Akantowate

Akantowate (Acanthaceae Juss.) – rodzina roślin zielnych, krzewów, rzadziej drzew należących do rzędu jasnotowców (Lamiales). Rośliny należące do tej rodziny występują w rejonach subtropikalnych i tropikalnych, niektóre gatunki w cieplejszych rejonach strefy umiarkowanej, sięgając po obszar śródziemnomorski (w Europie tylko akant), Stany Zjednoczone, Australię. Należy do tej rodziny 212 rodzajów i co najmniej 3175 gatunków roślin. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne.

Akantowate

Acanthus hungaricus
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	akantowate
Nazwa systematyczna
Acanthaceae Juss. Gen. Pl.: 102. 4 Aug 1789

Aphelandra squarrosa

Asystasia gangetica

Ruellia simplex

Hygrophila ringens

Morfologia

Pokrój

Byliny, krzewy i rzadko drzewa (Bravaisia osiąga do 20 m wysokości) lub pnącza (podrodzina Thunbergioideae).

Liście

Pojedyncze, bez przylistków, zwykle nakrzyżległe, tylko u Nelsonioideae skrętoległe, często z cystolitami i zwykle całobrzegie (u akanta głęboko podzielone), czasem kolczaste.

Kwiaty

Obupłciowe, grzbieciste, zwykle wsparte okazałymi i barwnymi przysadkami i podsadkami. Korona kwiatu często dwuwargowa. Kielich zwykle 5-wargowy, rzadziej z 4 lub większą liczbą (do 16) ząbków. Pręciki 2, 4 lub 5, zawsze przynajmniej 1 prątniczek. Dysk miodnikowy poniżej zalążni. Sama zalążnia dwukomorowa, z dwoma lub wieloma zalążkami. Słupek zwykle zakończony podwójnym znamieniem.

Owoce

Zazwyczaj dwukomorowa torebka. Tylko w rodzaju Mendoncia jednonasienny pestkowiec.

Ekologia

Rośliny w większości zasiedlające tereny otwarte i pustynne. Należą tu jednak także rośliny wodne oraz tworzące namorzyny. Wiele gatunków to typowe rośliny dna lasów tropikalnych.

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

jasnotowce

Plocospermataceae Carlemanniaceae Oleaceae oliwkowate Tetrachondraceae Peltantheraceae Calceolariaceae Gesneriaceae ostrojowate Plantaginaceae babkowate Scrophulariaceae trędownikowate Stilbaceae Byblidaceae byblisowate Linderniaceae linderniowate Pedaliaceae połapkowate, sezamowate Martyniaceae martyniowate Acanthaceae akantowate Bignoniaceae bignoniowate Schlegeliaceae Lentibulariaceae pływaczowate Thomandersiaceae Verbenaceae werbenowate jasnotowate Lamiaceae Mazaceae Phrymaceae paulowniowate Paulowniaceae zarazowate Orobanchaceae

Podział rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

W obrębie rodziny wyróżnia się 4 grupy w randze podrodzin, których relacje filogenetyczne przedstawiają się następująco:

akantowate	Nelsonioideae Acanthoideae Thunbergioideae Avicennioideae

Podrodzina Nelsonioideae Sreemadhavan (syn. Nelsoniaceae Sreemadhavan)

• Anisosepalum E. Hossain
• Elytraria Michaux
• Nelsonia R. Brown
• Saintpauliopsis Staner
• Staurogyne Wallich

