Wikipedia

Bitwa białostocko-mińska

Bitwa białostocko–mińska – niemiecka operacja strategiczna przeprowadzona przez Grupę Armii „Środek” podczas wkraczania na teren wschodniej Polski i Białoruskiej SRR w czasie pierwszych dni operacji „Barbarossa”. Bitwa trwała od 22 czerwca do 9 lipca 1941 roku. Jej cel, którym było okrążenie Armii Czerwonej wokół Mińska, został osiągnięty. Wszystkie poważniejsze kontrataki Sowietów i próby przebicia się nie powiodły się, tym samym obrońcy zostali pokonani, a Wehrmacht wziął do niewoli olbrzymią liczbę radzieckich jeńców wojennych[4] (według niemieckich źródeł było to ponad 300 000 jeńców wojennych).

Bitwa białostocko–mińska
II wojna światowa, front wschodni, operacja Barbarossa
Ilustracja
Ruiny Mińska, już po zajęciu przez wojska niemieckie (lipiec 1941 roku)
Czas

22 czerwca – 9 lipca 1941

Miejsce

Białystok – Mińsk

Terytorium

II Rzeczpospolita
(pod okupacją ZSRR),
Białoruska SRR

Przyczyna

Atak Niemiec na ZSRR

Wynik

zwycięstwo Niemców

Strony konfliktu
 ZSRR  III Rzesza
Dowódcy
Dmitrij Pawłow Fedor von Bock
Siły
675 000 żołnierzy
pow. 4000 czołgów
2,1 tys. samolotów 		750 000 żołnierzy
1936 czołgów
1,7 tys. samolotów
Straty
341 073 zabitych lub pojmanych[1]
76 717 rannych
4799 czołgów straconych
9427 dział straconych[2]
1669 samolotów straconych[3]		 ok. 12 tys. żołnierzy
101 czołgów
276 samolotów straconych
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Wstęp edytuj

Grupa Armii „Środek” dowodzona przez feldmarszałka Fedora von Bocka miała za zadanie atak z Polski na osi Białystok–Mińsk–Smoleńsk w kierunku Moskwy. W skład grupy wchodziły 9. i 4 Armia. Jednostkami pancernymi tej grupy były 3 Grupa Pancerna Hotha i 2 Grupa Pancerna Guderiana. Dwie armie piechoty liczyły po 33 dywizje, a grupy pancerne liczyły z kolei po 9 dywizji pancernych, 6 zmotoryzowanych i 1 kawalerii. Grupa Armii „Środek” mogła liczyć na pomoc 2 Floty Powietrznej Luftwaffe.

Naprzeciw niemieckich wojsk stanął Front Zachodni Armii Czerwonej dowodzony przez gen. armii Dmitrija Pawłowa. W skład frontu wchodziły 3., 4. i 10 Armia wzdłuż granicy. 13 Armia trzymana była jako rezerwa naczelnego dowództwa Stawki i wstępnie istniała tylko jako oddział kwatery głównej, bez wydzielonych zadań. Razem radziecki Front Zachodni posiadał 25 dywizji strzeleckich i kawalerii, 13 dywizji pancernych i 7 dywizji zmotoryzowanych.

Jednostki Armii Czerwonej stacjonujące na Białorusi miały za zadanie odpowiedzieć na atak Niemców w sposób jak najbardziej zajadły, prowadząc działania wojenne na terenie Polski okupowanej przez III Rzeszę. Front jednak wykazywał się dużymi niedoborami wzdłuż flanek, co spowodowane było wyznaczeniem linii demarkacyjnej po podziale Polski w 1939 roku. I to właśnie Oberkommando des Heeres (OKH) wykorzystało tę sytuację odcinając większość sił Frontu Zachodniego Armii Czerwonej od innych jednostek w podwójnym okrążeniu umiejscowionym w rejonie Białegostoku i Nowogródka, znajdującym się na zachód od Mińska.

