Narodowy socjalizm w Austrii: Różnice pomiędzy wersjami

Upadek Austro-Węgier przyniósł podział DAP. Nastąpił on już w maju 1918 podczas zjazdu partii, powstała wówczas '''Niemiecka Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza Austrii''' (''Deutsche Nationalsozialistische Arbeiterpartei Österreichs'', DNSAPÖ)''', na której czele stanął [[Walter Riehl]], wcześniej kierujący młodzieżówką DAP. Nawiązał on w 1920 współpracę z ruchami [[Narodowy socjalizm|narodowosocjalistycznymi]] w Niemczech i Czechach, m.in.między innymi z [[Adolf Hitler|Adolfem Hitlerem]], przejmując stamtąd wiele elementów programowych. W 1923 nadszedł kryzys w partii – Riehl ustąpił ze stanowiska, a ugrupowanie rozpadło się na kilka części (m.in.między innymi Związek Niemieckosocjalistyczny W. Riehla, grupa K.Karla Schulza). Jedną z przyczyn kryzysu był też upadek [[Pucz monachijski|puczu monachijskiego]] w listopadzie bieżącego roku.

Odnowa ruchu narodowosocjalistycznego nastąpiła w 1926 – partię założono tym razem pod postacią austriackiej części niemieckiej '''[[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] ('''Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia RobotniczaRobotników''', –niem. ''Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei'')'''. Została zorganizowana identycznie jak w każdym z landów niemieckich i podporządkowana niemieckiej centrali. Na jej czele stanęli jednak działacze (m.in.między innymi [[Alfred Eduard Frauenfeld]], [[Arthur Seyss-Inquart]]), którzy pragnęli zachować pewną odrębność. Partia szybko się rozszerzała, przejmując członków Partii Wszechniemieckiej, Landbundu[[Landbund]]u, a także narodowych skrzydeł [[Austriacka Partia Chrześcijańsko-Społeczna|Austriackiej Partii Chrześcijańsko-Społecznej]] i [[Heimwehr]]y. W wyborach 1930 osiągnęła kilkuprocentowy wynik oraz ani jednego mandatu. Partia jednak rozbudowywała się organizacyjnie, tworzyła własne bojówki ([[Sturmabteilung|SA]] i [[Schutzstaffel|SS]]). W wyborach lokalnych do rad gmin w 1932 NSDAP zdobyła już największą liczbę głosów po Partii Chrześcijańsko-Socjalnej. W wyborach tych NSDAP posługiwała się hasłem: „500 tys.tysięcy bezrobotnych – 400 tys.tysięcy Żydów – wybór bardzo prosty: głosuj na narodowych socjalistów”. Tego wyniku nie udało się jednak zweryfikować w kolejnych wyborach parlamentarnych wskutek wprowadzenia w Austrii – m.in.między innymi również w obawie przed rosnącymi wpływami narodowych socjalistów – [[Austrofaszyzm|austrofaszystowskiej]] dyktatury [[Engelbert Dollfuß|Engelberta Dollfussa]].

To zdarzenie zadecydowało o radykalizacji oblicza partii – na jej czele stanęli nowi, młodzi działacze, którzy zdecydowali się walczyć o władzę środkami nielegalnymi. Gdy w czerwcu 1933 Dollfuss zdelegalizował NSDAP i podjął decyzję o rozbrojeniu jej bojówek, NSDAP odpowiedziało wzmożeniem działań terrorystycznych, a wreszcie próbą zamachu stanu, która miała miejsce 25 lipca 1934. Autorzy spisku planowali aresztować rząd i powołać własny, jednak mimo opanowania gmachu rządu, w którym znajdował się kanclerz Dollfuss (który został podczas puczu raniony i zmarł), zamach przeprowadzony przez ok.około 150-osobowy oddział się nie powiódł – sytuację opanowali stronnicy Dollfussa, na czele nowego rządu stanął [[Kurt Schuschnigg]]. Także [[Benito Mussolini|Mussolini]] wysłał nad granicę austriacką włoskie wojska, aby w razie potrzeby interweniować w obronie rządu. W tej sytuacji Adolf Hitler, który chciał zatrzeć niekorzystne wrażenie po zamachu oraz uspokoić Mussoliniego, choć przyjął uchodźców narodowosocjalistycznych z Austrii, zmniejszył swoje poparcie dla austriackiej NSDAP (zlikwidował radiostację nadającą z Niemiec, zlikwidował tzw.tak zwany [[Legion Austriacki (III Rzesza)|Legion Austriacki]] powołany z uchodźców).

Austriacka NSDAP po tych wydarzeniach ucichła na pewien czas, jednak aktywna polityka niemiecka wobec Austrii, wobec której rząd w [[Wiedeń|Wiedniu]] stopniowo się uginał, przywróciła jej znaczenie. W 1936, po zawarciu układu austriacko-niemieckiego, NSDAP została na powrót zalegalizowana, a do rządu austriackiego trafiło dwóch narodowych socjalistów, w tym [[Edmund Glaise-Horstenau]], który po kilku miesiącach został ministrem spraw wewnętrznych. Ożywiła się działalność terrorystyczna nazistowskich bojówek, których liczebność wzrastała także m.in.między innymi dzięki temu, że praktycznie nie działała już prawicowa [[Heimwehr]]aHeimwehra. Działacze NSDAP próbowali powołać nawet legalne ugrupowanie polityczne, czemu jednak Schuschnigg się sprzeciwił wobec istniejącego monopolu [[Front Ojczyźniany (Austria)|Frontu Ojczyźnianego]]. W tym ostatnim coraz większą rolę zaczynał odgrywać Seyss-Inquart, związany z NSDAP, choć nie będący jej członkiem, który stał się łącznikiem między partią nazistowską a kanclerzem. Wraz ze wzrostem znaczenia narodowych socjalistów, kanclerz Schuschnigg próbował odsunąć Seyss-Inquarta, jednak bezskutecznie.

