Wikipedia

Biernat z Lublina

polski renesansowy poeta, tłumacz, bajkopisarz

Biernat z Lublina, inne formy nazwiska: Lubelczyk, Bernardus Lublinensis, Bernardus Lublinius, (ur. ok. 1465 w Lublinie, zm. ok. 1529)[1] – polski renesansowy poeta, tłumacz, bajkopisarz. Autor m.in. Raju dusznego oraz Żywota Ezopa Fryga. Przez długi czas uchodził za autora pierwszej książki wydrukowanej w języku polskim – Raju dusznego – wydanego w 1513 roku (w rzeczywistości jednak pierwsza drukowana polska książka to opublikowana przez anonimowego autora w 1508 roku Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa[2][3]).

Biernat z Lublina
Data i miejsce urodzenia

ok. 1465
Lublin

Data śmierci

ok. 1529

Język

polski

Dziedzina sztuki

pisarz, tłumacz

Ważne dzieła
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
"Chłop w dybach", Biernat z Lublina w: "Żywot Ezopa Fryga", Kraków 1578

Życiorys edytuj

Biografia Biernata z Lublina znana jest dzięki relacjom osób współczesnych pisarzowi oraz dwóm notkom autobiograficznym, zamieszczonym przez niego na marginesie księgi Antoniego Borromaeusa De Christiana religione contra Hebraeos ok. 1501 i 1516 roku[4]. Nie jest to jednak biografia kompletna – większość dat i faktów dotyczących pisarza jest niepewna lub znana jedynie w przybliżeniu.

Pisarz urodził się pomiędzy 1460 a 1467 rokiem[5], prawdopodobnie w rodzinie mieszczańskiej[6]. Był wykształcony, nie wiadomo jednak, gdzie pobierał nauki[7] (być może w rodzinnym mieście[6]). Pracował jako sekretarz lub pisarz na dworach lub u mieszczan. W wieku osiemnastu lat (a więc w okresie pomiędzy 1478 a 1485) podjął pracę u starosty łukowskiego, Jana Zieleńskiego. Pracował następnie u Gotarda Bystrama, starosty w Rogoźnie, a po jego śmierci ok. 1486, przez rok służył (być może jako kapelan[5]) u jego żony, Marty. Następnym jego pracodawcą był poeta i humanista Filip Buonaccorsi, nazywany Kallimachem (szacuje się, że mogło to mieć miejsce w latach 1487–1490)[8]. Prawdopodobnie kopiował wtedy księgi[6]. Kolejnymi pracodawcami Biernata byli: kupiec z Lublina Łazarz, Mikołaj Bystram (u którego prawdopodobnie był nauczycielem syna Stanisława[6]), wojewoda ruski Jan Pilecki (od 1492 do 1496) oraz, aż do 1516, syn wojewody, również Jan[5]. Możliwe, że święcenia kapłańskie przyjął dopiero w 1501[6]. Dalsze losy Biernata nie są znane, żył jeszcze w 1529[6].

Biernat posiadał bogatą bibliotekę, w której znajdowały się m.in. De Christiana religione contra Hebraeos Antoniego Borromaeusa oraz Opuscula meditationes, soliloquia św. Augustyna[9]. Z biblioteki zachowało się około dziesięciu pozycji. Na wielu znajdują się odręczne notatki podpisane przez Biernata, glosy i komentarze[6].

Sam autor podpisywał się Bernardus, zatem forma jego imienia powinna brzmieć Bernard. Formę Biernat wprowadził Aleksander Brückner[6].

W 1603 roku Biernat z Lublina trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego[10].

Twórczość edytuj

Biernat z Lublina napisał modlitewnik Raj duszny (wydany w 1513). Stanowił on przeróbkę modlitewnika Antidotarius animae[11]. Ok. 1516 lub ok. 1522[12] ukazał się jego Żywot Ezopa Fryga – wierszowana biografia, zawierająca ponadto ponad 200 bajek, opartych na wzorach łacińskich (ich tytuły stanowią pierwszy polski zbiór przysłów[13]). Biernat był także autorem listu do księgarza krakowskiego Szymona (1515), w którym zawarł renesansową filozofię opartą na racjonalności[12].

