskowy|nabłonkiem rzęskowym]] i opatrznego wieloma gruczołami{{r|BlaszakM}}. [[Głowonogi]] większości przypadków mają przełyk długi i cienki, otoczony mózgiem, a u niektórych gatunków rozszerzony w tylnej części w wole{{r|Jura|BlaszakM}}.
== Kręgowce ==
[[Ryby]] i [[płazy bezogonowe]] mają krótki przełyk zaciskany skurczem [[mięśnie okrężne|mięśni okrężnych]], a otwierający się przy połykaniu. Obecność [[szyja|szyi]] sprawia, że u [[gady|gadów]] i [[ptaki|ptaków]] odcinek ten jest dłuższy, zaś u [[ssaki|ssaków]] jego długość dodatkowo zwiększa obecność [[przepona|przepony]]. Na [[mięśniówka|mięśniówkę]] przełyku składają się u większości kręgowców dwie warstwy [[mięśnie poprzecznie prążkowane|mięśni poprzecznie prążkowanych]]: zewnętrzną okrężną i wewnętrzną podłużną. Ściana przełyku opatrzona jest wielokomórkowymi gruczołami produkującymi śluz. U ryb, płazów i niektórych gadów przełyk wyścielony jest [[nabłonek migawkowy|nabłonkiem migawkowym]], podczas gdy u [[żółwie|żółwi]], ptaków i ssaków wyścieła go [[nabłonek rogowaciejący]]. U niektórych ptaków występuje rozszerzenie przełyku w postaci rozdęcia (np. [[sowy]]) lub cienkościennego [[wole|wola]] (np. [[gołębie]]){{r|Szarski}}.
=== Człowiek ===
{{Osobny artykuł|Przełyk człowieka}}
== bonapetito ==
U człowieka przełyk stanowi mięśniowo-błoniasty przewód łączący [[gardło]] z żołądkiem, podzielony na część szyjną, [[klatka piersiowa|piersiową]] i [[jama brzuszna|brzuszną]]. Jego ściana składa się z [[błona śluzowa|błony śluzowej]], [[utkanie podśluzowe|utkania podśluzowego]], [[błona mięśniowa|błony mięśniowej]] złożonej z mięśni poprzecznie prążkowanych i [[mięśnie gładkie|gładkich]] oraz [[przydanka|przydanki]].
== Inne grupy ==
U [[żebropławy|żebropławów]] przełykiem określany bywa odcinek [[układ chłonąco-trawiący|układu chłonąco trawiącego]] pomiędzy położonym na [[stożek gębowy|stożku gębowym]] otworze gębowym a gardzielą{{r|Jura}}.
U [[ramienionogi|ramienionogów]] przełyk ciągnie się od otworu gębowego do żołądka{{r|Jura}}.
Wśród [[szkarłupnie|szkarłupni]] przełyk jest krótki. U [[rozgwiazdy|rozgwiazd]] i [[wężowidła|wężowideł]] łączy otwór gębowy z żołądkiem, u [[liliowce|liliowców]] z rurkowatym jelitem środkowym, u [[jeżowce|jeżowców]] z gardzielą. [[Strzykwy]] mają przełyk i gardziel rozgraniczone szkieletowym pierścieniem z płytek, stanowiących punkty zaczepu dla mięśni wciągaczy czułków{{r|Jura}}.
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name="BlaszakTo">{{Cytuj książkę | autor r = Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan | rozdział = Nadgromada: owady s. l. – Insecta s. l. (sześcionogi – Hexapoda) | tytuł = Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2. Tchawkodyszne | inni = Czesław Błaszak (red. nauk.) | data = 2012 | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa}}</ref>
<ref name="BlaszakS">{{Cytuj książkę | tytuł = Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki | inni = Czesław Błaszak (red. nauk.) | data = 2011 | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa | isbn = 978-83-01-16568-0}}</ref>
<ref name=Szarski>{{cytuj książkę | autor = H. Szarski | tytuł = Anatomia porównawcza kręgowców | wydawca = PWN | miejsce = Warszawa | rok = 1976 | rozdział = Przewód pokarmowy | autor r = Henryk Szarski | strony = 537-539}}</ref>
<ref name="Jura">{{Cytuj książkę | nazwisko= Jura | imię=Czesław | tytuł= Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy | data=2007 | wydawca=[[Wydawnictwo Naukowe PWN]]| miejsce=Warszawa | isbn=978-83-01-14595-8}}</ref>
<ref name="BlaszakM">{{Cytuj książkę | tytuł = Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów) | inni = Czesław Błaszak (red. nauk.) | data = 2013 | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa}}</ref>
}}
{{Kontrola autorytatywna}}
| 