NSDAP była w tym okresie narzędziem Hitlera w jego dążeniu do podporządkowania sobie Austrii, mimo istniejących w partii grup pragnących zachowania suwerenności Austrii, przy pozostawieniu jedności ideowej z niemiecką NSDAP (np.na przykład Seyss-Inquart). Po spotkaniu Hitlera z Schuschniggiem w [[Berchtesgaden]] 12 lutego 1938 działacze związani z NSDAP zostali mianowani na znaczące stanowiska rządowe: Seyss-Inquart został ministrem spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego, natomiast Glaise-Horstenau ministrem wojska. Do partii napływały duże rzesze nowych członków, głównie z uwagi na przewidywany rychły jej sukces. Próba podjęcia oporu przeciw Hitlerowi przez Kanclerzakanclerza w końcu lutego spowodowała znaczące nasilenie działalności bojówek narodowosocjalistycznych – to oraz nieustający nacisk Hitlera spowodowały odwołanie zapowiedzianego przez Schuschnigga plebiscytu w sprawie przyłączenia Austrii do Niemiec oraz zastąpienie rządu Schuschnigga przez nowy rząd Seyss-Inquarta (11 marca). Jedynym zadaniem tego rządu było zgłoszenie propozycji przyłączenia Austrii do Niemiec – już 13 marca nastąpił [[Anschluss]].

Po Anschlussie znaczenie działaczy austriackiej NSDAP było marginalne. Hitler nawet stanowiska w przyłączonej Austrii obsadzał działaczami z [[III Rzesza|Rzeszy]]. Seyss-Inquart pozostał namiestnikiem Austrii tylko do kwietnia 1939, później zaś piastował stanowiska w innych rejonach [[Europa|Europy]] (m.in.między innymi w [[II Rzeczpospolita|Polsce]]).

Po zakończeniu drugiej[[II wojna światowa|II wojny światowej]] działalność NSDAP w Austrii została zabroniona (co zostało potwierdzone w [[Austriacki traktat państwowy|traktacie w sprawie odbudowy Austrii z 1955]]), a jej byłych członków poddano szczególnej kontroli (pozbawiono ich m.in.między innymi prawa wyborczego).

'''== Literatura:''' ==

* J.W.Jerzy Wojciech Borejsza,: ''Rzym a wspólnota faszystowska: o penetracji faszyzmu włoskiego w Europie Środkowej, Południowej i Wschodniej'', Warszawa 1981.

* J.Jerzy Kozeński,: ''Austria 1918-1968. Dzieje polityczne i społeczne'', Poznań 1970.

* F.Franciszek Ryszka,: ''Państwo autorytarne'', [w:] ''Dyktatury w Europie Środkowo-Wschodniej 1918-1939'', red. J.Janusz Żarnowski, Wrocław 1973.

* A.Adam Wandruszka,: ''Österreichs politische Struktur. Die Entwicklung der Parteien und politischen Bewegungen'', [w:] ''Geschichte der Republik Österreich'', hrsg. H.Heinrich Benedikt, Wien 1954.

* [{{Cytuj stronę | url = http://aeiouwww.iicm.tugrazaeiou.at/aeiou.encyclop.n/n122448.htm | tytuł = Nationalsozialismus w:| nazwisko = | imię = | autor = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = Österreich Lexikon] | oznaczenie = | strony = | język = de | archiwum = | zarchiwizowano = | id = | cytat = | data dostępu = 2021-03-14}}

* [http{{Cytuj stronę | url = https://de.wikipedia.org/wiki/%C3%96sterreich_in_der_Zeit_des_Nationalsozialismus | tytuł = Österreich in der Zeit des Nationalsozialismus w:| nazwisko = | imię = | autor = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = Wikipedia. niemieckojęzyczna | oznaczenie = | strony = | język = de] | archiwum = | zarchiwizowano = | id = | cytat = | data dostępu = 2021-03-14}}

* [http{{Cytuj stronę | url = https://www.doew.at/erforschen/projekte/arbeitsschwerpunkte/widerstand-und-verfolgung/abgeschlossene-projekte/opfer-des-terrors-der-ns-bewegung-in-oesterreich-1933-1938 | tytuł = Opfer des Terrors der NS-Bewegung in Österreich 19331933–1938 | nazwisko = | imię = | autor = | autor link = | data = | rok = | miesiąc = | praca = | opublikowany = Dokumentationsarchiv des österreichischen Widerstandes | oznaczenie = | strony = | język = de | archiwum = | zarchiwizowano = | id = | cytat = | data dostępu = 2021-1938]03-14}}