Barcice (województwo małopolskie)

Barcice (dawn. Barcice Polskie; do 2011 Barcice Górne) – górska wieś letniskowa w południowej Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Stary Sącz. Barcice leżą na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego, w dolinie Popradu.

Barcice

wieś
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Stary Sącz
Wysokość	ok. 325 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	1076
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-342
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0465288
Położenie na mapie gminy Stary Sącz Barcice
Położenie na mapie Polski Barcice
Położenie na mapie województwa małopolskiego Barcice
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Barcice
49°31′31″N 20°39′06″E

Od kilku lat, pod koniec wakacji, odbywa się tutaj Pannonica Folk Festival – jeden z największych w Polsce festiwali etno-folk i muzyki bałkańskiej.

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej.

Wieś leży u stóp płn.-zach. zakończenia pasma Jaworzyny Krynickiej, na pograniczu Kotliny Sądeckiej i Beskidu Sądeckiego, głównie na lewym brzegu Popradu, na trasie Stary Sącz – Barcice – Rytro – Piwniczna.

Integralne części wsi Barcice

części wsi

Dominików, Facimiech, Głucha Dolina, Grabowce, Kliny, Maliniki, Paryje, Pierzwia, Podsapieniec, Połom, Potoki, Sapieniec, Skrajnia, Strzębiałki, Wdżary, Zabronie

Oprócz integralnych części wsi ujętych w TERYT funkcjonują zwyczajowe nazwy: Wierchy, Wyręb – położone na lewym brzegu Popradu, oraz Szafarka, Mała Rówień i Brzezowica na prawym brzegu Popradu. Najstarsza, historyczna część Barcic położona jest na wysokiej terasie Popradu, na jego lewym brzegu. I tutaj również funkcjonują zwyczajowe nazwy, określające poszczególne części wsi, np. Za Torem, Kamieniec, Na Zakręcie.

Zabudowa

Kapliczka

Na koniec 2006 roku Barcice liczyły ok. 575 numerów, rozrzuconych po całym obszarze wioski. Stąd częste głosy o konieczności przeprowadzenia nazewnictwa ulic i nowej numeracji domów. Według informacji umieszczonych na stronie internetowej gminy Stary Sącz, Barcice posiada ok. 90 dróg na łączną długość ok. 38 km. W 2011 roku w Barcicach wybudowana została przystań dla cyklistów. Barcicka przystań jest częścią Karpackiego Szlaku Rowerowego, który biegnie z Węgier, aż do Wieliczki i przebiega przez teren gminy Stary Sącz.

Warunki naturalne

Barcice to miejscowość letniskowa o korzystnym klimacie i dużym nasłonecznieniu. Okoliczne lasy obfitują w jagody i grzyby, są tu również atrakcyjne tereny nadbrzeżne z możliwością uprawiania wędkarstwa. Barcice posiadają również złoża wody mineralnej. Znajdują się w Korzeczkowie, na Klinach i pod Wzgórzem Kroguleckim. Znany i charakterystyczny dla Barcic jest typ halnego zwany wiatrem ryterskim. On to zdecydowanie wpływa na tutejszy klimat powodując okresowe zimowe ocieplenia.

Samorząd

Na obszarze Barcic utworzono dwa sołectwa: Barcice i Barcice Dolne.

Nazwa wsi

Historia Barcic sięga co najmniej XIII wieku. Pierwsza wzmianka o parafii w Barcicach (Barczyca) pochodzi z 1325 r. Nazwa związana jest prawdopodobnie z kultem św. Bartłomieja, choć niektórzy próbują łączyć ze staropolskim słowem „barć”, które oznaczało ul, rodzinę pszczelą. Może o tym świadczyć historia wsi mówiąca, że wydzielono tę wieś jako dobra królewskie z nadań księżnej Kindze, a później starosądeckiemu klasztorowi, z zabezpieczeń wiana, które księżna Kinga przywiozła do Polski, a zużyto je na odbudowę kraju po licznych najazdach Tatarów. Prawdopodobnie bartnicy z Barcic i Przysietnicy dostarczali miód na stoły książęce, dlatego zatrzymano te wsie w dobrach królewskich.