Podrodzina Acanthoideae Link

• Acanthopale C. B. Clarke
• Acanthopsis Harvey
• Acanthostelma Bidgood & Brummitt
• Acanthura Lindau
• Acanthus L. – akant
• Achyrocalyx Benoist
• Aechmanthera Nees
• Afrofittonia Lindau
• Ambongia Benoist
• Ancistranthus Lindau
• Andrographis Nees – brodziuszka
• Angkalanthus Balf.f.
• Anisacanthus Nees
• Anisotes Nees
• Anthacanthus Nees
• Aphanosperma T. F. Daniel
• Aphelandra R. Brown – afelandra
• Aphelandrella Mildbraed
• Ascotheca Heine
• Asystasia Blume
• Asystasiella Lindau
• Ballochia Balf.f.
• Barleria L.
• Barleriola Oerst.
• Blechum P. Browne
• Blepharis Jussieu
• Borneacanthus Bremekamp
• Boutonia Candolle
• Brachystephanus Nees
• Bravaisia Candolle
• Brillantaisia P. Beauvois – brilantezja
• Brunoniella Bremekamp
• Buceragenia Greenm.
• Calacanthus Bentham
• Calycacanthus K. Schumann
• Camarotea Scott-Elliot
• Carlowrightia A. Gray
• Celerina Benoist
• Centrilla Lindau
• Cephalacanthus Lindau
• Chaetacanthus Nees
• Chalarothyrsus Lindau
• Chamaeranthemum Nees
• Chileranthemum Oerst.
• Chlamydacanthus Lindau
• Chlamydocardia Lindau
• Chlamydostachya Mildbr.
• Chroesthes Benoist
• Clinacanthus Nees
• Clistax Martius
• Codonacanthus Nees
• Conocalyx Benoist
• Cosmianthemum Bremekamp
• Crabbea Harv.
• Crossandra Salisbury – krossandra
• Crossandrella C. B. Clarke
• Cyclacanthus S.Moore
• Cylindrosolenium Lindau
• Cyphacanthus Leonard
• Cystacanthus T. Anderson
• Danguya Benoist
• Dasytropis Urban
• Dichazothece Lindau
• Dicladanthera F. Mueller
• Dicliptera Jussieu
• Dinteracanthus Schinz
• Diotacanthus Bentham
• Dischistocalyx Bentham
• Dolichostachys Benoist
• Drejera Nees
• Duosperma Dayton
• Dyschoriste Nees
• Ecbolium Kurz
• Echinacanthus Nees
• Encephalosphaera Lindau
• Eranthemum L. – niewinka
• Eremomastax Lindau
• Filetia Miquel
• Fittonia Coemans – fitonia
• Forcipella Baillon
• Geissomeria Lindley
• Glossochilus Nees
• Golaea Chiov.
• Graphandra J.B.Imlay
• Graptophyllum Nees
• Gymnostachyum Nees
• Gypsacanthus Lott et al.
• Haplanthodes Kuntze
• Harpochilus Nees
• Hemigraphis Nees
• Henrya Nees
• Herpetacanthus Nees
• Heteradelphia Lindau
• Holographis Nees
• Hoverdenia Nees
• Hulemacanthus S.Moore
• Hygrophila R. Brown – nadwódka
• Hypoestes R. Brown – niedośpian
• Ionacanthus Benoist
• Isoglossa Oerst.
• Isotheca Turrill
• Jadunia Lindau
• Juruasia Lindau
• Justicia L. – jakobinia, jakobinka, strzałkowiec
• Kalbreyeriella Lindau
• Kolobochilus Lindau
• Kosmosiphon Lindau
• Kudoacanthus Hosok.
• Lankesteria Lindley
• Lasiocladus Nees
• Leandriella Benoist
• Lepidagathis Willdenow
• Leptosiphonium F. Mueller
• Leptostachya Nees
• Linariantha B. L. Burtt & R. M. Smith
• Lindauea Rendle
• Lophostachys Pohl
• Louteridium S.Watson
• Mackaya Harv.
• Macrostegia Nees
• Marcania J. B. Imlay
• Megalochlamys Lindau
• Megalostoma Leonard
• Megaskepasma Lindau
• Melittacanthus S. Moore
• Mellera S. Moore
• Metarungia Baden
• Mexacanthus T. F. Daniel
• Mimulopsis Schweinf.
• Mirandea Rzed.
• Monechma Hochst.
• Monothecium Hochst.
• Morsacanthus Rizzini
• Neohallia Hemsley
• Neriacanthus Bentham
• Neuracanthus Nees
• Odontonema Nees
• Oplonia Rafinesque
• Oreacanthus Bentham
• Orophochilus Lindau
• Pachystachys Nees
• Pararuellia Bremekamp
• Pelecostemon Leonard
• Pentstemonacanthus Nees
• Perenideboles Ram.Goyena
• Pericalypta Benoist
• Peristrophe Nees
• Petalidium Nees
• Phaulopsis Willdenow
• Phialacanthus Bentham
• Phlogacanthus Nees
• Physacanthus Bentham
• Podorungia Baillon
• Poikilacanthus Lindau
• Populina Baillon
• Pranceacanthus Wasshausen
• Pseuderanthemum Radlkofer
• Pseudodicliptera Benoist
• Psilanthele Lindau
• Ptyssiglottis T.Anderson
• Pulchranthus V. M. Baum et al.
• Razisea Oerst.
• Rhinacanthus Nees
• Rhombochlamys Lindau
• Ritonia Benoist
• Ruellia L.e
• Ruelliopsis C. B. Clarke
• Rungia Nees
• Ruspolia Lindau
• Ruttya Harv.
• Salpixantha Hooker
• Samuelssonia Urban & Ekman
• Sanchezia Ruiz & Pavón
• Sapphoa Urban
• Satanocrater Schweinfurth
• Schaueria Nees
• Sciaphyllum Bremekamp
• Sclerochiton Harv.
• Sebastiano-Schaueria Nees
• Siphonoglossa Oersted
• Spathacanthus Baillon
• Sphacanthus Benoist
• Sphinctacanthus Bentham
• Standleyacanthus Leonard
• Stenandriopsis S.Moore
• Stenandrium Nees
• Stenosiphonium Nees
• Stenostephanus Nees
• Stenothyrsus C. B. Clarke
• Streblacanthus Kuntze
• Streptosiphon Mildbr.
• Strobilacanthus Grisebach
• Strobilanthes Blume
• Strobilanthopsis S. Moore
• Styasasia S.Moore
• Suessenguthia Merxm.
• Tacoanthus Baillon
• Teliostachya Nees
• Tessmanniacanthus Mildbr.
• Tetramerium Nees
• Thysanostigma J. B. Imlay
• Tremacanthus S. Moore
• Trichanthera Kunth
• Trichocalyx Balf.f.
• Trichosanchezia Mildbr.
• Vavara Benoist
• Vindasia Benoist
• Whitfieldia Hooker
• Xantheranthemum Lindau
• Xerothamnella C. T. White
• Yeatesia Small
• Zygoruellia Baillon

Podrodzina Thunbergioideae Kosteletzky

• Anomacanthus R. D. Good
• Mendoncia Vandelli
• Meyenia Nees
• Pseudocalyx Radlkofer
• Thunbergia Retzius – tunbergia

Podrodzina Avicennioideae Miers

• Avicennia L. – awicenia, rozcięża

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd jasnotopodobne (Lamianae Takht.), rząd jasnotowce (Lamiales Bromhead), podrząd Acanthineae Engl, rodzina akantowate (Acanthaceae Juss.).

Linki zewnętrzne

• List of Genera in ACANTHACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-03-01]  (ang.).
• Acanthaceae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2021-04-03]  (ang.).
• Akantowate na stronie The Families of Flowering Plants - L. Watson and M. J. Dallwitz. delta-intkey.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-02)].