Diecezja kielecka: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Znaczniki: Zastąpiono Wycofane blanking (filtr nadużyć) VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika 83.26.183.231 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to 188.146.163.224. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
{{dopracować|źródła=2012-08 |or}}
{{Administratura kościelna infobox
|administratura = Diecezja kielecka
|typ administratury = Diecezja
|nazwa miejscowa =
|kod języka =
|grafika = Katedra Kielce 01 ssj 20060513.jpg
|opis grafiki = '''Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP w Kielcach'''
|państwo = POL
|miejscowość = [[Kielce]]
|adres =
|data powołania =
|data zamknięcia =
|wyznanie = [[Kościół katolicki|katolickie]]
|kościół = [[Kościół łaciński|rzymskokatolicki]]
|nadrzędna administratura typ = [[Metropolia (religia)|Metropolia]]
|nadrzędna administratura nazwa = [[Metropolia krakowska|krakowska]]
|obiekt sakralny typ = Katedra diecezjalna
|obiekt sakralny nazwa = [[Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach|Katedra Kielecka]]
|administrator = '''[[Jan Piotrowski (biskup)|Jan Piotrowski]]'''
|administrator pomocniczy = [[Marian Florczyk]]<br />[[Andrzej Kaleta (biskup)|Andrzej Kaleta]]
|administrator senior =
|rok danych statystycznych = 2017<ref>''Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2017'', Biblos 2017, {{ISBN|978-83-7793-478-4}}</ref>
|liczba wiernych = 757 282
|procent wiernych =
|liczba kapłanów = 797
|liczba kapłanów diecezjalnych = 717
|liczba kapłanów zakonnych = 80
|liczba osób zakonnych = 314
|liczba diecezji =
|liczba dekanatów = 33
|liczba parafii = 304
|liczba klasztorów =
|powierzchnia = 8319
|mapa = Roman Catholic Diocese of Kielce location map.svg
|nazwa mapy =
|opis mapy =
|kod mapy =
|współrzędne = 50°52′08″N 20°37′43.4″E
|commons =
|www = https://www.diecezja.kielce.pl
}}
{{Herb infobox
|nazwa = Herb Diecezji Kieleckiej
|grafika = Herb Biskupstwa Kieleckiego - Hag.jpg
|opis grafiki =
|typ herbu = diecezjalny
|alternatywne nazwy =
|projektant =
|wprowadzony =
|ostatnie zmiany =
|wycofany =
|commons =
}}
'''Diecezja kielecka''' ([[Język łaciński|łac.]] ''Dioecesis Kielcensis'') – jedna z 4 [[Diecezja|diecezji]] [[Kościół katolicki w Polsce|obrządku łacińskiego]] w [[Metropolia krakowska|metropolii krakowskiej]] w [[Polska|Polsce]]. Ustanowiona 13 czerwca 1805 przez [[Pius VII|Piusa VII]] po zlikwidowaniu [[Diecezja tarnowska|diecezji tarnowskiej]]. Została zniesiona przez tego samego [[papież]]a 30 czerwca 1818 równocześnie z powołaniem [[Diecezja sandomierska|diecezji sandomierskiej]]. Reaktywowana przez [[papież]]a [[Leon XIII|Leona XIII]] 28 grudnia 1882. Ostatnie zmiany terytorialne wprowadził papież [[Jan Paweł II]] 25 marca 1992<ref>{{Cytuj |autor = Konferencja Episkopatu Polski |tytuł = Diecezja Kielecka {{!}} Konferencja Episkopatu Polski |data = |data dostępu = 2017-12-28 |opublikowany = episkopat.pl |url = https://episkopat.pl/diecezja-kielecka-2/ |język = pl-PL}}</ref>.
