Antoni Giełgud (1792–1831)
Antoni Giełgud herbu własnego (ur. 1792, zm. 13 lipca 1831 roku[1] koło wsi Schnaugsten, koło Kłajpedy) – generał polski, generał brygady Królestwa Kongresowego[2], brał udział w kampanii 1812 oraz w powstaniu listopadowym.
 herb Giełgud | |
| generał | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1812–1831 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
21 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego |
| Stanowiska | |
| Główne wojny i bitwy |
Bitwa pod Wawrem |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys edytuj
Syn Michała Giełguda oraz Eleonory z Tyszkiewiczów. Podczas Kampanii napoleońskich wystawił własnym kosztem 21 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego, którym dowodził w stopniu pułkownika od 29 sierpnia 1812. W 1830 roku został nagrodzony Znakiem Honorowym za 15 lat służby[3]. W czasie powstania listopadowego początkowo pełnił służbę generała 1 brygady 1 dywizji piechoty generała Jana Krukowieckiego. Po tym gdy odznaczył się w bitwie pod Wawrem dowodząc trzema batalionami 5 pułku piechoty liniowej oraz kilka dni później w bitwie pod Białołęką wiążąc rosyjskie oddziały gen. Sackena mianowany został dowódcą 2 Dywizji Piechoty. Osłaniał główne siły polskie od wschodu podczas bitwy pod Ostrołęką, jednak po przegranej i odcięciu od pozostałych wojsk polskich, został skierowany na Litwę w celu podtrzymania powstania w tym regionie. 29 maja stoczył zwycięską bitwę pod Rajgrodem, otwierając sobie tym samym drogę na Wilno. Na Litwie połączył swoją 2 Dywizją Piechoty z wysłanym wcześniej, małym korpusem gen. Dezyderego Chłapowskiego. Giełgud podjął próbę zdobycia Wilna, jednak 19 czerwca przegrał z Rosjanami bitwę pod Ponarami tracąc 2 tys. żołnierzy, po czym był zmuszony przebijać się przez Kowno na Żmudź w kierunku portu w Połądze, skąd miało nadejść brytyjskie zaopatrzenie.
W dniu 8 lipca 1831 roku Giełgud zaatakował niewielki rosyjski garnizon w Szawlach, ale atak się nie powiódł. Po tej porażce Giełgud 9 lipca podzielił polskie oddziały na trzy operujące oddzielnie korpusy – była to grupa Chłapowskiego (3600 żołnierzy), Dembińskiego (4000 żołnierzy), Rohlanda (5200 żołnierzy). W połowie lipca korpus gen. Chłapowskiego (dowodzony przez gen. Giełguda) i korpus gen. Franciszka Rohlanda zmuszone zostały przez Rosjan do przekroczenia granicy Królestwa Prus, co oznaczało, że wojska powstańcze utraciły 15 000 żołnierzy regularnej polskiej armii z pełnym uzbrojeniem i wyposażeniem. Przy przekraczaniu granicy w połowie lipca 1831 gen. Giełgud został zastrzelony przez podwładnego oficera (kapitana Stefana Skulskiego z 7 pułku piechoty)[4]. W liście do żony Dezydery Chłapowski pisał, że żołnierze wściekli byli na Giełguda za jego niedołęstwo „długo mu grozili i jeden oficer już na terytorium pruskim strzelił mu z pistoletu prosto w serce”. W późniejszych relacjach wspomina się, że gen. Giełgud był dobrym żołnierzem, jednak nie potrafił działać samodzielnie i miał zbyt łagodny charakter na głównodowodzącego tak dużą grupą wojsk, które przez to uległo rozprzężeniu.
Z wyprawy litewskiej ocalał jedynie 4-tysięczny korpus gen. Henryka Dembińskiego, który zdołał przebić się 3 sierpnia do Warszawy. Generała Giełguda pochowano w miejscowości Kisin, leżącej 10 km od Kłajpedy. Odznaczony Orderem Świętego Stanisława II klasy w 1820 roku i III klasy w 1819 roku[5]. W lipcu 1831 odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari[6].
Działalność masońska edytuj
W latach 1809–1815 był członkiem, w 1809 w stopniu ucznia, później czeladnika, loży Saint Jean de Jérusalem (Wielki Wschód Francji) w Nancy[7].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Łoza podaje datę 14 lipca 1831 roku.
- ↑ Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego. Na rok 1830, s. 8.
- ↑ Przepisy o znaku honorowym niemniej Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędnikow wojskowych, tak w służbie będących, jako też dymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, [b.n.s.]
- ↑ Henryk Żaliński: Stracone szanse: Wielka Emigracja o powstaniu listopadowym. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982, s. 108. ISBN 83-11-06829-1. (pol.).
- ↑ Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu Św. Stanisława, w: Miesięcznik Heraldyczny, r. X, nr 5, Warszawa 1931, s. 116.
- ↑ Xsięga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódców i sztabs-oficerów, tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy Armii Polskiej w tymż roku Krzyżem Wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lwów 1881, s. 128.
- ↑ Ludwik Hass, Wolnomularze polscy w lożach Zachodu: dwie pierwsze dekady XIX wieku, w: Ars Regia 7/8, 13/14, 1998-1999, s. 157.
Bibliografia edytuj
- Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831 r., Warszawa 1930.
- Wojna polsko-ruska 1831 r., oprac. A. K. Puzyrewski, Warszawa 1899.
- Wyprawa na Litwę opowiedziana według zapisków hr. Macieja Mielżyńskiego, Kraków 1908.
- Zarembianka Z., Giełgud Antoni, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków 1948-1958, s. 438–440.