Siły obu stron edytuj

Radzieckie edytuj

Niemieckie edytuj

 
Zniszczony myśliwiec MiG-3 na zbombardowanym radzieckim lotnisku polowym pod Białymstokiem

Czołgi edytuj

22 czerwca 1941 roku siły pancerne obu stron w rejonie operacyjnym radzieckiego Frontu Zachodniego były następujące:

Niemieckie korpusy Niemieckie dywizje Łączna liczba niemieckich czołgów[a] Czołgi z 37 mm armatą (w tym PzKpfw 38(t) i PzKpfw III) Czołgi z 50 mm lub większą armatą (w tym PzKpfw III i PzKpfw IV)
XXXIX Korpus Zmotoryzowany[4] 7 Dywizja Pancerna, 20 Dywizja Pancerna 494 288 61
LVII Korpus Zmotoryzowany[4] 12 Dywizja Pancerna, 19 Dywizja Pancerna 448 219 60
XLVII Korpus Pancerny[4] 17 Dywizja Pancerna, 18 Dywizja Pancerna 420 99 187
XLVI Korpus Pancerny[4] 10 Dywizja Pancerna 182 0 125
XXIV Korpus Pancerny[4] 3 Dywizja Pancerna, 4 Dywizja Pancerna 392 60 207
Jakakolwiek inna jednostka Grupy Armii „Środek”[4] 0 0 0
Razem 1936[4] 666 640
Radzieckie korpusy Radzieckie dywizje Łączna liczba radzieckich czołgów T-34 i KW
11 Korpus Zmechanizowany[4] 29., 33., 204. 414 20
6 Korpus Zmechanizowany[4] 4., 7., 29. 1131 452[b]
13 Korpus Zmechanizowany[4] 25., 31., 208. 282 0
14 Korpus Zmechanizowany[4] 22., 30., 205. 518 0
7 Korpus Zmechanizowany[4] 14., 18., 1. 959 103
5 Korpus Zmechanizowany[4] 13., 17. (109. nie w składzie) 861 17
17 Korpus Zmechanizowany[4] nie w pełni sformowane 63 nieznane
20 Korpus Zmechanizowany[4] nie w pełni sformowane 94 nieznane
(samodzielna) 57 Dywizja[4] 200 0
Czołgi w różnych innych jednostkach dywizje strzeleckie itp. niewliczone –
Razem 4522[4] 592

Przebieg bitwy edytuj

 
Mapa pokazująca kierunki uderzeń wojsk niemieckich, kontrataki wojsk radzieckich i kotły z okrążonymi siłami Armii Czerwonej

Tzw. w terminologii wojskowej kocioł, który tworzyła Armia Czerwona i który wbijał się klinem w terytorium Polski okupowanej przez III Rzeszę, ze swoim centrum w Białymstoku, był kluczowy dla OKH. Poza Białymstokiem, Mińsk był podstawowym węzłem kolejowym i punktem obronnym na głównym szlaku drogowym i kolejowym w kierunku Moskwy.

Częściowo zamknięta w sidłach niemieckiej operacji była także część 11 Armii Frontu Północno–Zachodniego. Na północy zaatakowała 3 Grupa Pancerna odcinając 11 Armię od Frontu Zachodniego i przekraczając rzekę Niemen. 2 Grupa Pancerna przekroczyła rzekę Bug i weszła 60 km w głąb terytorium radzieckiego do 23 czerwca. Celem tych dywizji pancernych było połączenie się na wschód od Mińska i uniemożliwienie jakimkolwiek jednostkom Armii Czerwonej wycofanie się z okrążenia. Działając wraz z grupami pancernymi, 9. i 4 Armia przecięły radziecki kocioł i zaczęły okrążać siły radzieckie wokół Białegostoku. 23 czerwca radziecka 10 Armia próbowała kontrataku w zgodzie z planami przedwojennymi. Kontratak jednak się nie powiódł. 24 czerwca gen. Pawłow rozkazał gen. Bołdinowi objąć dowództwo nad 6. i 11 Korpusem Zmechanizowanym oraz 6 Korpusem Kawalerii w celu podjęcia kontrataku w kierunku Grodna, aby uniemożliwić okrążenie jednostek Armii Czerwonej wokół Białegostoku. Kontratak ten również się nie powiódł, Sowieci ponieśli potężne straty, chociaż niektóre jednostki zdołały wyrwać się z okrążenia.

