Ali Pasza z Tepeleny
Ali Pasza z Tepeleny (1741–1822), zwany Lwem Janiny, możnowładca osmański, lennik sułtana, a ostatecznie niezależny władca Epiru. Był synem Veli beja, dziedzicznego zarządcy Tepeleny, potomka tureckich osadników z Kütahji i Hanko, Albanki z Epiru (Epiriotki) z Konicy. Urodził się w wiosce Beçisht u stóp gór Këlcyrë.
.JPG)
Życiorys edytuj
Ojciec Alego został wypędzony z rodowych włości przez najbliższych krewnych i schronił się w górach, gdzie trudnił się zbójnictwem. Zmarł, gdy Ali miał 9 lat. Ali poszedł za przykładem ojca i utrzymywał się za młodu rozbojami na epirskich traktach.
Zasadniczą zmianę w jego karierze przyniosło poślubienie córki beja Delviny, który pełnił funkcję komendanta straży ochraniającej górskie trakty. W 1785 roku Ali zgładził teścia i zajął jego miejsce. Zgromadził wokół siebie znaczne siły ok. 8 tys. ludzi, które zostały przyjęte do składu osobowego armii tureckiej.
W 1785 roku został mianowany paszą Janiny. W roku następnym sułtan przesunął go do Trikali, gdzie Ali miał rozwiązać problem zbójnictwa nękającego prowincję. Misję tę Ali wypełnił, przyjmując część miejscowych hersztów na swój żołd, a resztę bezlitośnie tępiąc.
W następnych latach Ali stopniowo skupiał pod swym panowaniem północno-zachodnią Grecję (Peloponez, Epir) i terytorium dzisiejszej Albanii.
Rozbudował dla swych potrzeb twierdzę w Janinie. Pomieścił w niej dwór godny monarchy – pełen bogactw, elegancji, wyrafinowania i dóbr greckiej kultury, dla której był także mecenasem. Jednak rządził skrajnie okrutnie, chciwie i bezwzględnie, nawet wobec własnych bliskich[1].
Był znakomitym dowódcą i gospodarzem. Skutecznie tępił rozbójnictwo na drogach (plagę owych czasów w całym imperium), popierał szkolnictwo, produkcję rzemieślniczą i dalekosiężny handel. Formalnie lennik sułtana, realizował budowę udzielnego państwa albańsko-greckiego, całkowicie niezależnego od Turcji. Toteż zawierał kolejne sojusze z Napoleonem Bonaparte, Wielką Brytanią, spiskowcami greckimi – sprzyjał powstaniu tajnego greckiego stowarzyszenia narodowego Filiki Heteria (Stowarzyszenie Przyjaciół), licząc na sprowokowanie interwencji Rosji.
W roku 1820 zorganizował w Konstantynopolu zabójstwo swego oponenta, co sułtan Mahmud II wykorzystał jako pretekst do rozprawy wojskowej z niebezpiecznym podwładnym, dawno już zbyt samodzielnym, jak na urzędnika. W początkach 1822, po 17-miesięcznej kampanii i oblężeniu Janiny, Ali Pasza został ostatecznie pokonany przez turecką armię. Pojmany 24 stycznia (lub 5 lutego) 1822, na wyspie, na pobliskim jeziorze Pamvotida, został zgładzony na miejscu, w klasztorze świętego Pantalejmona. Istnieje tam dziś muzeum historyczne przekazujące nastrój epoki i gromadzące związane z Alim Paszą przedmioty, w tym insygnia jego władzy.
Jednym z bezpośrednich następstw oblężenia, a następnie usunięcia Alego Paszy, stała się szansa sukcesu greckiego powstania narodowego 1821-1827 - pierwszego zwycięskiego spośród kilkunastu tragicznych zrywów[2].
Ali Pasza był dwukrotnie żonaty (Emine i Zaliha). Z małżeństwa z Emine miał dwóch synów Muhtara, późniejszego mytesarifa Beratu oraz weterana wojny rosyjsko-tureckiej i Veli Paszę, późniejszego pasze Morei oraz gubernatora Wlory[3]. Z małżeństwa z Zalihą miał dwoje dzieci – nieznaną z imienia córkę i syna Myrtezę.
Jako Ali Pasas jest bohaterem niezliczonych greckich podań ludowych i zwłaszcza opowieści dla dzieci.
Wizję artystyczną oblężenia Janiny i śmierci Alego Paszy przedstawił Alexandre Dumas w powieści Hrabia Monte Christo.
Galeria edytuj
-
Miejsce pochówku Alego Paszy – z oddali -
Wyspa na jeziorze Pamvotida -
Brama wjazdowa zamku Alego Paszy w Janinie -
Okolice zamku – widok aktualny -
Tak wyglądały ówczesne drogi – w państwie Alego Paszy podobnych mostów było i pozostało do dziś szczególnie wiele.
Przypisy edytuj
- ↑ Opis taki przekazał m.in. goszczący w Ianinie w 1808 angielski poeta, polityk i dyplomata J.G.Byron
- ↑ "1821 Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΘΝΟΥΣ-ΚΡΑΤΟΥΣ" - uniwersytecka praca zbiorowa 9 historyków, seria wydawnicza Skai Biblio, 2010, tomy 1,2,3. oraz dokumentalny program historyczny "1821" i następująca po nim dyskusja autorów, odcinek 1, dostępny na stronie internetowej Skai TV
- ↑ ALI PASHA [online], aegean-maritime-museum.gr [dostęp 2024-02-20].
Bibliografia edytuj
- Eqrem bej Vlora, Kujtime, vel II, Tirana 2001, ISBN 99927-661-7-4
- "HΠΕΙΡΟΣ" - kompletny przewodnik turystyczny po Epirze, praca zbiorowa. str.71, wyd. EXPLORER, Ateny 2002, ISBN 960-8214-02-5
- Czekalski T., Hauziński J., Leśny J. Historia Albanii. Ossolineum Warszawa 2009
- Robert Elsie: Historical Dictionary of Albania. Plymouth: Scarecrow Press, Inc., 2010, s. 8-9, seria: Historical Dictionaries of Europe, No. 75. ISBN 978-0-8108-6188-6. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- St. Cross College Oxford. stx.ox.ac.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-26)]. Ali Pasha and the Greek Revolution – wykład prof. Alexisa Politisa z Uniwersytetu Kreteńskiego.
- Życiorys Alego Paszy. mlahanas.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-10)].
- Muzeum w Janinie