Imperium Osmańskie: Różnice pomiędzy wersjami

 

=== Sulejman Wspaniały ===

W wyniku podbojów Selima dochody Osmanów podwoiły się, a ponadto kontrolowali oni teraz „najznakomitsze ośrodki na światowym szlaku handlowym”{{odn|İnalcık|2006|s=46}}. Wyposażony w tak powiększone zasoby syn Selima, [[Sulejman Wspaniały|Sulejman]] (1520–1566), mógł urzeczywistnić plan światowych podbojów. Już w roku 1521 [[Upadek Belgradu (1521)|zdobył Belgrad]], by rok później [[Oblężenie Rodos|odebrać]] [[Zakon Maltański|joannitom]] [[Rodos (wyspa)|Rodos]]. W roku 1526 rozbił [[Królestwo Węgier|węgierską]] armię w [[Bitwa pod Mohaczem|bitwie pod Mohaczem]], w której zginął król [[Ludwik II Jagiellończyk]] (1516–1526), a następnie zajął [[Buda (Budapeszt)|Budę]]. Osmanowie jednak wycofali się z Węgier, uważając bezpośrednie rządy za zbyt kosztowne, planując natomiast uczynić z królestwa kraj zależny. Węgierski sejm wybrał na króla [[Jan Zápolya|Jana Zápolyę]] (1526–1540), ale wkrótce potem stronnicy [[Habsburgowie|Habsburgów]] wysunęli przeciwko niemu kontrkandydaturę arcyksięcia [[Ferdynand I Habsburg|Ferdynanda]] (1526–1564). W następnym roku Ferdynand zajął Budę i wygnał Zápolyę. W odpowiedzi na to w roku 1529 Sulejman ponownie najechał Węgry i zajął Budę, przywracając władzę zależnego od siebie Zápolyi, i docierając nawet do [[Wiedeń|Wiednia]], od którego jednak odstąpił po krótkim trzytygodniowym [[Oblężenie Wiednia (1529)|oblężeniu]]. Nie zakończyło to jednak wojny pomiędzy Sulejmanem a Habsburgami i sytuację na Węgrzech chwilowo ustabilizował dopiero rozejm z 1533 roku, na mocy którego Ferdynand uznał władzę Zápolyi. Kiedy jednak ten umarł w 1540 Ferdynand ponownie ogłosił się królem Węgier, co doprowadziło do tego iż w 1541 Sulejman przeprowadził kampanię w obronie praw małoletniego syna Zápolyi, [[Jan II Zygmunt Zápolya|Jana Zygmunta]] (1541–1571). W wyniku tej wyprawy Osmanowie zajęli Budę i Węgry na półtora wieku zostały rozbite na trzy części – zachodnią i północno-zachodnią pod władzą Habsburgów, środkową pod władzą osmańskiego [[Pasza (urząd)|paszy]] i wschodnią, gdzie powstało zależne od Osmanów [[Księstwo Siedmiogrodu]]{{odn|İnalcık|2006|s=47-48}}{{odn|Reychman|1973|s=68-69}}.

 

 

=== Selim II i wezyrat Mehmeda Sokollu ===

Sulejman był ostatnim z linii osmańskich sułtanów, których osobowość decydowała o kształcie imperium, a panowanie stanowiło odrębną erę. Był także ostatnim sułtanem, który regularnie dowodził armią na polu bitwy, przy czym umierając w trakcie kampanii zasłużył sobie na miano [[Szahid|męczennika]]. Już w trakcie jego panowania epoka szybkich osmańskich podbojów zakończyła się. Wszystko to sprawiło, że następne pokolenia Osmanów z nostalgią wspominały jego panowanie i w szczególności w burzliwym XVII stuleciu uważały przywrócenie instytucji z czasów jego rządów za gotowy model reform. Politykę Sulejmana starał się kontynuować jego wielki wezyr, [[Sokollu Mehmed Pasza]], który kierował administracją imperium aż do swojej śmierci w roku 1579. Zdobycie przez [[Carstwo Rosyjskie|Rosję]] [[Kazań|Kazania]] w 1552 i [[Astrachań|Astrachania]] w 1556 zagroziło osmańskiej pozycji nad [[Morze Czarne|Morzem Czarnym]] oraz tradycyjnym szlakom handlowym prowadzącym z [[Półwysep Krymski|Krymu]] do [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]]. W 1569 Osmanowie próbowali odbić Astrachań z rąk rosyjskich, jednak wyprawa zakończyła się niepowodzeniem. Sukcesem natomiast okazał się atak na wenecki Cypr w roku 1570. Zajęcie wyspy sprowokowało jednak kontratak połączonej floty chrześcijan, która zadała Osmanom druzgocącą klęskę w [[Bitwa pod Lepanto (1571)|bitwie pod Lepanto]] w 1571. Osmanowie jednak odbudowali swoją flotę i w tej sytuacji Wenecjanie pogodzili się z utratą Cypru na mocy traktatu z 1573. W 1574 Osmanowie zdobyli Tunis, tym razem ostatecznie, i oznaczało to koniec panowania [[Hafsydzi|Hafsydów]]{{odn|Fierro|2011|s=344-345}}{{odn|İnalcık|2006|s=50–54}}.

 

 

=== Wojny przełomu XVI i XVII stulecia, rebelie celalî i zmiany w osmańskiej armii ===

Niemożność stłumienia rebelii celalî była jednym z widomych świadectw upadku osmańskiej armii. [[Wojna persko-turecka (1578–1590)|Wojna z Safawidami]], jaka toczyła się w latach 1578 - 1590, zakończyła się zwycięstwem Osmanów i zajęciem przez nich [[Kaukaz (region)|Kaukazu]], [[Azerbejdżan Irański|Azerbejdżanu]] i zachodniego Iranu aż do [[Nahawand]]u. Te sukcesy były jednak w dużej mierze rezultatem zaabsorbowania szacha [[Abbas I Wielki|Abbasa I]] walkami z [[Chanat Buchary|chanem Buchary]] [[Abd Allah-chan II|Abdullahem II]] (1557 - 1598) i w latach 1603 - 1606 odbił on utracone terytoria, wykorzystując zaangażowanie Osmanów w [[III wojna austriacko-turecka|wojnę z Austrią]] (1593 - 1606). To w trakcie tego ostatniego konfliktu Osmanowie zetknęli się z nowym sposobem prowadzenia wojny, wykorzystującym fortyfikacje polowe oraz współdziałanie pikinierów z muszkieterami. Pomimo [[Bitwa pod Mezőkeresztes|zwycięstwa pod Mezőkeresztes]] w 1596 kolejne walki dobitnie pokazały, że nadal polegająca głównie na timariockiej kawalerii osmańska armia ma poważne trudności w starciu z tak zorganizowanymi oddziałami i {{odn|Fierro|2011|s=346 - 347, 358}}{{odn|İnalcık|2006|s=54}} „era osmańskiej militarnej supremacji nad europejskimi przeciwnikami dobiegła końca”{{odn|Fierro|2011|s=347}}. Wojna ostatecznie pozostała nierozstrzygnięta, jednak kończący ją [[traktat w Zsitvatörök]] z 1606 przewidywał zwolnienie Habsburgów z płaconego dotychczas Osmanom trybutu{{odn|İnalcık|2006|s=54 - 55}}{{odn|Fierro|2011|s=346}}.