Eugeniusz Pawłowski, w swojej pracy habilitacyjnej Nazwy miejscowe Sądecczyzny wiąże nazwę miejscowości z imieniem Bart, Bartłomiej. Wskazuje na to nazwa wsi z końcówką patronimiczną „ice”, urabiana najczęściej od imienia zasadźcy nowej wsi.

Wieś królewska, położona w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego, należała do tenuty barcickiej.

W 2012 r. zmieniono urzędowo nazwę miejscowości z Barcice Górne na Barcice.

Symbole

Znane są dwie barcickie pieczęcie z godłem. Na jednej z nich pochodzącej z XIX w., przedstawione są dwa ule (barcie), a w tle wschodzące promieniste słońce. Pieczęċ używana była przez Szkołę Powszechną w okresie I wojny światowej. Jeszcze kilkanaście lat temu herb ten używany był przez Szkołę Podstawową w Barcicach, a uczniowie nosili go na mundurkach szkolnych w postaci tarczy szkolnej. Dziś używany jest przez Ochotniczą Straż Pożarną w Barcicach i LKS „Barciczanka” jako logo.

Druga pieczęċ przedstawia kobietę modlącą się na klęczkach (orantka) pod dwoma wzgórzami, na których stoi krzyż. Pieczęċ znana z muzeum w Starym Sączu. Herb ten z każdym rokiem zyskuje na popularności, dziś używany jest m.in. przez biuletyn parafialny „Orantka”.

Barcice formalnie nie posiadają herbu.

Historia starostwa barcickiego

Własność królewska (dzierżawa, tenuta) starostwo barcickie leżało w powiecie sądeckim. Ziemie dzierżawy (ok. 80 km²) zgrupowane były szerokim pasem nad Popradem, głównie po jego lewej stronie, pomiędzy Starym Sączem na północy a Piwniczną na południu. Początkowo na terenie dóbr barcicko-ryterskich znajdowały się wsie: Barcice (z folwarkiem), Przysietnica, Rytro (z folwarkiem) i Młodów.

Z czasem powstały na tym terenie nowe wsie królewskie:

• Sucha Struga (poł. XVI wieku)
• Obłazy (po 1609),
• Wola Krogulecka (przed 1629)
• i Roztoka (poł. XVIII wieku).

Tereny te będące własnością książęcą, od 1257 należały do klasztoru klarysek starosądeckich.

Starostwo najprawdopodobniej powstało aby zahamować ekspansję węgierskich możnowładców w kierunku północnym. Dolina Popradu stanowiła jedną z ważnych dróg na Węgry, wykorzystywaną zwłaszcza w XIII i XIV wieku. Po odpadnięciu od Sądecczyzny ziem nad górnym Popradem (Lubowla, Gniazda, Podoliniec) w latach 1315–1320, aby nie powierzać kobietom terenu tak ważnego militarnie, ziemie nadpopradzkie stały się na powrót własnością królewską. Siedziba władz starostwa przemiennie znajdowała się w Rytrze (zamek) i Barcicach.

Po 1654 r. zdecydowanie już władza i punkt administracyjny znalazły się w Barcicach, w północnej części starostwa. Tam też znajdowała się parafia (powstała ok. 1250), obejmująca swym zasięgiem cały obszar starostwa. W 1728 r. Młodów należący dotychczas do parafii barcickiej został przyłączony do parafii w Piwnicznej. Z okresu staropolskiego brak dokładnych danych co do liczby mieszkańców starostwa. Austriacki spis z 1777 r. wykazał 1,6 tysięcy mieszkańców w 7 wsiach należących do starostwa.
Dzierżawa leżąca w terenie podgórskim falistym nie miała najlepszych warunków do rozwoju gospodarki rolnej, gleby też nie były najlepsze. Sytuację pogarszał czasem Poprad mający znaczenie gospodarcze, ale kapryśny i czyniący wiele szkody (powodzie). Na terenie starostwa istniały dwa folwarki w Barcicach i Rytrze. Przeważała tu gospodarka pastersko-hodowlana. W Barcicach hodowla koni i wołów, w Przysietnicy – gospodarka pasterska, w Rytrze – gospodarka leśna (tartak).