== Historia ==
W okresie przedrozbiorowym terytorium dzisiejszej diecezji kieleckiej znajdowało się w granicach [[Archidiecezja krakowska|diecezji krakowskiej]] i [[Archidiecezja gnieźnieńska|archidiecezji gnieźnieńskiej]]. Od późnego średniowiecza istniały na tym obszarze [[Prepozytura|prepozytury]]: kielecka i wiślicka oraz [[archidiakon]]at kurzelowski. Prepozytura kielecka od zachodu graniczyła z archidiecezją gnieźnieńską, od północy z archidiakonatem radomskim, od południa z prepozyturą wiślicką, zaś od wschodu z archidiakonatami lubelskim, zawichojskim i sandomierskim. Wiślicka prepozytura obejmowała swymi granicami tereny po obu stronach [[Wisła|Wisły]], przecinającej obszar prepozytury na dwie części – lewobrzeżną i prawobrzeżną.
Część lewobrzeżna sięgała po dolny i środkowy bieg [[Nidzica (rzeka)|Nidzicy]] aż po [[Działoszyce]] i [[Skalbmierz]]. Położoną na południe od Wisły część prepozytury ograniczała od wschodu [[Puszcza Sandomierska]], ciągnąca się między [[Wisłoka|Wisłoką]] i [[San]]em. Od strony południowo-wschodniej i południowej granica prepozytury wiślickiej pokrywała się z granicami biskupstwa krakowskiego. Od zachodu prepozytura wiślicka graniczyła z archidiakonatem krakowskim. Archidiakonat kurzelowski był położony w południowo-wschodniej części archidiecezji gnieźnieńskiej.
Od zachodu przez rzekę [[Pilica|Pilicę]] graniczył z archidiakonatem łęczyckim i uniejowskim, od północy z archidiakonatem łowickim i mazowiecką dzielnicą biskupstwa poznańskiego, zaś od południa i południowego wschodu z diecezją krakowską. Archidiakoni i prepozyci (sprawujący władzę archidiakońską) pełnili funkcje administracyjne z ramienia [[biskup]]a i byli bezpośrednimi zwierzchnikami [[Dziekan (Kościół katolicki)|dziekanów]].
;Okres zaborów
Po rozbiorach Rzeczypospolitej następowały częste zmiany granic politycznych, które pociągały za sobą reorganizację terytorialną Kościoła. Na przełomie XVIII i XIX wieku dokonana została reorganizacja terytorialna Kościoła katolickiego w zaborze austriackim. Miała ona na celu dostosowanie organizacji kościelnej do nowych granic politycznych. Jej wynikiem było zniesienie diecezji tarnowskiej i przeniesienie siedziby biskupstwa z Tarnowa do Kielc. [[Pius VII|Papież Pius VII]] [[Bulla|bullą]] ''Indefessum personarum'' wydaną 13 czerwca 1805 powołał do istnienia diecezję kielecką. Dla jej potrzeb [[Franciszek II Habsburg]] cesarz Austrii 6 lutego 1806 przekazał będący własnością skarbu państwa [[Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach|pałac w Kielcach]]<ref>Jerzy Daniel, ''Kalendarz Świętokrzyski 2005''. Wydawnictwo Jedność Kielce 2014, s.216.</ref>. Faktyczne jednak ukonstytuowanie nowej diecezji z siedzibą biskupa w [[Kielce|Kielcach]] miało miejsce dopiero 30 września 1807. W tym bowiem dniu [[arcybiskup]] lwowski [[Kajetan Ignacy Kicki]] ogłosił bullę papieską w kościele kolegiackim w Kielcach, wynosząc go jednocześnie do godności [[Katedra|katedry]]. Biskupstwo kieleckie zostało utworzone z terenów, które bulla papieska ''Indefessum personarum'' wydzieliła z [[Archidiecezja krakowska|diecezji krakowskiej]], chełmskiej i archidiecezji gnieźnieńskiej. W granicach nowo utworzonej diecezji kieleckiej zalazły się obszary położone między [[Kurzelów|Kurzelowem]] i [[Skalbmierz]]em na zachodzie aż po [[Sandomierz]] i [[Chodel]] na wschodzie.
