Wikipedia

Bolesław Roja

polski generał

Bolesław Wincenty Roja (ur. 4 kwietnia 1876[a] w Bryńcach Zagórnych, zm. 27 maja 1940 w Sachsenhausen) – generał dywizji Wojska Polskiego, poseł na Sejm RP II kadencji, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Bolesław Roja
Ilustracja
generał dywizji generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

4 kwietnia 1876
Bryńce Zagórne, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

27 maja 1940
Sachsenhausen, III Rzesza

Przebieg służby
Lata służby

1899–1905
1914–1922

Siły zbrojne

Wojsko Polskie

Jednostki

2 Armia

Stanowiska

dowódca armii

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka

Późniejsza praca

poseł Sejmu II kadencji

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Krzyż Zasługi Wojskowej (w czasie wojny)
Multimedia w Wikimedia Commons
Bolesław Roja, dowódca 4 pułku piechoty Legionów, 1915–1916
Bolesław Roja, dowódca 4 pułku piechoty Legionów, 1915–1916
Bolesław Roja, 1928–1929
Leopold Gottlieb, Portret Bolesława Roji, litografia, 1916
Grób gen. Bolesława Roi i jego syna Konrada Bożysława na Wojskowych Powązkach w Warszawie

Życiorys edytuj

Urodził się 4 kwietnia 1876 w Bryńcach Zagórnych, w ówczesnym powiecie bóbreckim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Józefa, rolnika–leśnika, i Marii z Trzcińskich[5][1][6]. Był przyrodnim bratem Wacława Mikołaja (ur. 1871), działacza niepodległościowego[3][7][8][9].

Działał w tajnym ruchu niepodległościowym na obszarze Galicji[10]. Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie, maturę zdał w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W latach 1895–1898 uczył się w Szkole Kadetów Piechoty w Wiedniu[11]. Mianowany w 1899 podporucznikiem, służył w 36 pułku piechoty Obrony Krajowej Kołomyja. Ze względu na zły stan zdrowia w 1905 został przeniesiony do rezerwy. Współpracował z wywiadem austro-węgierskim. Pracował jako urzędnik kancelaryjny w Krakowie, a także studiował prawo i medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Po wybuchu I wojny światowej został członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, dla którego prowadził szkolenia bojowe Polowych Drużyn Sokolich[6]. Rozpoczął także służbę w Legionach Polskich, w których był bliskim współpracownikiem Józefa Piłsudskiego. Po bitwie pod Jastkowem w 1915, w której Roja był dowódcą 4 pułku piechoty, doszło jednak między nimi do ostrej wymiany zdań. Piłsudski ocenił, że działania ppłka Roji cechowała zbytnia brawura. Z kolei Roja zarzucał Piłsudskiemu i dowódcy walczącego na jego prawym skrzydle 7 pułku piechoty mjr. Mieczysławowi Ryś-Trojanowskiemu opieszałość w ataku, co powodowało, że kompanie „czwartaków” narażone były na flankowy ogień wojsk rosyjskich[12].

Po kryzysie przysięgowym Roja odszedł z Legionów do wojska austriackiego. Po kilkumiesięcznym pobycie w Grazu wrócił do Krakowa, gdzie brał udział w działaniach niepodległościowych. 1 listopada 1918 z rozkazu Polskiej Komisji Likwidacyjnej objął Komendę Wojskową na obszarze Galicji od polnego zbrojmistrza Siegmunda von Benigni in Müldenberg[13]. Dekretem z 1 listopada 1918 Rada Regencyjna Królestwa Polskiego postanowiła „w uznaniu patriotycznego, dzielnego i odpowiadającego wojskowym interesom polskim zachowania się mianować brygadiera Roję Bolesława generałem brygady Wojsk Polskich i dowódcą brygady w Krakowie”[14][15]. Stopień ten zatwierdził w krótkim czasie Naczelny Wódz PSZ – Piłsudski.

