Żmigród (grodzisko)

strona ujednoznaczniająca

Żmigród – nazwa odnosząca się do wczesnośredniowiecznych, słowiańskich grodzisk i współczesnych miejscowości powstałych na lub w pobliżu takich grodzisk. Pierwotnie żmij (zmej) i smok w słowiańskich wierzeniach prawdopodobnie stanowiły zbliżone wyglądem, lecz różne od siebie stworzenia fantastyczne. We współczesnym języku polskim słowo żmij wyszło z użycia (pozostała pokrewna mu etymologicznie żmija), a jego desygnatem jest wyraz smok. Zdaniem polskiego mediewisty Tadeusza Lalika obiekty tego typu mogły być miejscami kultowymi (jak równie często występujące łyse góry).

Część badaczy łączy ze Żmigrodami Żmijowe Wały na Rusi – wznoszone zapewne przeciw koczownikom[1]. Koczownicy wzbudzali trwogę. Ammianus Marcellinus nazywał ich bipedes bestiae, dwunożnymi bestiami[2], co by tłumaczyło, dlaczego dla mitycznych gigantów w języku niemieckim przyjęła się nazwa Hüne od Hunów (albo Awarów, gdyż tych źródła germańskie nazywały Hunami: Hunorum w Annales Mettenses priores, Chunni u Grzegorza z Tours, Avari qui primum Chunni u Pawła Diakona, Avari coinomento Chunni u Fredegara, czy Avares autem, ut quidam putant, reliquiae erant Hunnorum u Widukinda[3]) zaś w polskim olbrzym, mazowiecka forma stp. obrzym[4], czy czeskim obří/obr ts. (obrovský, ‘ogromny’) od Obrzynów, Obrów, czyli Awarów.

Zarówno z jedną, jak i drugą teorią mogą wiązać się reminiscencje przetrwałe w folklorze, np. legenda o Smoku Wawelskim.

Miejscowości w Polsce:

Nieistniejące Żmigrody w Polsce:

  • Żmigród opatowski – Opatów, miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, według Jana Długosza nosiło wcześniej nazwę Żmigród. Długosz wymienia grodzisko Monte Zmigrod – góra Żmigród, a nieco dalej vetus castrum Zmigrod – dawny zamek Żmigród (północna część starego Opatowa mająca kształt lessowego cypla o powierzchni ok. 1 ha, nazywana również zamczyskiem),
  • Żmigród lubelski – dawna góra Żmigród, na której mieści się Kościół i klasztor pomisjonarski w Lublinie, śladem po jej obecności pozostała nazwa ulicy Żmigród[5],
  • Żmigród sandomierski – w Sandomierzu nazwa Żmigród odnosi się do wyniosłości na Przedmieściu Zawichojskim, usytuowanym w północno-wschodniej części miasta.

Przypisy edytuj

  1. Streszczenie referatu prof. dr hab. Czesława Deptuły Wokół Żmigrodu opatowskiego na stronie Muzeum Geodezji i Kartografii w Opatowie.
  2. Lech A. Tyszkiewicz, Hunowie w Europie. Ich wpływ na Cesarstwo Wschodnie i Zachodnie oraz na ludy barbarzyńskie, Wrocław 2004, s. 57–79.
  3. Lech A. Tyszkiewicz, Słowianie i Awarowie. Organizacja plemienna Słowian, Wrocław 2009, s. 35–55.
  4. Andrzej Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. II: K-P, Warszawa 2000, ISBN 83-01-13019-9, s. 407.
  5. Kamil Nadsolski, Ulica Żmigród: miejsce walki konspiracyjnej, „Kurier Lubelski”, 2009-11-21.

Bibliografia edytuj