Ze zbóż wysiewano przeważnie owies i żyto. Starostowie zajmowali się też handlem z Węgrami. Przez Barcice i Rytro prowadziła bowiem główna droga handlowa polsko-węgierska (z Krakowa na Spisz i dalej). W 1453 r. droga ta została uznana za jedynie obowiązujący szlak handlowy na Węgry. Istniały też 3 karczmy zajezdne w Barcicach, Rytrze i Młodowie.

W czerwcu 1770 r. tereny starostwa zostały zagarnięte („rewindykowane”) przez cesarzową Marię Teresę i włączone do Królestwa Węgierskiego, a w 1773 włączono je do austriackiej Galicji. Starostwo barcickie zostało zlikwidowane w 1785 r., przeszło pod zarząd dóbr kameralnych austriackich w Nowym Sączu.

Obecnie tereny byłego starostwa znajdują się w granicach: Starego Sącza (Barcice Dolne, Barcice Górne, Przysietnica, Wola Krogulecka), Gminy Rytro, Piwnicznej (Młodów). W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Barcice, po jej zniesieniu w gromadzie Stary Sącz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

• Cmentarz z I wojny światowej nr 347.

Znani, związani z Barcicami

• Bart, Bartłomiej, legendarny założyciel (zasadźca) wsi. To od jego imienia wioskę nazwano Barcice. Żył najpóźniej w XIII wieku.
• Władysław Warneńczyk (1424–1444), król Polski i Węgier. W 1440 roku ufundował drewniany kościół, który spłonął podczas wielkiego pożaru Barcic w 1882 roku.
• Andrzej Bobola (podkomorzy) herbu Leliwa w latach 1592–1601 i w 1616 r. dzierżawca tenuty barcickiej, stryj Andrzeja Boboli (młodszego) (1591–1657), jezuity, misjonarza, polskiego świętego.
• Zygmunt Kazanowski (1563–1634) herbu Grzymała, starosta barcicki w latach 1617–1634. Był dworzaninem Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy. Jako wierny żołnierz Rzeczypospolitej brał udział we wszystkich kampaniach Batorego, a następnie w bitwie pod Kircholmem (1605 r.) oraz w obronie Chocimia (1621 r.). W 1613 roku został starostą kokenhauskim i krośnieńskim, a w 1617 roku barcickim. W 1633 roku był także starostą mukarowskim, soleckim i kłobuckim oraz podkomorzym koronnym.
• Teodor Lubomirski (1683–1745) herbu Szreniawa bez Krzyża (Drużyna). Wojewoda krakowski, feldmarszałek austriacki, starosta spiski, od 1721 r. właściciel dóbr łańcuckich. Kawaler Orderu Orła Białego (1730) i Złotego Runa (1734). Starosta barcicki 1739–1745.
• Urszula (Elżbieta) Moszkowska herbu Jastrzębiec (?). W latach 1764–1785 dzierżawiła tenutę barcicką. Zmarła w 1787 roku. Pochowana w kościele O.O. Reformatów w Krakowie w sukni ślubnej. Ostatnia starościna barcicka.
• Jan Gryźlak (1914–2003). Pionier i organizator sportu wiejskiego, inicjator budowy obiektów narciarskich w województwie krakowskim i później nowosądeckim, nauczyciel szkół na wsi. Żołnierz Września, więzień jenieckich obozów w Niemczech, w latach 1945–1946 w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Współzałożyciel Zrzeszenia Ludowych Zespołów Sportowych, długoletni członek naczelnych władz tej organizacji. Animator eksperymentu sądeckiego i aktywny świadek narodzin sportu w powojennej Polsce.
• Prof. dr hab. Janina Gronowska z d. Gryźlak, nauczycielka. Organizatorka tajnego nauczania w Barcicach (1942).
• Prof. dr hab. inż. Józef Koszkul. Urodził się 6 lutego 1938 roku w Barcicach. Absolwent Technikum Kolejowego w Nowym Sączu (1957). Studia wyższe odbył na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Częstochowskiej w latach 1957–1962, uzyskując tytuł mgr inż. mechanika o specjalności: obrabiarki, narzędzia i technologia budowy maszyn. Pracę zawodową rozpoczął w 1962 roku jako konstruktor w Zakładach Budowy Maszyn i Aparatury w Krakowie. W latach 1964–1970 pracował w Częstochowskich Zakładach Materiałów Biurowych na stanowisku głównego technologa. W czasie pracy zawodowej uzyskał w 1976 roku stopień doktora nauk technicznych na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Częstochowskiej. Stopień naukowy doktora habilitowanego otrzymał w 1986 roku na Wydziale Mechaniczno-Technologicznym Politechniki Śląskiej. W roku 1992 został powołany na stanowisko profesora nadzwyczajnego Politechniki Częstochowskiej. Od 1996 roku pełnił funkcję Dziekana Wydziału Budowy Maszyn (od 2000 roku przemianowanego na Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki). Był członkiem Senackiej Komisji Mienia i Finansów. 20 sierpnia 2001 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski nadał dr hab. inż. Józefowi Koszkulowi tytuł Profesora Nauk Technicznych.