Od stycznia do sierpnia 1919 dowodził 2 Dywizją Piechoty Legionów oraz grupą operacyjną na Froncie Litewsko-Białoruskim. 8 sierpnia 1919 dokonał zajęcia Mińska Litewskiego. W sierpniu 1919 przeszedł na stanowisko dowódcy Okręgu Generalnego „Kielce”, a w marcu 1920 dowódcy Okręgu Generalnego „Pomorze”, gdzie powołał najpierw Radę Pomorską (towarzystwo mające na celu ochronę polskości Pomorza Gdańskiego), a następnie Straż (gwardię obywatelską), przekształconą rozporządzeniem Naczelnika Państwa 19 lipca 1920 w Zachodnią Straż Obywatelską, do której zgłosiło się 10 tys. osób[16]. 21 kwietnia 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu generała porucznika, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[17].

1 stycznia 1920 Józef Piłsudski, jako Naczelny Wódz, mianował go członkiem Kapituły tymczasowej orderu „Virtuti Militari” i nadał mu Krzyż Srebrny tego orderu[18].

W sierpniu 1920 Roja dowodził przez krótki czas grupą operacyjną (tzw. nadnarwiańską) na Froncie Północnym (2–6 sierpnia), a następnie 2 Armią. W początku sierpnia 1920 zaproponował zamknięcie się w Ostrołęce w celu urządzenia tam Rosjanom Zbaraża[19], krytykując w meldunkach Sztab Generalny za stawianie mu zadań niemożliwych do wykonania. W późniejszym okresie sceptycznie odnosił się do szans zwycięstwa Polski w wojnie z bolszewikami, miał własne wizje polityczne i wojskowe, i z tego powodu nazywany był czerwonym generałem (w swoich odezwach do żołnierzy OG „Pomorze” oskarżał Rosjan o sprzeniewierzenie się idei komunistycznej). W lipcu 1920 podejrzewano go o zamiar ogłoszenia niepodległości Pomorza, gdyby wojna zakończyła się niepowodzeniem, a reszta kraju dostałaby się pod kontrolę bolszewików, a w początku sierpnia 1920 zaproponował W. Witosowi usunięcie Piłsudskiego jako wojskowego ignoranta, ogłoszenie powstania opartego o hasła bolszewickie rządu ludowo-robotniczego z Witosem jako premierem i Roją jako dowódcą sił zbrojnych. Witos oferty tej nie przyjął, natomiast o sprawie poinformował przełożonych generała[20]. W efekcie, ze względu na politykowanie i sianie defetyzmu, Roja jeszcze w sierpniu 1920 został zdjęty przez Piłsudskiego z dowództwa.

20 września 1920 „na własną prośbę zwolniony został z dowództwa Grupy Pomorskiej i przeniesiony do Rezerwy Armii”[21]. 13 lipca 1922 w Departamencie VIII Sanitarnym Ministerstwa Spraw Wojskowych komisje rewizyjna i superrewizyjna uznały go za inwalidę wojennego i orzekły, że „cierpienie spowodowane służbą wojskową wynosi obecnie 50% utraty zdolności do pracy”[22]. 4 września 1922 dekret z 20 września 1920 został anulowany w części dotyczącej przeniesienia generała do Rezerwy armii na własną prośbę[23]. Z dniem 1 października 1922 został przeniesiony w stan spoczynku z prawem noszenia munduru, w drodze superrewizji[24]. 26 października 1923 prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził go w stopniu generała dywizji[25]. Później został zweryfikowany w tym stopniu ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[26].