;Czasy Księstwa Warszawskiego
W okresie porozbiorowym zanikły duże jednostki administracji kościelnej z epoki staropolskiej: archidiakonaty i prepozytury, natomiast funkcjonowały nadal [[dekanat]]y. Zgodnie z żądaniem władz austriackich [[biskup]] kielecki [[Wojciech Jan Górski]] w latach 1808-1809 dostosował organizację dekanalną do państwowej organizacji administracyjnej. Po ostatecznym ustaleniu organizacji dekanalnej diecezja kielecka liczyła 23 dekanaty. Zorganizowane w ten sposób biskupstwo kieleckie przetrwało do 1818. Przed 1809 jego obszar należał do zaboru austriackiego. W wyniku zwycięskiej wojny, jaką w 1809 Księstwo Warszawskie stoczyło z Austrią, tereny diecezji kieleckiej zostały włączone do Księstwa Warszawskiego, zaś po kongresie wiedeńskim (1815) biskupstwo kieleckie znalazło się w całości na obszarze utworzonego wówczas [[Królestwo Kongresowe|Królestwa Polskiego]].
;Królestwo Polskie
Ponieważ granice Królestwa Polskiego nie pokrywały się z granicami większości diecezji, uregulowanie organizacji kościelnej w tej dzielnicy kraju było sprawą nie cierpiącą zwłoki. [[Pius VII|Papież Pius VII]] bullą "Ex imposita nobis" z 30 czerwca 1818 – regulującą organizacji kościelną w Królestwie Polskim – zniósł biskupstwo kieleckie, przenosząc siedzibę biskupią z Kielc do Sandomierza. Terytorium diecezji kieleckiej zostało wówczas podzielone i włączone do trzech sąsiednich diecezji: krakowskiej, lubelskiej i nowo utworzonej sandomierskiej.
Mocą bulli papieskiej ''Ex imposita nobis'' część zniesionej diecezji kieleckiej (wraz z Kielcami) została oddana pod [[Jurysdykcja|jurysdykcję]] biskupstwa krakowskiego. W 1818 biskup krakowski przyjął pod swój zarząd siedem dekanatów byłej diecezji kieleckiej: chęciński, kielecki, kijski, kurzelowski, opatowiecki, pacanowski i sokoliński. W 1819 biskup [[Jan Paweł Woronicz]] w porozumieniu z władzami państwowymi polecił dokonać nowego podziału dekanatów w części diecezji krakowskiej znajdującej się w [[Królestwo Kongresowe|Królestwie Polskim]]. Po dokonanej reorganizacji dekanalnej [[Archidiecezja krakowska|diecezja krakowska]] w Królestwie Polskim dzieliła się na 18 dekanatów: kielecki; jędrzejowski, [[Dekanat dzierzgowski (diecezja kielecka)|dzierzgowski]], kurzelowski – w obwodzie kieleckim; olkuski; lelowski, pilicki, skałecki, siewierski – w obwodzie olkuskim; miechowski, opatowiecki, proszowicki, skalbmierski, wawrzeńczycki, książnicki – w obwodzie miechowskim; stopnicki, szydłowski i wiślicki – w obwodzie stopnickim. Taka organizacja dekanalna diecezji krakowskiej w Królestwie Polskim przetrwała bez zmian najbliższe dziesięciolecia.
Po [[Powstanie listopadowe|powstaniu listopadowym]] cesarz [[Mikołaj I Romanow]] – w ramach represji popowstaniowych – pozbawił biskupa krakowskiego [[Karol Skórkowski|Karola Skórkowkiego]] wykonywania [[Jurysdykcja kościelna|jurysdykcji kościelnej]] na terenie Królestwa Polskiego. 1833 został mianowany w Kielcach przez władze rosyjskie odrębny administrator (ks. A. Paszkowicz), któremu nuncjusz wiedeński udzielił w 1834 jurysdykcji kościelnej. Ukaz carski z 22 marca 1842 wprowadził nazwę diecezja kielecko-krakowska w odniesieniu do części diecezji krakowskiej położonej na terenie Królestwa Polskiego. Ta nazwa używana była również w dokumentach kościelnych. W 1849
[[Nuncjusz apostolski|nuncjusz]] wiedeński mianował w Kielcach administratora apostolskiego (ks. M. Majerczaka).