Dzierżawcy dóbr barcicko-ryterskich

• Jakub z Poturzyna – ?–1418
• Piotr z Pisar (Ryterski) – 1418–1458
• Rafał, Zegota, i Piotr Ryterscy – 1458–1470
• Rafał i Piotr Ryterscy – 1470–1488
• Zegota i Piotr Ryterski – 1488–1492
• Rafał(młodszy) Ryterski – 1492–1502
• Stanisław Kuropatwa?
• Stanisław Derszniak?
• Piotr Kmita (młodszy) – 1524–1553
• Stanisław Garnysz – 1553–1587
• Zofia Garnysz – 1587–1592
• Andrzej Bobola (starszy) – 1592–1601–(1616)
• Zygmunt Kazanowski – 1617–1634
• Achacy Taranowski – 1637–1645 (1654)
  • Mikołaj Gliński 1645–1648 (poddzierżawca)
  • Marcin Lutosławski 1653–1656 (poddzierżawca)
• Marianna Taranowska 1655–1683
• Krzysztof Taranowski – 1683?–1689
• Michał Stefan Jordan – 1698–1739

od 1718 r. z żoną Anastazją

• Teodor Lubomirski – 1739–1745
• Elżbieta Lubomirska – 1745–1747
• Andrzej Moszkowski – 1747–1764
  • Jan Dulęba ?–1769 (poddzierżawca)
• Urszula (Elżbieta) Moszkowska – 1764–1785 (1788?)

Ochotnicza straż pożarna

Barcice posiadają założoną w 1927 roku, ochotniczą straż pożarną. Od 2002 roku jednostka znajduje się w krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym, posiada dwa samochody Iveco Eurocargo 130E23 GCBARt 3,5/30 i Dodge RAM 150 SLRr.

Remiza strażacka

Bibliografia

• Walka klasowa chłopów w dzierżawie barcickiej – Zofia Janas. Rocznik Sądecki, tom VIII.
• Rytro w materiałach źródłowych do końca XVIII wieku – Wacław Urban. Rocznik Sądecki, tom XXX.
• Nazwy miejscowe Sądeczyzny, T. I. Ogólna charakterystyka nazewnictwa miejscowego Sądeczyzny – Eugeniusz Pawłowski, praca habilitacyjna, 1965 r.
• Barcice na Sądeckiej Ziemi, Kowalczyk Janina, Barcice 1999.
• Currenda – Pismo Urzędowe Diecezji Tarnowskiej (październik-grudzień 2000)
• M. Gumowski. „Herby i pieczęcie wsi województwa krakowskiego”. Małopolskie Studia Historyczne.R.4. 1961 r.
• W. Drelicharz, Z. Piech. „Dawne i nowe herby Małopolski” Kraków 2004.

Linki zewnętrzne

• Barczyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 107 .