Biedrzeniec mniejszy

Biedrzeniec mniejszy (Pimpinella saxifraga) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje niemal w całej Europie oraz w północnej i południowo-zachodniej części Azji. W Polsce jest pospolity.

Biedrzeniec mniejszy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

biedrzeniec

Gatunek

biedrzeniec mniejszy

Nazwa systematyczna
Pimpinella saxifraga L.
Sp. pl. 1:263. 1753

Morfologia edytuj

 
Liść
 
Kwiatostan biedrzeńca mniejszego
Łodyga
Wzniesiona, w górze bezlistna albo niemal bezlistna, krótko owłosiona w dolnej części, rozgałęziająca się. Osiąga wysokość 30-60 cm i jest delikatnie kreskowana wzdłużnie. Wyrasta z czołgającego się, poskręcanego i rozgałęzionego kłącza. Wewnątrz jest ono zabarwione na niebiesko w związku z zawartością azulenu.
Liście
Przeważnie pojedynczo-pierzaste, czasami tylko podwójnie-pierzaste. Składają się z 3-6 par nagich lub krótko owłosionych listków. Liście odziomkowe o odcinkach jajowatych lub okrągławych, nierówno ząbkowanych, siedzące. Liście łodygowe o odcinkach pierzastodzielnych i równowąskich.
Kwiaty
Zebrane w baldach złożony mający 5-20 szypułek. Brak pokryw, pokrywek przeważnie również; jeśli występują to w formie szczątkowej. Słupki o szyjkach krótszych od zalążni. Kwiaty drobne, przeważnie białe, czasami różowe. Płatki owłosione są na całej powierzchni, brzegiem orzęsione.
Owoc
Rozpada się na dwie, nagie i jajowate rozłupki o długości ok. 2 mm, rozsiewane przez wiatr.

Biologia i ekologia edytuj

Bylina, hemikryptofit. Siedlisko: przydroża, suche zbocza, wrzosowiska, świetliste lasy sosnowe. Przeważnie na suchych i jałowych glebach. Roślina ciepłolubna. Roślina przedprątna, kwitnie od czerwca do września, zapylana jest przez owady[3].

Zastosowanie edytuj

  • Roślina lecznicza:
    • Surowiec zielarski: kłącze i korzenie (Radix Pimpinellae). Wykopuje się je albo na wiosnę, albo na jesieni. Po wysuszeniu bezwzględnie powinny być przechowywane w szczelnie zamkniętych pojemnikach. Zawiera on m.in. olejek eteryczny ok. 0,5% (m.in. azulen, estry epoksyizoeugenolu o swoistym i niezbyt miłym zapachu), furanokumaryny (m.in. pimpinelina, bergapten), pochodne kumaryny (m.in. umbeliferon) trójterpeny, kwasy wielofenolowe (m.in. kwas chlorogenowy) i sporo garbników[4]. Podobne własności lecznicze mają również kłącza i korzenie biedrzeńca większego.
    • Działanie: kłącze i korzenie biedrzeńca są środkiem wykrztuśnym oraz rozkurczowym. Zaleca się je w astmie, schorzeniach górnych dróg oddechowych, ale także przy wzdęciach, biegunce, bólach żołądka spowodowanych przejedzeniem. Poza tym używa się go w zapaleniu pęcherza moczowego, kamicy moczowej i dnie. Jako lekarstwo stosowane do wewnątrz używa się odwar z połowy łyżeczki do herbaty drobno pokruszonych korzeni, które zalewa się 1 szklanką wody i gotuje pod przykryciem przez 5 minut od momentu zawrzenia. Ów odwar pijemy w niewielkich dawkach, po 1 – 2 łyżek stołowych dwa razy dziennie. W tym miejscu uwaga: dawkowania należy przestrzegać bardzo ściśle, bowiem zbyt wielkie ilości leku bardzo niekorzystnie wpływają na nerki. Tego samego odwaru używa się także i zewnętrznie, do przemywań gardła i skóry w ich stanach zapalnych.

Roślina ta ma zapach ostry, przenikający; korzeń jej wrzecionowaty, zewnątrz żółty, wewnątrz biały, świeży mocno kozłem trąci; pełen błękitnego soku, żuty wzbudza mocne palenie w gębie, ma własności rozrzedzające i wzmacniające, w chorobach piersi i żołądka wielce pomocne. Wieśniacy używają mocnego odwaru z pomyślnym skutkiem przeciw febrze zimnej. Korzenie i ziele w wodzie gotowane, osłodzone miodem, służą do płukania w zapaleniach gardła; korzeń moczony w gorzałce udziela jej koloru pięknego niebieskiego. Biedrzeniec jest ulubioną i zdrową, i mleko sporzącą paszą dla bydląt[5].

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  4. Aleksander Ożarowski, Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, Warszawa 1982: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, s. 204, ISBN 83-200-0640-6.
  5. Gerald-Wyżycki J.: Zielnik Ekonomiczno-Techniczny czyli Opisanie Drzew, Krzewów i Roślin dziko rosnących w Kraju, jako też przyswojonych, z pokazaniem użytku ich w Ekonomice, Rękodziełach, Fabrykach i Medycynie domowej, z wyszczególnieniem jadowitych i szkodliwych oraz mogących służyć ku ozdobie ogrodów i mieszkań wiejskich, Wilno 1851)

Bibliografia edytuj

  • Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: 1986 wydawca=WSiP. ISBN 83-02-00607-6.
  • Jakub Mowszowicz: Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986. ISBN 83-09-00771-X.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
  • Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.