;W Kraju Przywiślańskim
Po [[Powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]] władze rosyjskie nakazały (w 1865), aby granice dekanatów pokrywały się z granicami powiatów. Diecezja kielecko-krakowska została wtedy podzielona na osiem dekanatów: [[Będzin]], [[Jędrzejów]], [[Kielce]], [[Miechów]], [[Olkusz]], [[Pińczów]], [[Stopnica]], [[Włoszczowa]]. Dzięki staraniom administratorów apostolskich – najpierw Majerczaka, a następnie Kulińskiego – doszło do ponownej erekcji diecezji kieleckiej. Stało się to na mocy bulli [[Leon XIII|papieża Leona XIII]] "Ut primum catholicae Ecclesiae" (z 22 grudnia 1882), która została ogłoszona w Kielcach 15 czerwca 1883 przez biskupa sandomierskiego Antoniego Franciszka Sotkiewicza. Diecezja kielecka liczyła wówczas osiem dekanatów, które od 1865 znajdowały się w granicach diecezji kielecko-krakowskiej. Na obszarze nowo utworzonej diecezji kieleckiej funkcjonowało 229 parafii, 16 filii i 110 kaplic publicznych. W 1911 biskup kielecki Augustyn Łosiński ustanowił 17 wicedekanatów, które w świetle ówczesnego prawa państwowego nie miały uprawnień dekanalnych.
;II Rzeczpospolita
W [[II Rzeczpospolita|odrodzonej Polsce]] nastąpiły dalsze zmiany w kościelnych strukturach organizacyjnych. Bp [[Augustyn Łosiński]] w 1918 powołał do istnienia 17 nowych dekanatów, które od 1911 były wicedekanatami: chmielnicki, irządzki, kazimierski, książnicki, luborzycki, małogoski, pacanowski, pilicki, prandociński, proszowicki, sączowski, sędziszowski, skalbmierski, szczekociński, zadroski, zawierciański i żarecki. W 1918 [[diecezja]] kielecka liczyła 25 dekanatów, 254 parafie, 31 kościołów filialnych i 140 kaplic publicznych.
Następne zmiany w organizacji terytorialnej diecezji kieleckiej wprowadziła bulla [[Pius XI|papieża Piusa XI]] ''Vixdum Poloniae unitas'' wydana 28 października 1925. Mocą bulli papieskiej została erygowana [[Archidiecezja częstochowska|diecezja częstochowska]], do której włączono cztery dekanaty z diecezji kieleckiej (będziński, sączowski, zawierciański i żarecki). Ta sama bulla włączyła dziesięć parafii biskupstwa kieleckiego do archidiecezji krakowskiej oraz dokonała zmiany granicy między diecezją kielecką i sandomierską, przyłączając do biskupstwa kieleckiego dekanat bodzentyński oraz część dekanatu zagnańskiego i słupniańskiego. W 1925 diecezja kielecka liczyła 220 parafii, 13 kościołów filialnych i 142 kaplice publiczne.
Od 1925 diecezja kielecka była podzielona na 24 dekanaty, ich liczba nie uległa zmianie do 1939. Zwiększyła się natomiast w latach 1925-1939 liczba [[Parafia|parafii]] do 232, kościołów filialnych do 20 i kaplic do 207.
;II wojna światowa
Po napaści hitlerowskiej na Polskę w 1939 zachodnie krańce diecezji kieleckiej (wraz z [[Olkusz]]em) zostały wcielone do [[III Rzesza|III Rzeszy]], zaś pozostałe jej [[obszar]]y znalazły się w granicach [[Generalne Gubernatorstwo|Generalnego Gubernatorstwa]]. Centralna część diecezji (z miastami [[Miechów]], [[Skalbmierz]], [[Wolbrom]], [[Pińczów]]) należała do utworzonego przez Niemców dystryktu krakowskiego, natomiast jej rejony wschodnie (wraz z Kielcami) weszły do dystryktu radomskiego. Biskup [[Czesław Kaczmarek]] mianował do zarządu części diecezji włączoną do III Rzeszy wikariusza generalnego (był nim proboszcz parafii Olkusz), zaś pozostałą częścią diecezji położoną w Generalnym Gubernatorstwie biskup kielecki zarządzał do końca wojny osobiście.
