Alzacja-Lotaryngia

Alzacja-Lotaryngia (niem. Reichsland Elsaß-Lothringen) – prowincja Cesarstwa Niemieckiego, utworzona po wojnie francusko-pruskiej w 1871 roku, kiedy włączono do Niemiec większość terytorium Alzacji i część Lotaryngii.

Prowincja Rzeszy Alzacja-Lotaryngia

Reichsland Elsaß-Lothringen

prowincja
1871–1918
Herb Flaga
Hymn: Elsässisches Fahnenlied (Pieśń alzackiej flagi)
Państwo	Cesarstwo Niemieckie
Siedziba	Strasburg
Data powstania	10 maja 1871
Data likwidacji	28 czerwca 1918
Powierzchnia	14 496
Populacja (1910) • liczba ludności	1 874 014
• gęstość	129.3
Języki urzędowe	niemiecki
Położenie na mapie
Położenie na mapie

Włączenie do Niemiec

Po zakończeniu wojny francusko-pruskiej w 1871, na mocy traktatu we Frankfurcie, prawie cała Alzacja i północna Lotaryngia zostały włączone do Niemiec. Zgodnie z postanowieniami traktatu, francuska ludność prowincji musiała wybrać pomiędzy obywatelstwem niemieckim lub emigracją do Francji. Do 1876 terytorium Alzacji-Lotaryngii opuściło 100 000 Francuzów, co stanowiło 5% ogółu ludności.

Nowa prowincja, ze stolicą w Strasburgu stała się Terytorium Rzeszy, co oznaczało, że była zarządzana bezpośrednio z Berlina. Nie posiadała zatem własnego sejmu (Landtagu) ani nie była reprezentowana w Radzie Federalnej (Bundesracie), co było przyczyną niezadowolenia miejscowej ludności. Przyczyną takiego nietypowego umocowania ustrojowego był fakt, że prowincja została zdobyta na Francuzach nie tylko przez wojska pruskie, ale również południowoniemieckie, co powodowało, że nie wypadało jej wcielać wprost do Prus (Bismarck rozważał początkowo nawet oddanie jej Bawarii, co miało ją skłonić do przystąpienia do Rzeszy Niemieckiej). Dopiero w 1911 otrzymała autonomię oraz własny organ przedstawicielski. Udzielono jej również prawa głosu w Bundesracie, było to jednak uprawnienie iluzoryczne w związku z faktem, że głos ten należał do namiestnika powoływanego przez kanclerza Rzeszy.

Alzacka Republika Rad

Podczas rewolucji listopadowej w Niemczech, 15 000 alzackich marynarzy, którzy przyłączyli się do buntu floty w Kilonii, powróciło do Alzacji-Lotaryngii. 9 listopada 1918 na głównym placu w Strasburgu powitał ich kilkutysięczny tłum. Utworzono radę robotniczo-żołnierską i proklamowano powstanie Alzackiej Republiki Rad.

22 listopada 1918 do Alzacji-Lotaryngii wkroczyły wojska francuskie.

Republika Alzacji-Lotaryngii

Po podpisaniu pokoju w Compiègne 11 listopada 1918, parlament w Strasburgu ogłosił powstanie niepodległej Republiki Alzacji-Lotaryngii. Rozpoczęła się walka z siłami Alzackiej Republiki Rad. Walki wewnętrzne umożliwiły Francuzom szybkie zajęcie prowincji.

Na mocy traktatu wersalskiego w 1919 Alzacja-Lotaryngia powróciła w skład Francji.

II wojna światowa

Po zajęciu Francji przez III Rzeszę w 1940, dawna Alzacja-Lotaryngia została de facto (nie zawarto w tej sprawie żadnego układu międzynarodowego ani nie wydano żadnego zarządzenia) ponownie włączona do Niemiec, jednakże powołana administracja cywilna była oddzielna dla Alzacji i dla Lotaryngii. Reżim okupacyjny na tym obszarze był łagodny; pierwszy wyrok śmierci wykonano dopiero w marcu 1942 za nieudaną próbę zamachu na szefa administracji cywilnej Alzacji Roberta Wagnera. Opór ludności przejawiał się na tym obszarze m.in. noszeniem beretu baskońskiego, dlatego też zarządzeniem Wagnera z 15 maja 1941 zakazano jego noszenia w Alzacji. W czasie okupacji zakazano używania języka francuskiego, usuwano także z prowincji pamiątki francuskiego panowania, np. 5 listopada 1940 zdemontowano w Strasburgu pomnik gen. Jean-Baptiste Klébera.

Od sierpnia 1942 mieszkańcy tych krain podlegali poborowi do Wehrmachtu. Po zakończeniu wojny w 1945 terytorium powróciło do Francji, w ramach której w latach 1982–2015 tworzyło dwa oddzielne regiony Alzację oraz Lotaryngię, ze szczególnym uznaniem obu kultur (niemieckiej oraz francuskiej). Od 2016 Alzacja i Lotaryngia są częścią regionu Grand Est ze stolicą w Strasburgu.

Bibliografia

• Ansbert Baumann, Die Erfindung des Grenzlandes Elsass-Lothringen [in:] Burkhard Olschowsky (Hg.), Geteilte Regionen – geteilte Geschichtskulturen? Muster der Identitätsbildung im europäischen Vergleich. (= Schriften des Bundesinstituts für Kultur und Geschichte der Deutschen im östlichen Europa, Bd. 47; Schriften des europäischen Netzwerks Erinnerung und Solidarität, Bd. 6). Oldenbourg, München 2013, ISBN 978-3-486-71210-0, S. 163–183.
• Ryszard Kaczmarek, Maciej Kucharski, Adrian Cybula, Alzacja-Lotaryngia a Górny Śląsk. Dwa regiony pogranicza 1648–2001, Katowice 2001, ISBN 83-914309-2-8.