 
Przebieg inwazji państw Osi na Związek Radziecki pomiędzy 22 czerwca a 25 sierpnia 1941 roku

Wieczorem 25 czerwca niemiecki XLVII Korpus Pancerny wbił się klinem pomiędzy Słonimem a Wołkowyskiem zmuszając Pawłowa do wydania rozkazu wycofania wszystkich wojsk w kotle za rzekę Szczara przy miejscowości Słonim w celu uniknięcia okrążenia. Większość formacji z powodu braku paliwa musiała się wycofywać pieszo. Odwrót ten otworzył drogę na Mińsk od strony południowej.

Pięć dni po rozpoczęciu inwazji, 27 czerwca, zamknęły się „nożyce” grup pancernych Guderiana i Hotha na wschód od Mińska. Grupy te wdarły się na odległość 321 km w głąb terytorium Związku Radzieckiego, co stanowiło prawie ⅛ odległości do Moskwy. Było to niesłychane w historii wojskowości osiągnięcie. Dzień później, 28 czerwca, 9. i 4 Armia niemiecka połączyły się na wschód od Białegostoku, rozdzielając tym samym okrążone wojska radzieckie na dwie części – mniejszą białostocką, w skład której wchodziła 10 Armia radziecka i większą nowogródzką, w skład której wchodziły armie 3. i 13. Ostatecznie w ciągu 17 dni radziecki Front Zachodni stracił 420 000 żołnierzy z ogólnej liczby 625 000. 29 czerwca 1941 roku stolica Białorusi – Mińsk, została zdobyta przez Niemców.

Drugi kontratak Armii Czerwonej przeprowadzony przez 20 Korpus Zmechanizowany i 4 Korpus Powietrznodesantowy nie powiódł się także, okrążenie nie zostało przerwane i tym samym 30 czerwca siły radzieckie zostały całkowicie zamknięte.

Niemieckie siły ostatecznie okrążyły i zniszczyły lub wzięły do niewoli jednostki radzieckiej 4 Armii w sile ok. 20 dywizji, podczas gdy resztki 4 Armii uciekły w panice w kierunku rzeki Berezyna.

2 Flota Powietrzna Luftwaffe również przyczyniła się do zniszczenia Frontu Zachodniego, co się tyczy jego jednostek lotniczych, niszcząc 1669 radzieckich maszyn przy stratach 276 swoich i 208 uszkodzonych. Po całym tygodniu walk całkowite siły Luftwaffe zmniejszyły się zaledwie do 960 maszyn[6].

Skutki bitwy edytuj

Siły radzieckie walczyły pomimo ciężkiej sytuacji, co spowodowało duże straty w ludziach po stronie niemieckiej. Wiele z jednostek radzieckich, korzystając z małej mobilności niemieckiej piechoty, zdołało nawet wyrwać się z okrążenia.

Ogólnie Niemcy wzięli do niewoli 290 000 żołnierzy radzieckich (większość z nich zmarła z powodu nieludzkich warunków panujących w obozach jenieckich), zniszczyli 1500 dział i 2500 czołgów – mimo wszystko 250 000 czerwonoarmistów udało się uniknąć niewoli.