W późniejszym okresie odnosił się krytycznie do rządów Piłsudskiego i sanacji. W 1928 został wybrany do Sejmu RP z ramienia radykalnej partii ludowej – Stronnictwa Chłopskiego i pełnił funkcję wiceprzewodniczącego parlamentarnej Komisji Wojskowej. W grudniu 1929 złożył mandat poselski. W sierpniu 1930 skrytykował Piłsudskiego w liście otwartym, wystosowanym z okazji zjazdu legionistów – list ów został skonfiskowany przez cenzurę. Próba wystąpienia na jednym z kolejnych zjazdów legionistów w 1937 w Krakowie zakończyła się internowaniem generała na oddziale psychiatrycznym szpitala wojskowego na polecenie ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego. Po zjednoczeniu ruchu ludowego w 1931 sprzyjał Stronnictwu Ludowemu, nie wstąpił jednak do tej partii. W czasie Nadzwyczajnego Kongresu Stronnictwa Ludowego mającego miejsce w 1937 w Warszawie, sygnalizował niesprawiedliwość społeczną dotykająca chłopów, mówiąc między innymi: chłopi, walcząc w legionach o niepodległość, walczyli zarazem o sprawiedliwość społeczną i jej nie otrzymali (...). Ja sam, dziś, jako żołnierz, chciałbym jechać i przywieść do kraju Witosa, aby dokonał poprawy stosunków[27]. 4 kwietnia 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia „z powodu ujemnej opinii”[28][2]. 17 września 1938 Sąd Grodzki w Warszawie, Oddział X zawiadomił poufnie Kapitułę Orderu Virtuti Militari o wszczęciu postępowania karnego przeciwko generałowi o czyn z art. 128 kk – znieważenie słowne posterunkowego Policji Państwowej podczas pełnienia obowiązków służbowych[4].

W chwili wybuchu II wojny światowej chorował, później włączył się w podziemną działalność Polskiego Czerwonego Krzyża. W marcu 1940 został aresztowany przez Niemców. Więziony najpierw na Pawiaku, na początku maja tego samego roku trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (nr więźnia 23982), gdzie 27 maja został zamordowany. Ciało generała zostało spalone w obozowym krematorium. Według relacji najmłodszej córki generała Ewy Roi Niemcy w lecie 1940 (dwa miesiące po śmierci generała) przesłali rodzinie jego prochy wraz z „osobistymi rzeczami” (notatnik, okulary i kilka innych drobiazgów)[29]. Prochy zostały pochowane na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[29] (kwatera A22, rząd półkole, miejsce 4)[30].

Był żonaty z Heleną z Niedźwiedzkich[5]. Miał sześcioro dzieci: Zofię (ur. 1908), Jana (ur. 1910), Krystynę (ur. 1913), Ewę Roja-Dziewannę, ps. „Marcela” (1917–1992), plutonową Armii Krajowej, Martę (ur. 1919) i Konrada Bożysława (1926–1966)[31][32][b].

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

W 1991 ustanowiono w Krakowie ulicę Generała Bolesława Roji[35]. W 2006 w Legionowie odsłonięto pomnik Generała przy ulicy o tej samej nazwie[36]. W 2020, z okazji 75. rocznicy wyzwolenia KL Sachsenhausen na terenie byłego obozu postawiono monument poświęcony gen. dyw. Bolesławowi Roji.

10 listopada 2021 r., w przeddzień Święta Niepodległości, bp Andrzej Kaleta poświęcił w Kielcach tablicę dedykowaną gen. Roi, upamiętniającą związanego z Kielecczyzną współtwórcę odrodzonego Wojska Polskiego oraz byłego dowódcę Okręgu Generalnego Kielce. Uroczystość odbyła się przed dawną siedzibą dowództwa 2. Dywizji Piechoty Legionów, przy ul. Kapitulnej 2 (obecnie Biuro Wystaw Artystycznych), w obecności przedstawicieli władz oraz pocztów sztandarowych z delegacjami szkół i służb mundurowych[37].

