Szpak reunioński: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: poprawa systematyki (ptaki neognatyczne) na zlecenie Pikadora w wywołaniu szablonu {{Zwierzę infobox}} |
poprawa przek., nazwa Reunion się odmienia, drobne merytoryczne, poprawki przypisów |
||
Linia 26:
|commons = Category:Fregilupus varius
}}
'''Szpak reunioński''' (''Fregilupus varius'') – gatunek wymarłego ptaka z rodziny [[szpakowate|szpakowatych]] (Sturnidae). Występował na wyspie [[Reunion]], wymarł w latach 50. XIX wieku. Prawdopodobnie wywodzi się z południowo-wschodniej [[Azja|Azji]]. Pierwsze informacje o szpaku reuniońskim pochodzą z XVII wieku i długo uważano go za spokrewnionego z [[Dudki (rodzina)|dudkami]], skąd wzięła się jedna z jego angielskich nazw (''Hoopoe starling'' – „dudkowy szpak”). Przez wiele lat systematycy mieli wątpliwości w kwestii pozycji systematycznej tego gatunku, rozwiane ostatecznie przez badania [[Kwas deoksyrybonukleinowy|DNA]].
Szpaki reuniońskie miały blisko 30 cm długości. W upierzeniu dominowała biel i szarość, jednak grzbiet, skrzydła i ogon wyróżniały się ciemniejszą, szarobrązową barwą. Szpaki te odznaczały się ruchomym czubem, wywiniętym w przód. Przypuszcza się, że szpaki reuniońskie przejawiały [[dymorfizm płciowy]], przy czym samce były większe i miały mocniej zagięte dzioby. Osobniki młodociane odróżniały się bardziej brązowym upierzeniem. Niewiele wiadomo o zachowaniu szpaków reuniońskich. Miały żyć w dużych stadach, zamieszkiwać wilgotne tereny i bagna. Były [[wszystkożerność|wszystkożerne]], żywiły się częściami roślin i [[owady|owadami]]. Sądząc po mocnej [[Kość miedniczna|miednicy]], dużych stopach i pazurach oraz mocnych szczęce i żuchwie, żerowały przy ziemi.
Ptaki te były odławiane przez osadników na
== Taksonomia ==
[[Plik:Hoopoe Starling.jpg|upright|left|thumb|Ilustracja przedstawiająca [[holotyp]]. [[François-Nicolas Martinet]], lata 70. XVIII wieku]]
Pierwszym zapiskiem, który najprawdopodobniej wspominał o szpaku reuniońskim, była lista ptaków [[Madagaskar]]u z 1658 autorstwa [[Étienne de Flacourt]]a. Mimo że wspomniał on o czarno-białym ''tivouch'' lub [[Dudki (rodzina)|dudku]], późniejsi autorzy rozważali, czy ta informacja odnosiła się do szpaka reuniońskiego, czy [[dudek madagaskarski|dudka madagaskarskiego]] (''Upupa epops marginata''), podobnego tym europejskim. Rzeczonego szpaka po raz pierwszy odnotowano na [[Reunion]]ie w 1669 (obserwatorem był Père Vachet), lecz po raz pierwszy opisał go dopiero [[Sieur Dubois]] w 1674{{odn|Hume|2014|s=8–14}}{{r|roth}}:
{{cytat|Dudki czy 'Calandres', mające biały czub na głowie, pozostałą część upierzenia białą i szarą, a dziób i nogi na wzór ptaka drapieżnego; są trochę większe
Pierwsi osadnicy z
[[Plik:Fregilupus varius - John Gerrard Keulemans improved.jpg|upright|thumb|left|Pochodząca z 1907 ilustracja autorstwa [[John Gerrard Keulemans|Keulemansa]], oparta na paryskim okazie z przyciętym czubem]]
„Tivouch” de Flacourta doprowadził dawnych autorów do stwierdzenia, że odmiany tego ptaka występowały na Madagaskarze i w [[Kapsztad]]zie; myśleli, że są to jakieś gatunki dudków, którym nadali między innymi nazwy ''Upupa capensis'' i ''Upupa madagascariensis''. Liczni autorzy przydzielali te ptaki do różnych grup – [[cudowronki|cudowronek]], [[żołny|żołn]], ''[[Molothrus]]'' ([[kacykowate]]) czy ''[[Pyrrhocorax]]'' ([[krukowate]]), co zrodziło liczne nowe nazwy, jak ''Coracia cristata'' i ''Pastor upupa''. W 1831 [[René Lesson|René-Primevère Lesson]] wydzielił szpaka reuniońskiego do własnego, [[takson monotypowy|monotypowego]] rodzaju ''Fregilipus'', którego nazwa pochodzi od słów ''Upupa'' i ''Fregilus'' (wyszły z użycia synonim ''Pyrrhocorax''). [[Auguste Vinson]] ustalił w 1868, że te ptaki ograniczone były zasięgiem do
[[Plik:Fregilupus varius skeleton.jpg|thumb|[[Litografia]] jedynego znanego szkieletu szpaka reuniońskiego. [[Philibert Charles Berjeau]], 1874]]