W czasie II wojny światowej zostało zarekwirowane na cele militarne lub zniszczone ponad 160 dzwonów kościelnych z terenów diecezji. Niemiecki okupant dokonał zburzenia lub spalenia kilkunastu kościołów katolickich na terenie diecezji<ref>{{Cytuj |url = http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_8773/c/05Karkocha.pdf |tytuł = Dzwony kościelne utracone z terenu diecezji kieleckiej. Przyczynek do zagadnienia | autor = Małgorzata Karkocha | data dostępu = 2019-05-02 }}</ref>
;Polska Rzeczpospolita Ludowa
W pierwszych dziesięcioleciach powojennych zmiany w organizacji dekanalnej były w diecezji kieleckiej nieznaczne. W 1949 biskup Kaczmarek erygował nowy dekanat wolbromski, zaś w 1958 powołał do istnienia 2 nowe dekanaty: chęciński i zagnański oraz w miejsce dekanatu pacanowskiego utworzył dekanaty z siedzibą w [[Busko-Zdrój|Busku-Zdroju]] i Nowym Korczynie. Po nieznacznych zmianach w organizacji dekanalnej dokonanych przez biskupa Kaczmarka diecezja liczyła 27 dekanatów i taka ich liczba utrzymywała się do początku [[Lata 80. XX wieku|lat osiemdziesiątych XX wieku]]. W pierwszych dekadach powojennych widoczny był nieznaczny wzrost ośrodków parafialnych. W 1946 funkcjonowało w diecezji kieleckiej 231 parafii, do 1969 ich liczba wzrosła do 241, a w 1975 było w diecezji 249 parafii. W latach 1946-1975 liczba kościołów filialnych nieznacznie się zmniejszyła z 14 do 13. Tworzono natomiast kościoły rektoralne; w 1975 było w diecezji kieleckiej 11 rektoratów.
W 1982 [[Biskupi kieleccy|biskup kielecki]] [[Stanisław Szymecki]] zlikwidował dekanat zagnański i jednocześnie erygował pięć nowych dekanatów: Kielce Północ, Kielce Południe, Koniecpol, Koszyce i Wodzisław. Ponadto zmienił nazwę dotychczasowego dekanatu Kielce na [[Dekanat Kielce-Śródmieście|dekanat Kielce Śródmieście]]. W lipcu 1984 biskup [[Stanisław Szymecki]] zniósł dotychczasowy [[dekanat olkuski]] i w jego miejsce ustanowił 2 dekanaty: Olkusz Północ i Olkusz Południe. Po zmianach w organizacji dekanalnej dokonanych przez biskupa Szymeckiego diecezja kielecka podzielona była na 32 dekanaty i taka ich liczba utrzymywała się do końca lat osiemdziesiątych. Po 1980 zaznaczył się w diecezji kieleckiej wydatny wzrost liczebny parafii. W latach 1981-1989 ich liczba zwiększyła się z 273 do 321. Najwięcej nowych parafii powstawało w miastach. W 1990 w Kielcach funkcjonowało 19 parafii (w 1975 8), w Busku-Zdroju, Pińczowie i [[Olkusz]]u po 3 parafie (w 1975 po 1).