Biernatowi przypisuje się także autorstwo Dialogu Polinura z Karonem – przekładu czeskiego utworu Mikuláša Konáča[14].

Ważniejsze dzieła edytuj

  • Ezop, powstały około 1510, wydanie pt. Ezop, to jest opisanie żywota tego to mędrca obyczajnego, przydane są k temu przypowieści jego z przykładami osobliwemi niektórych filozofów dawnych, Kraków 1522, drukarnia H. Wietor (egzemplarz nie zachował się); wydanie następne: pt.Żywot Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego z przypowieściami jego, Kraków 1578, drukarnia S. Szarffenberger; Kraków 1585; wydanie krytyczne (według edycji 1578) I. Chrzanowski "Biernata z Lublina Ezop", Kraków 1910, BPP; fragment przedmowy do wydania 1522, dedykowanej Janowi Pileckiemu; cyt. S. Pudłowski, 1634; przedr. J. Muczkowski "Bernard z Lublina", Dwutygodnik Literacki 1844, nr 11; także w książce Rozmaitości historyczne i bibliograficzne, Kraków 1845; A. Brückner "Ezopy polskie", Rozprawy AU Wydział Filologiczny, t. 19 (1902), s. 190 i odb.; I. Chrzanowski wstęp do wyd. Ezop..., s. VI-VII; wybór bajek opracowanie: S. Vrtel-Wierczyński Wybór tekstów staropolskich, Lwów 1930; wydanie 2 Warszawa 1950; wydanie 3 Warszawa 1963; S. Vrtel-Wierczyński Średniowieczna poezja polska świecka, wydanie 2 uzupełnione Wrocław (1949), Biblioteka Narodowa, seria I, nr 60; wydanie 3 rozszerzone i zmienione Wrocław (1952); A. Jelicz Żywot Ezopa Fryga, Warszawa 1951-1952; (przeróbka wierszem 8-zgłoskowym zbiorów bajek: Ezopa Rimicius i Romulus, Vita Esopi fabularis, Abstemiusa oraz Jana z Kapui Directorium humanae vitae alias parabolae)
  • Bajki, wydane wspólnie z Ezopem ok. 1522
  • Raj duszny, Kraków w końcu 1513, drukarnia F. Ungler; 5 wydań do roku 1547; zachowane fragmenty wydanie 1 ogłoszone w: W. Nehring "Ośm kartek z nieznanej starej książeczki do nabożeństwa", Prace Filologiczne, t. 2 (1888); L. Bernacki Pierwsza książka polska, Lwów 1918; fragmenty z wydanie 1513 i ok. 1530 przedruk S. Vrtel-Wierczyński Wybór tekstów staropolskich, Lwów 1930; wydanie 2 Warszawa 1950; wydanie 3 Warszawa 1963; egzemplarz edycji z około 1530 we fragmentach Biblioteka Jagiellońska, Cim. O. 218; (przeróbka modlitewnika Hortulus animae lub według L. Bernackiego Antidotarius animae Mikołaja Saliceta)

Wydanie zbiorowe edytuj

  • Wybór pism, wyd. J. Ziomek, Wrocław 1954, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 149, (tu: poz. 1 pt. Opisanie krótkie żywota Ezopowego...; wybór bajek; zachowane fragmenty poz. 3)

Listy i materiały edytuj

  • List do księgarza krakowskiego Szymona, dat. 1515, oryginał łaciński ogł. M. Flaccius Illyricus Catalogus testium veritatis, Bazylea 1556, drukarnia J. Oporinus; także wyd. następne: Argentinae 1562, 1608, Frankfurt 1666; przedr. J. Muczkowski "Bernard z Lublina", Dwutygodnik Literacki 1844, nr 11; F. Pułaski Spr. Tow. Nauk. Warsz. 1909, t. 2, s. 47-53; I. Chrzanowski, S. Kot Humanizm i reformacja w Polsce, Lwów 1927; fragmenty przeł. na polski A. Brückner "Ezopy Polskie", Rozprawy AU Wydział Filologiczny, t. 34 (1902), s. 192-194
  • Notatka autobiograficzna, według K. Kantaka powst. częściami: w grudniu 1501 i po 1516, ogł. K. Kantak "Nowe szczegóły biograficzne o Biernacie z Lublina", Reformacja w Polsce 1934; przedr. J. Ziomek, Wrocław 1954, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 149, s. XX-XXI przypis; przekł. polski: J. Ziomek, Wrocław 1954, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 149, s. XX
  • Autograf na druku: K. Borommaeus De Christiana religione, egz. biblioteki klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej
  • Antologia filozoficzna, rękopis przechowywany w Bibliotece PAN w Krakowie