[[Hermann Schlegel]] w 1857 jako pierwszy zaproponował przynależność szpaka reuniońskiego do rodziny [[szpakowate|szpakowatych]] (Sturnidae), przydzielił go do rodzaju ''[[Sturnus]]'' jako ''S. capensis''. Inni autorzy, widząc posunięcie
W 1875 brytyjski ornitolog [[Alfred Newton]] podjął się identyfikacji czarno-białego ptaka wspomnianego w XVIII-wiecznym manuskrypcie
=== Ewolucja ===
Linia 61:
}}
Poprzednia próba innego zespołu badawczego zakończyła się niepowodzeniem ze względu na trudność w wyodrębnieniu materiału genetycznego{{r|viable}}. Autorzy pomyślnego badania wysnuli przypuszczenie, że przodkowie szpaków reuniońskich osiągnęli Reunion z Azji, poruszając się z wyspy na wyspę, niczym skacząc z kamienia na kamień przez [[Ocean Indyjski]], co zasugerowano również dla innych maskareńskich ptaków. Linia rozwojowa szpaka reuniońskiego oddzieliła się blisko 4 mln lat temu (2 mln lat przed wyłonieniem się
Przedstawiciele dalej spokrewnionych gatunków, jak [[szpak balijski]] (''Leucopsar rothschildi'') i [[szpak białogłowy]] (''Sturnia erythropygia''), wykazują się podobnym upierzeniem i cechami, co szpaki reuniońskie. Jako że szpak maskareński i ''C. ischyrhynchus'' zdają się być bardziej podobne do siebie nawzajem
== Opis ==
[[Plik:Bourbon Crested Starling.jpg|upright|thumb|left|Eduard de Maes, 1910]]
Szpaki reuniońskie liczyły sobie około 30 cm długości. Dziób miał blisko 41 mm długości, skrzydła – 147 mm, ogon – 114 mm, zaś [[skok (anatomia)|skok]] 39 mm{{r|fe}}. Były największe spośród maskareńskich szpaków. Okaz NHMUK 1889.5.30.15 z paryskiego muzeum, domniemany dorosły samiec, odznacza się jasną popielatą głową i tyłem szyi oraz długim czubem tej samej barwy, ale z białymi stosinami piór. Grzbiet i ogon są popielatobrązowe, skrzydła ciemniejsze z szarawym nalotem, a [[pokrywy (ornitologia)|pokrywy]] nadogonowe i [[kuper]] – rdzawym. Pokrywy pierwszorzędowe białe z brązowymi końcówkami; u pozostałych okazów mają jeszcze brązowe nasady. Brew, [[kantarek]] białe, u większości okazów
Kwestia dymorfizmu płciowego była niejasna. Jedynie w przypadku trzech okazów przypisano im płeć (wszystkie były samcami), nie uwzględniono różnic zależnych od wieku i zmienności osobniczej. Samiec miał być większy z dłuższym, mocniej zagiętym dziobem. W 1911 mieszkający na
[[Plik:Naturalis Biodiversity Center - RMNH.AVES.110050 - Fregilupus varius (Boddaert, 1783) - Réunion Starling - specimen - video.webm|thumb|alt=Perching hoopoe starling museum specimen|thumbtime=0:00|Okaz RMNH 110.050, [[Muzeum Historii Naturalnej w Lejdzie|Naturalis Biodiversity Center]]]]
Vinson, który obserwował żywe szpaki reuniońskie podczas pobytu na wyspie, opisał czub jako ruchomy, składający się z nieprzylegających do siebie, wygiętych wprzód piór różnej długości, najdłuższych w środku. Porównał czub do tego u [[kakadu]], a pióra na niego się składające do [[Sterówki|sterówek]] cudowronek. Większość wypchanych okazów ma stojący czub, co wskazuje na jego naturalne położenie w takiej pozycji. Jedyną ilustrację, o której uważa się dziś, że rysowana była na podstawie obserwacji żywego osobnika, wykonał Paul Philippe Sauguin de Jossigny na początku lat 70. XVIII wieku. Jossigny poinstruował rytowników, że powinni przedstawić czub jako pochylony do przodu, nie stojący na sztorc. Hume był przekonany, że Martinet tak samo uczynił, tworząc swoją tablicę barwną, i była ona niejako pochodną ilustracji Jossigniego. Był on także autorem jedynej znanej ilustracji „z natury” wymarłej [[aleksandretta maskareńska|aleksandretty maskareńskiej]] (''Psittacula exsul'') po tym, jak przysłano mu jeden okaz; prawdopodobnie narysował wtedy także i szpaka reuniońskiego. Murie był zdania, że jedynie ilustracje Martineta i [[Jacques Barraband|Jacquesa Barrabanda]] były tymi „oryginalnymi”, jako że nie był świadomy istnienia rysunku Jossigniego; odnotował, że surowość i sztywność ptaków na ilustracji nie zapewnia im naturalnego wyglądu{{r|Murie}}.