Szybki marsz na wschód był szansą na dotarcie Wehrmachtu do Smoleńska, skąd mógł być już planowany bezpośredni atak na Moskwę. Sytuacja taka sprawiała wrażenie totalnej klęski Związku Radzieckiego i samo OKW ogłosiło zwycięstwo już po kilku dniach od rozpoczęcia operacji „Barbarossa”. Pomimo tej radosnej atmosfery Adolf Hitler oskarżył dowódców jednostek pancernych o niepotrzebne luki pomiędzy nimi a jednostkami piechoty i nakazał tygodniową przerwę w marszu, aby piechota mogła dotrzeć do pozycji, które zajęły jednostki pancerne. Decyzja ta była przyjęta z dużym niezadowoleniem, dowódcy jednostek pancernych obawiali się, że przerwa taka może spowodować utratę impetu ofensywy.

Dowódca Frontu Zachodniego gen. Pawłow został wezwany do Moskwy i oskarżony o celową dezorganizację obrony i ucieczkę bez walki. Został on później rozstrzelany przez NKWD za tchórzostwo i niewykonanie obowiązków. Rodzina również była represjonowana. Rehabilitowano wszystkich dopiero w roku 1956. Wyjątkiem był gen. Iwan Bołdin, który został w pierwszych dniach inwazji odcięty od głównego frontu i który z ponad 1000 innych żołnierzy półtora miesiąca później przebił się do radzieckich linii.

Uwagi edytuj

  1. ↑ W tym niewalczące czołgi dowodzenia i przestarzałe PzKpfw I oraz PzKpfw II.
  2. ↑ 1 czerwca 1941 roku korpus posiadał 114 czołgów KW, 238 T-34, a kolejne 100 T-34 zostały dostarczone do 22 czerwca (Sołonin 2007, s. 99–100).

Przypisy edytuj

  1. ↑ Niemcy podają, iż wzięli 287 704 jeńców wojennych. Za: Bergström (2007), s. 28. Cytat Kriwoszejewa: Grif sekretnosti sniat. Poteriwoorużionnych sił SSSR w wojnach, bojewych dejstwijach i wojennych konfliktach, s. 162.
  2. ↑ Glantz (1995), s. 293.
  3. ↑ Bergström (2007), s. 28. Cytat Pszenianika: Sowietskie Wojenno-Wozdusznyje Siły w borbie z niemietsko faszistkoj awiatsiej w letnej-osiennej kampanij 1941, s. 94.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Mark Sołonin: 22 czerwca 1941, czyli Jak zaczęła się Wielka Wojna ojczyźniana. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2007, s. 528–529. ISBN 978-83-7510-130-0.
  5. ↑ Dane na temat składu Grupy Armii „Środek” 22 czerwca 1941 roku pochodzą z: Encyklopedia II wojny światowej nr 11: Operacja „Barbarossa” cz. II. Działania Grupy Armii „Środek” i „Południe” – Mali sojusznicy Hitlera. Oxford Educational, 2007, s. 183. ISBN 978-83-7425-686-5.
  6. ↑ Bergström (2007), s. 28.

Bibliografia edytuj

  • Christer Bergström: Barbarossa – The Air Battle: July–December 1941. London: Chervron/Ian Allen, 2007. ISBN 978-1-85780-270-2.
  • E.F. Ziemke: Moscow to Stalingrad. 1987.
  • David Glantz, Jonathan M. House: When Titans clashed: how the Red Army stopped Hitler. University Press of Kansas, 1995.
  • David Glantz: Barbarossa: Hitler’s invasion of Russia 1941. Stroud: Tempus, 2001. ISBN 0-7524-1979-X.
  • The initial period of war on the Eastern Front, 22 June–August 1941: proceedings of the Fourth Art of War Symposium. David Glantz (red.). Garmisch: październik 1987. ISBN 0-7146-3375-5.
  • Bryan I. Fugate, Lew Dworecki: Thunder on the Dnepr: Zhukov-Stalin and the defeat of Hitler’s Blitzkrieg.
  • H. Geyer: Das IX. Armeekorps im Ostfeldzug.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bitwa_białostocko-mińska&oldid=72981012”