Fregata (okręt żaglowy): Różnice pomiędzy wersjami

Na przestrzeni wieków jako fregaty określano różne okręty żaglowe. DoPoczątkowo, do [[XVI]] wieku nazywano tak różne małe jednostki wiosłowe, z pomocniczym [[ożaglowanie łacińskie|ożaglowaniem łacińskim]], zbliżone do [[galera|galer]]. OdUstalona klasa fregat jako pełnomorskich okrętów żaglowych zaczęła się wykształcać od połowy XVI wieku i zaczęto jednak tak wówczas określać pełnomorskie okręty wojenne, cechujące się smukłą sylwetką i obniżonymi [[kasztel]]ami lub ich brakiem. Inspiracją dla tych okrętów były szybkie żaglowce korsarzy[[korsarz]]y hiszpańskich z [[Dunkierka|Dunkierki]]. Na przełomie XVI i [[XVII wiek|XVII]] wiekówwieku klasa fregat jednak dopiero wykształcałaformowała się i budowano jeszcze okręty o wielu cechach [[galeon|galeonów]]. Ostatecznie klasa wczesnych fregat została ukształtowana w połowie XVII wieku (za pierwszą klasyczną fregatę uznaje się brytyjską "Constant Warwick" z [[1645]]). Klasa ta uległa jednak dalszym zmianom w drugiej połowie [[XVIII]] wieku, w związku z rozwojem [[flota liniowa|flot liniowych]] i standaryzacją klas okrętów i [[artyleria okrętowa|artylerii]].

Klasyczne fregaty, od XVI do początku XIX wieku, były to średnie lub duże okręty [[ŻagielŻaglowiec|żaglowe]] konstrukcji drewnianej, mniejsze i słabiej uzbrojone od galeonów i późniejszych [[Okręt liniowy|okrętów liniowych]], ale szybsze i zwrotniejsze. Ostatecznie ukształtowały się jako okręty [[maszt (żeglarstwo)|trzymasztowe]], z [[Fregata (żaglowiec)|ożaglowaniem typu fregata]]. Wyporność fregat wynosiła zwykle 1000-2000 t. Mniejsze od fregat były [[Korweta|korwety]] i [[Slup wojenny|slupy]]. Fregaty przeznaczone były głównie do zadań rozpoznawczych i eskortowych oraz samodzielnych działań na odległych akwenach (np. zwalczania żeglugi – działań [[rajder]]skich, zwalczania piratów itp.). Często też zatrudniane były do wypraw badawczych.

Uzbrojenie[[Artyleria okrętowa|Artyleria]] fregat składałoskładała się z [[Działo|dział]] umieszczonych w [[Bateria burtowa|bateriach burtowych]], tak więc na każdą burtę mogła strzelać jedynie połowa dział. Ostatecznie wykształconaustalona klasa fregat charakteryzowała się tym, że zposiadały regułytylko ichjeden [[artyleriapokład działowy]] główna była umieszczona na tylko jednym pokładzie działowym, ciągnącymciągnący się przez prawie całą długość kadłuba, który byłi zakryty pokładem górnym (okręty liniowe miały więcej zakrytych pokładów działowych, a korwety miały całe uzbrojenie na odkrytym pokładzie górnym). Na odkrytym pokładzie górnym fregat ustawiano ponadto lżejsze działa i [[Karonada|karonady]] (pokładokręty tenliniowe bywałmiały mimowięcej tozakrytych czasamipokładów zakrytydziałowych, jeszczea jednym,korwety lekkimmiały pokładem,całe uzbrojenie na którymodkrytym niepokładzie ustawiano działgórnym). Fregaty klasycznej postaci miały działa nie na całej długośćdługości pokładu górnego, leczale silniejsze jednostki tej klasy miały dwa pełne rzędy dział, mimo to lżejszych od dwurzędowych liniowców. Górny pokład fregat czasami bywał zakryty jeszcze jednym, lekkim pokładem ochronnym, na którym nie ustawiano już dział, mimo to nie stanowił on pokładu działowego. Jako ciekawostkę należy dodać, żwże w I połowie XIX wieku Brytyjczycy przebudowali na duże fregaty część mniejszych okrętów liniowych, ścinając im kasztele i wyższe pokłady działowe.

Uzbrojenie XVIII i XIX-wiecznych fregat składało się zstanowiło 30-50 dział, z czego 20-30 najcięższych dział stanowiło główną baterię, usytuowaną na zakrytym pokładzie działowym. Największe francuskie i rosyjskie fregaty żaglowe I połowy XIX wieku miały do 60 dział. NaW drugiej połowie XVIII wieku typowym [[Kaliber|wagomiarem]] dział w głównej baterii były działa 12-funtowe, lecz na przełomie XVIII i XIX wieku, w okresie [[wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]], typowym [[Kaliber|wagomiarem]] artylerii głównej fregat byłystały się armaty 18-funtowe. Jako pierwsza w działa 24-funtowe została uzbrojona amerykańska seria dużych fregat typu ''[[USS Constitution|Constitution]]'', co dawało im dużą przewagę nad angielskimi odpowiednikami w [[wojna brytyjsko-amerykańska|wojnie brytyjsko-amerykańskiej]] 1812 roku. W ciągu następnych lat wagomiar uzbrojenia fregat rósł i fregaty połowy XIX wieku miały już na ogół takie same działa 32-funtowe w głównej baterii, jak okręty liniowe, lecz w mniejszej liczbie. Ciężar [[salwa burtowa|salwy burtowej]] fregat wynosiłżaglowych zwykleI ok.połowy 400-500XIX kgw. Wypornośćdochodził fregatdo wynosiła zwykle 1000400-2000500 tkg.

W latach 20. XIX wieku obok żagli na fregatach pojawiły się [[Maszyna parowa|maszyny parowe]]. Początkowo stosowano je jedynie na niewielką skalę, z [[Napęd kołowy statku|napędem bocznokołowym]]. Z powodu instalacji bocznych kół łopatkowych, fregaty te miały tylko po kilka - kilkanaście dział, w tym ciężkie działa (zwykle 68-funtowe) umieszczone obrotowo na pokładzie dziobowym i rufowym. Pod koniec lat 40. wprowadzono napęd [[Śruba okrętowa|śrubowy]], po czym parowe fregaty śrubowe pojawiły się we wszystkich marynarkach wojennych i wkrótce wyparły fregaty żaglowe. Ich uzbrojenie stanowiło zwykle około 50 dział. Prędkość fregat parowych wynosiła zwykle 9-11 [[węzeł (jednostka)|węzłów]]. Wszystkie fregaty parowe zachowały jednocześnie pomocnicze pełne [[ożaglowanie]].

Począwszy od [[1856]], amerykańskie fregaty typu ''Merrimac'' zapoczątkowały schyłkowy okres wielkich fregat śrubowych, o wyporności 4000-6000 ton. Ciężar ich salwy burtowej wynosił ok. 600-700 kg. Pomimo zbudowania w Wielkiej Brytanii na początku lat 40. XIX wieku dwóch pierwszych fregat konstrukcji żelaznej, żelazo w konstrukcji okrętów nie przyjęło się aż do lat 60. XIX wieku i fregaty nadal budowano jako drewniane.

*Piotr Olender: "Okręty wojenne 1492-1650" w: Morza, statki i okręty 4/2005