;III Rzeczpospolita
Ważne zmiany w organizacji terytorialnej diecezji kieleckiej dokonały się na początku lat dziewięćdziesiątych. 25 marca 1992 papież [[Jan Paweł II]] proklamował bullę ''Totus tuus Poloniae Populus'', mocą tej bulli papież dokonał reorganizacji diecezji i prowincji kościelnych w Polsce. Decyzją papieża Jana Pawła II diecezja kielecka utraciła w 1992 dekanaty: Olkusz Południe, Olkusz Północ, [[Wolbrom]] oraz część pilickiego i sułoszowskiego. Natomiast w granicach diecezji kieleckiej pozostały następujące dekanaty: [[Bodzentyn]], [[Busko-Zdrój]], [[Chęciny]], [[Chmielnik (województwo świętokrzyskie)|Chmielnik]], [[Daleszyce]], [[Jędrzejów]], [[Kazimierza Wielka]], Kielce Południe, Kielce Północ, Kielce Śródmieście, [[Koniecpol]], [[Koszyce (województwo małopolskie)|Koszyce]], [[Lelów]], [[Małogoszcz]], [[Miechów]], [[Nowy Korczyn]], [[Piekoszów]], [[Pińczów]], [[Proszowice]], [[Sędziszów]], [[Skalbmierz]], [[Słomniki]], [[Stopnica]], [[Szczekociny]], [[Wiślica]], [[Włoszczowa]], [[Wodzisław]] oraz część dekanatu pilickiego i sułoszowskiego. W czerwcu 1992 [[biskup]] [[Stanisław Szymecki]] erygował w diecezji dwa nowe dekanaty: w Skale i Żarnowcu, likwidując jednocześnie dekanat koszycki. Od tego czasu diecezja kielecka liczy 28 dekanatów. W latach 1993-1998 bp [[Kazimierz Ryczan]] utworzył 15 nowych parafii. Pod koniec 1998 funkcjonowało w diecezji kieleckiej 296 parafii.
== Instytucje diecezjalne ==
* Kuria diecezjalna
* Sąd biskupi
* Kapituła katedralna
* Kapituła kolegiacka w Wiślicy
* Kapituła kolegiacka w Miechowie
* Wyższe Seminarium Duchowne w Kielcach
* [[Caritas (organizacja)|Caritas]] Diecezji Kieleckiej
* Archiwum diecezjalne w Kielcach
* Diecezjalne Studium Organistowskie
* Dom Księży Emerytów
* Muzeum Diecezjalne w Kielcach
* Wydawnictwo Jedność
* Diecezjalne Radio eM Kielce
== Biskupi ==
* '''[[Biskup diecezjalny]]: [[Ksiądz|ks.]] [[Biskup|bp]] [[Jan Piotrowski (biskup)|Jan Piotrowski]] (od 2014)'''
* [[Biskup pomocniczy]] / [[wikariusz generalny]]: ks. bp [[Marian Florczyk]] (od [[1998]])
* [[Biskup pomocniczy]] / [[wikariusz generalny]]: ks. bp [[Andrzej Kaleta (biskup)|Andrzej Kaleta]] (od 2017)
== Główna świątynia ==
* [[Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach|Katedra w Kielcach]]
== Patroni ==
* [[Stanisław ze Szczepanowa|Święty Stanisław]] biskup i męczennik
* [[Wincenty Kadłubek|Błogosławiony Wincenty Kadłubek]]
*Matka Boża Łaskawa Kielecka
== Zobacz też ==
* [[Biskupi kieleccy]]
* [[Metropolia krakowska]]
* [[Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Polsce]]
* [[Nuncjatura Stolicy Apostolskiej w Polsce]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Linki zewnętrzne ==
* https://www.facebook.com/wsd.kielce/?fref=ts
*https://www.diecezja.kielce.pl/
== Bibliografia ==
* Ks. Witold Zdaniewicz, Ks. Sławomir H. Zaręba, Robert Stępisiewicz [http://mipolonia.net/wp-content/uploads/2017/09/Catholic-Parishes_Poland_2006.pdf#page=237 Wykaz parafii w Polsce 2006] (s. 237–257) Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC. Warszawa 2006 {{ISBN|83-85945-17-2}}
* [http://www.kielce.opoka.org.pl/?mod=contents&g=kalendarium ''fragmenty ze strony'']
{{Kieleckie dekanaty}}
{{Metropolia krakowska}}
{{Diecezje katolickie w Polsce}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Diecezja kielecka| ]]
| |||