Utwór o autorstwie niepewnym edytuj

  • Dialog Palinura z Charonem, według M. Dłuskiej i K. Budzyka powst. przed przeróbką Ezopa, wydanie ok. 1536-1542; fragment zachowany ogłoszony w: F. Pułaski "Dialog Palinura z Charonem. Utwór Pseudo-Lukiana w tłumaczeniu Biernata z Lublina", Warszawa 1909, Collectanea Bibl. Ordynacji Krasińskich nr 2; unikat zniszczony w 1944; (przeróbka z Pseudo-Lukiana, autorstwo Biernata z Lublina zakwestionował Stanisław Grzeszczuk)
  • Księgi św. Augustyna hippońskiego o żywocie krześcijańskim, 1522
  • Sprawa a lekarstwa końskie przez Conrada, królewskiego kowala, doświadczone, Kraków 1532, drukarnia F. Ungler; wyd. krytyczne A. Berezowski, Kraków 1905, BPP nr 53; przedr.: G. Staśkiewicz Medycyna weterynaryjna 1948, nr 10; A. Perenc "Pierwsze druki weterynaryjne w Polsce", Lublin 1955, Annales Uniwersitatis Mariae Curiae Skłodowska Lublin-Polonia (1954), Sectio DD Supplementum; Sprawę... uporządkował i nieco przerobił Marcin Siennik w kompilacji Lekarstwa doświadczone..., (Kraków?) 1564, drukarnia Łazarz Andrysowic; (Przekł. z czeskiego. Nazwisko Conrada jest prawdopodobnie fikcją, stosowaną z reguły w opracowaniach obcych na ten sam temat. Wykorzystane przez tłumacza teksty czeskie opierają się z kolei na niemieckich. Biernata z L. jako autora wskazywali A. Brückner i L. Bernacki, za nimi także A. Perens, przeczył temu I. Chrzanowski, kwestionował S. Estreicher, XXVIII, 51-52)

Przypisy edytuj

  1. ↑ Ziomek 1999 ↓, s. 138.
  2. ↑ Grzeszczuk 1997 ↓, s. 38.
  3. ↑ Kotarska 2002 ↓, s. 45.
  4. ↑ Grzeszczuk 1997 ↓, s. 38–39.
  5. ↑ a b c Grzeszczuk 1997 ↓, s. 39
  6. ↑ a b c d e f g h Michałowska 2011 ↓, s. 129–131.
  7. ↑ Kotarska 2002 ↓, s. 44.
  8. ↑ Grzeszczuk 1997 ↓, s. 39–40.
  9. ↑ Grzeszczuk 1997 ↓, s. 41.
  10. ↑ https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/2532/1/Studia_Podlaskie_12_Guzowski.pdf
  11. ↑ Ziomek 1999 ↓, s. 49.
  12. ↑ a b Grzeszczuk 1997 ↓, s. 37
  13. ↑ Grzeszczuk 1997 ↓, s. 42–43.
  14. ↑ Ziomek 1999 ↓, s. 143.

Bibliografia edytuj

  • Jerzy Ziomek: Renesans. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999. ISBN 83-01-11766-4.
  • Stanisław Grzeszczuk: Biernat z Lublina – "Żywot Ezopa Fryga". W: Lektury polonistyczne. Tom I. Kraków: Universitas, 1997. ISBN 83-7052-304-8.
  • Jadwiga Kotarska: Średniowiecze, renesans, barok. Gdańsk: Harmonia, 2002. ISBN 83-7134-121-0.
  • Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 463-467
  • Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 129-131. ISBN 978-83-01-16675-5.

Literatura dodatkowa edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Biernat_z_Lublina&oldid=69354665”