== Ekologia i zachowanie ==
[[Plik:Hoopoe starling Roussin.jpg|thumb|upright|left|alt=Painting of bright-eyed hoopoe starling on a tree branch|Ilustracja autorstwa Alberta Roussina, lata 60. XIX wieku]]
Niewiele wiadomo o zachowaniu szpaków reuniońskich. Według informacji [[François Levaillant]]a z 1807 były to ptaki pospolite, w dużych stadach zamieszkujące wilgotne obszary i bagna. W 1831 Lesson odnotował, że zachowanie tych szpaków przypomina niektóre krukowate, jednak nie rozwinął tematu{{odn|Hume|2014|s=29–44}}. Relacja Vinsona z 1877 opisuje jego doświadczenia z tymi ptakami sprzed ponad 50 lat:
{{cytat|Te
[[Plik:Panorama-Cilaos-Greatoutdoors.jpg|thumb|Górskie tereny [[Reunion]]u, 2006]]
Jak większość szpaków, reuniońskie były [[wszystkożerność|wszystkożerne]], zjadały owoce, nasiona i owady. Ich język – długi, smukły, ostro zakończony i wystrzępiony – mógł gwałtownie poruszać się i pomagał podczas żerowania na wspomnianych pokarmach oraz [[nektar (botanika)|nektarze]] i pyłku. Mocno zbudowana miednica oraz duże stopy i pazury wskazują na to, że żerowały blisko ziemi. Szczęka i żuchwa były silne; Morioka porównał [[czaszka|czaszkę]] szpaków reuniońskich do tej dudka, mogły w podobny sposób żerować – wkładając dziób w ziemię i rozszerzając, robiąc otwór. De Montbeillardowi wiadomo było o zawartości [[żołądek|żołądka]] pewnego okazu, mającego zawierać nasiona i jagody „''Pseudobuxus''” (chodziło być może o ''[[Eugenia buxifolia]]'', krzew ze słodkimi, pomarańczowymi jagodami). Odnotował, że ptaki te ważyły 4 uncje (około 113 g), były tłustsze w okolicach czerwca i lipca. Kilka relacji wskazuje na migracje szpaków reuniońskich w obrębie wyspy – miały spędzać pół roku na nizinach, a kolejne pół w górach. W zimie łatwiej było zdobyć pożywienie na nizinach, zaś latem mogły gniazdować w górach. Prawdopodobnie lęgły się w dziuplach. Ich pieśń została opisana jako „żywy i pogodny gwizd” oraz „czysta melodia”, co wskazuje na podobieństwo do innych szpaków{{odn|Hume|2014|s=29–44}}.
Wiele innych endemitów
== Relacje z ludźmi ==
Linia 90:
[[Plik:Fregilupus varius.jpg|thumb|left|alt=Two hoopoe starling heads|Głowy okazów z [[Caen]] (zniszczony podczas II wojny światowej) i Paryża (z przyciętym czubem), 1913]]
Szpaki reuniońskie trzymano jako zwierzęta domowe na
W muzeach na całym świecie zachowało się 19 okazów (w tym 1 szkielet i 2 zakonserwowane w spirytusie), w tym dwa w Paryżu, a cztery w [[Troyes]]. Dodatkowe skóry z [[Turyn]]u, [[Livorno]] i [[Caen]] uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej, zaś cztery zaginęły na
=== Wymarcie ===
[[Plik:FregilupusVarius.JPG|thumb|left|Okaz w kolekcji [[Muzeum Historii Naturalnej Uniwersytetu w Pizie]]]]
Zaproponowano kilka powodów spadku liczebności i gwałtownego zniknięcia szpaków reuniońskich, wszystkie związane są z aktywnością ludzi na
Począwszy od lat 30.