Publikacje edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Generał Roja w wypełnionym 19 października 1934 kwestionariuszu kawalera Orderu Virtuti Militari jako datę urodzenia podał 5 kwietnia 1876[1]. Taka sama data urodzenia została podana we wniosku na odznaczenie Krzyżem Niepodległości[2]. Na nagrobku generała wyryta została data 23 kwietnia 1876, natomiast Stanisław Łoza podał datę 4 kwietnia 1879[3]. W zawiadomieniu o wszczęciu postępowania karnego przeciwko generałowi podano, że urodził się 4 kwietnia 1878[4].
  2. ↑ Henryk Korczyk wymienił czworo dzieci, które generał miał z Heleną z Niedźwiedzkich: Jana (ur. 1906), Zofię (ur. 1908), Krystynę (ur. 1912) i Bolesława (ur. 1916)[5].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Kolekcja ↓, s. 4.
  2. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 15.
  3. ↑ a b Łoza 1939 ↓, s. 256.
  4. ↑ a b Kolekcja ↓, s. 13.
  5. ↑ a b c Korczyk 1989 ↓, s. 508–511.
  6. ↑ a b Aleksandra Anna Kozłowska, Bolesław Roja, Warszawa: IPN, 2021, s. 4–5.
  7. ↑ Roja Wacław. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2024-03-06].
  8. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-06].
  9. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-06].
  10. ↑ Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: 1930, s. 190.
  11. ↑ Kolekcja ↓, s. 41.
  12. ↑ Jan Konefał. Bitwa Legionów Polskich pod Jastkowem w dniach 31 lipca – 3 sierpnia 1915 r.. „Rocznik Lubelski”. T. 27/28 (1985–1986), s. 121–129, 1988. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie. ISSN 0080-3510. [dostęp 2015-07-16]. (pol.). 
  13. ↑ Rozkaz Polskiej Komendy Wojskowej nr 1 z 1 listopada 1918 roku.
  14. ↑ M.P. z 1918 r. nr 191 s.1.
  15. ↑ Dz. Rozp. Komisji Wojskowej Nr 2 z 1 listopada 1918, poz. 19.
  16. ↑ Wojciech Zawadzki, Pomorze 1920, Bellona 2015, s. 63 i 68–69.
  17. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 17 z 8 maja 1920, s. 336.
  18. ↑ a b Rozkaz Naczelnego Wodza z 1 stycznia 1920 r. (Dziennik Rozkazów 1920 r. Nr 1, poz. 1)
  19. ↑ Wojciech Zawadzki, Pomorze 1920, Bellona 2015, s. 82.
  20. ↑ Wojciech Zawadzki, Pomorze 1920, Bellona 2015, s. 67–69.
  21. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 38 z 6 października 1920, s. 970.
  22. ↑ Kolekcja ↓, s. 21, 29.
  23. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 16 września 1922, s. 719.
  24. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 34 z 23 września 1922, s. 727.
  25. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 70 z 7 listopada 1923, s. 738.
  26. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 321.
  27. ↑ Wilhelmina Matuszewska, Stanisława Leblang, Strajk chłopski w 1937 roku. Książka i Wiedza Warszawa 1960, s. 73–74.
  28. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-06].
  29. ↑ a b Zdzisław Nicman. Prawdziwy grób gen. Roi. „Polska Zbrojna”, 1990. Warszawa. 
  30. ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  31. ↑ Kolekcja ↓, s. 5.
  32. ↑ Dziewanna Ewa Roja. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2024-03-06].
  33. ↑ a b c Fotografia gen. Bolesława Roji (infobox).
  34. ↑ Aleksandra Anna Kozłowska, Bolesław Roja, seria wydawnicza: Bohaterowie Niepodległej, IPN 2021, s. 8.
  35. ↑ Zmiany nazw alei i ulic. kmk.krakow.pl. [dostęp 2019-12-22].
  36. ↑ Tablica gen. B. Roi odsłonięta [online], legionowo.pl [dostęp 2020-01-05] (pol.).
  37. ↑ wg Onet.pl [1], dostęp: 2021-11-10

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolesław_Roja&oldid=73072500”