Aktinidia chińska

Aktinidia chińska
	; Owoce aktinidii chińskiej
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	wrzosowce
Rodzina	aktinidiowate
Rodzaj	aktinidia
Gatunek	aktinidia chińska
	Nazwa systematyczna
	Actinidia chinensis Planch.; London J. Bot. 6:303. 1847
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aktinidia chińska (Actinidia chinensis Planch.) – gatunek pnącza z rodziny aktinidiowatych (Actinidiaceae). Popularnie zwana „kiwi”(od podobieństwa włosków na owocach do piórek ptaka nielota zwanego również kiwi)^[3], albo „agrest chiński”. Pochodzi z Chin^[4]. Jest uprawiana w wielu krajach świata. Największe plantacje zaś znajdują się na Nowej Zelandii. W Polsce uprawiana rzadko, ponieważ jest rośliną pochodzącą z klimatu podzwrotnikowego i nie znosi silniejszych przymrozków^[3].

Morfologia edytuj

Pokrój: Potężne drzewiaste pnącza osiągają do 25 metrów, jednak na plantacjach prowadzone są do 8 metrów^[3]. Są rudo owłosione^[5].
Liście: Dość duże, szerokojajowate lub okrągłe, o piłkowanych brzegach. Są krótko owłosione rudymi włoskami, miękkie.
Kwiaty: Roślina dwupienna. Owoce wiążą się wyłącznie na egzemplarzach żeńskich, dojrzewają jesienią. Egzemplarze męskie wytwarzają bowiem kwiaty niepłodne, mające za zadanie jedynie dostarczyć pyłku koniecznego do zapylenia i zapłodnienia kwiatów żeńskich. Kwiaty są 6-krotne, mają 1 słupek i liczne pręciki, kwiaty żeńskie są kremowe, pachnące, osadzone po kilka w kątach liści, mają około 3-4 cm długości. Natomiast męskie są drobniejsze kremowobiałe, na krótkich szypułkach^[3].
Owoce: Dość duża (o ciężarze do 100 g), wydłużona, walcowata jagoda. Jest aromatyczna, zapachem przypomina melon i agrest, jajowata, o brązowej lub brązowozielonkawej skórce pokrytej kutnerem. Miąższ owocu jest zielonkawy, soczysty i słodkokwaśny. Wewnątrz jagody jest mnóstwo drobnych, czarnych miękkich nasionek ułożonych na kształt wieńca otaczającego białe jądro^[3].

Zastosowanie edytuj

Roślina lecznicza edytuj

Owoce są jadalne i chętnie spożywane. Zawierają dużo witaminy C, do 100 mg%^[5], oraz inne: B₁, B₂, prowitaminę A, kwasy organiczne, cukry, sole mineralne. Witamina C zawarta w owocach kiwi ulega jedynie minimalnemu rozkładowi podczas przerabiania ich na przetwory. Spożywanie świeżych, surowych owoców zaleca się w leczeniu szkorbutu, paradontozy, tzw. osłabienia wiosennego oraz grypy i przeziębienia^{[potrzebny przypis]}.

Roślina przemysłowa edytuj

Owoce kiwi zawierają aktynidainę(inne języki), będącą enzymem z klasy proteaz^[6]^[7]^[8]^[9], stosowaną w przemyśle spożywczym do koagulacji mleka^[7] i zmiękczania mięsa^[7]^[8]^[9]. Ponadto, dzięki jej obecności, zarówno owoce, jak i sok z nich uzyskiwany mają właściwości antybakteryjne^[9].

Właściwości koagulacyjne aktynidyny sprawiają, że owoców kiwi nie należy używać do sporządzania koktajli mlecznych^[3].

Roślina ozdobna edytuj

Jest sadzona w parkach i przydomowych ogródkach.

Zmienność edytuj

Istnieje jedna odmiana botaniczna Actinidia chinensis Planch. var. chinensis^[4] oraz wiele odmian uprawnych (kultywarów) wyhodowanych przez ogrodników. W Nowej Zelandii wyhodowany został nowy kultywar o owocach o żółtym miąższu i mniej owłosionej skórce. Owoce są mniej cierpkie niż zielone kiwi. Ich sprzedaż rośnie.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Eliza Lamer-Zamarska: Owoce egzotyczne. Wrocław: Astrum, 1996, s. 26-29. ISBN 83-7249-122-4.
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 15. ISBN 83-214-0140-6.
↑ Enzyme entry: EC 3.4.22.14, [w:] Enzyme nomenclature database, SIB Swiss Institute of Bioinformatics (ang.).
↑ ^a ^b ^c George I.G.I. Katsaros George I.G.I., GeorgeG. Tavantzis GeorgeG., Petros S.P.S. Taoukis Petros S.P.S., Production of novel dairy products using actinidin and high pressure as enzyme activity regulator, „Innovative Food Science & Emerging Technologies”, 11 (1), 2010, s. 47–51, DOI: 10.1016/j.ifset.2009.08.007 [dostęp 2023-12-01] (ang.).
↑ ^a ^b Alaa A.A.A. Bekhit Alaa A.A.A. i inni, Exogenous Proteases for Meat Tenderization, „Critical Reviews in Food Science and Nutrition”, 54 (8), 2014, s. 1012–1031, DOI: 10.1080/10408398.2011.623247 [dostęp 2023-12-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c HananH. Eshamah HananH. i inni, Antibacterial effects of natural tenderizing enzymes on different strains of Escherichia coli O157:H7 and Listeria monocytogenes on beef, „Meat Science”, 96 (4), 2014, s. 1494–1500, DOI: 10.1016/j.meatsci.2013.12.010 [dostęp 2023-12-01] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).

[:0-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Eliza Lamer-Zamarska: Owoce egzotyczne. Wrocław: Astrum, 1996, s. 26-29. ISBN 83-7249-122-4.

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].

[Szweykowscy-5] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 15. ISBN 83-214-0140-6.

[Expasy-6] Enzyme entry: EC 3.4.22.14, [w:] Enzyme nomenclature database, SIB Swiss Institute of Bioinformatics (ang.).

[Katsaros-7] George I.G.I. Katsaros George I.G.I., GeorgeG. Tavantzis GeorgeG., Petros S.P.S. Taoukis Petros S.P.S., Production of novel dairy products using actinidin and high pressure as enzyme activity regulator, „Innovative Food Science & Emerging Technologies”, 11 (1), 2010, s. 47–51, DOI: 10.1016/j.ifset.2009.08.007 [dostęp 2023-12-01] (ang.).

[Bekhit-8] Alaa A.A.A. Bekhit Alaa A.A.A. i inni, Exogenous Proteases for Meat Tenderization, „Critical Reviews in Food Science and Nutrition”, 54 (8), 2014, s. 1012–1031, DOI: 10.1080/10408398.2011.623247 [dostęp 2023-12-01] (ang.).

[Eshamah-9] HananH. Eshamah HananH. i inni, Antibacterial effects of natural tenderizing enzymes on different strains of Escherichia coli O157:H7 and Listeria monocytogenes on beef, „Meat Science”, 96 (4), 2014, s. 1494–1500, DOI: 10.1016/j.meatsci.2013.12.010 [dostęp 2023-12-01] (ang.).

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]