== Przypisy ==
Linia 109:
<ref name=compar>{{cytuj książkę | nazwisko = Morioka | imię = H. | rozdział = The skull of the Réunion starling <em>Fregilupus varius</em> and the Sickle-billed Vanga <em>Falculea palliata</em>, with notes on their relationships and feeding habits | tytuł = Social evolution of birds in Madagascar, with special respect to vangas | strony = 5–16 | rok = 1996 | isbn = 978-1-4081-9049-4 | miejsce = Osaka | wydawca = [[Osaka City University]]}}</ref>
<ref name=hypoth>{{cytuj pismo | nazwisko = Newton | imię = A. | tytuł = Additional Evidence as to the Original Fauna of Rodriguez | czasopismo = Proceedings of the Zoological Society of London | strony = 39–43 | url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/28501180#page/77/mode/1up | rok = 1875}}</ref>
<ref name=gunther>{{cytuj pismo | doi = 10.1098/rstl.1879.0043 | nazwisko = Günther | imię = A. | nazwisko2 = Newton | imię2 = E. | rok = 1879 | tytuł = The extinct birds of Rodriguez | czasopismo = [[Philosophical Transactions of the Royal Society|Philosophical Transactions of the Royal Society of London]] | wolumin = 168 | strony = 423–437 | url = https://archive.org/stream/philtrans07832595/07832595#page/n0/mode/2up}}</ref>
<ref name=Greenway>{{cytuj książkę | nazwisko = Greenway | imię = J. C. | tytuł = Extinct and Vanishing Birds of the World | wydawca= American Committee for International Wild Life Protection | miejsce = New York | rok = 1967 | strony = 129–132 | isbn = 0-486-21869-4}}</ref>
<ref name=Cowles87>{{cytuj książkę | doi = 10.1017/CBO9780511735769.004 | autor = Diamond, A. W. (red.) | tytuł = Studies of Mascarene Island Birds | rozdział = The fossil record | strony = 90–100 | rok = 1987 | miejsce = Cambridge |
<ref name=eb>{{cytuj książkę | nazwisko = Hume | imię = J. P. | imię2 = M. | nazwisko2 = Walters | strony = 271–273 | rok = 2012 | miejsce = Londyn | tytuł = Extinct Birds | wydawca = [[A & C Black]] | isbn = 1-4081-5725-X}}</ref>
<ref name=amadon43>{{cytuj pismo | autor = Amadon, D. | rok = 1943 | tytuł = Genera of starlings and their relationships | czasopismo = [[American Museum Novitates]] | wolumin = 1247 | strony = 1–16 | url = http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/2246/4757/1/N1247.pdf}}</ref>
<ref name=amn>{{cytuj pismo | autor = Amadon, D. | rok = 1956 | tytuł = Remarks on the starlings, family Sturnidae | czasopismo = [[American Museum Novitates]] | wolumin = 1803 | strony = 1–41 | url = http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/2246/5410/1/N1803.pdf}}</ref>
<ref name=zuccon>{{cytuj pismo | doi = 10.1111/j.1463-6409.2008.00339.x | tytuł = Phylogenetic relationships among Palearctic-Oriental starlings and mynas (genera <em>Sturnus</em> and <em>Acridotheres</em>: Sturnidae) | czasopismo = [[Zoologica Scripta]] | wolumin = 37 | numer= 5 | strony = 469–481 | rok = 2008 | nazwisko = Zuccon | imię = D. | nazwisko2 = Pasquet | imię2= E. | nazwisko3 = Ericson | imię3 = P. G. P.}}</ref>
<ref name=viable>{{cytuj pismo | doi = 10.1016/j.ympev.2008.01.020 | pmid = 18321732 | tytuł = A complete species-level molecular phylogeny for the "Eurasian" starlings (Sturnidae: <em>Sturnus</em>, <em>Acridotheres</em>, and allies): Recent diversification in a highly social and dispersive avian group | czasopismo = [[Molecular Phylogenetics and Evolution]] | wolumin = 47 | numer= 1 | strony = 251–260 | rok = 2008 | nazwisko = Lovette | imię = I. J. | nazwisko2 = McCleery | imię2 = B. V. | nazwisko3 = Talaba | imię3 = A. L. | nazwisko4 = Rubenstein | imię4 = D. R.}}</ref>
<ref name=fe>{{cytuj książkę | nazwisko = Fuller | imię = E. | rok = 2001 | tytuł = Extinct Birds | wydawca = Comstock | miejsce = New York | strony = 364–365 | isbn = 978-0-8014-3954-4}}</ref>
Linia 125:
== Bibliografia ==
* {{cytuj pismo | doi = 10.11646/zootaxa.3849.1.1
{{Wymarłe ptaki holocenu}}
Linia 132:
[[Kategoria:Wymarłe ptaki Afryki]]
[[Kategoria:Wymarłe ptaki holocenu]]
[[Kategoria:Wymarłe wróblowe]]
|