Wikipedia

Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Topilcu

Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy – prawosławna cerkiew parafialna w Topilcu. Należy do dekanatu Białystok diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy
A-91 z dnia 23.10.1975.
cerkiew parafialna
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Topilec

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

białostocko-gdańska

Wezwanie

św. Mikołaja

Wspomnienie liturgiczne

9/22 maja; 6/19 grudnia

Położenie na mapie gminy Turośń Kościelna
Mapa konturowa gminy Turośń Kościelna, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Topilec, cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Topilec, cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Topilec, cerkiew św. Mikołaja”
Położenie na mapie powiatu białostockiego
Mapa konturowa powiatu białostockiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Topilec, cerkiew św. Mikołaja”
Ziemia53°04′18,3″N 22°56′38,0″E/53,071750 22,943889
Multimedia w Wikimedia Commons

Prawosławna parafia w Topilcu, związana z monasterem w Supraślu, istniała w I połowie XVI w. Po 1635 przyjęła unię, na prawosławie przeszła ponownie w 1839, na mocy postanowień synodu połockiego. Budynek cerkwi pochodzi z lat 1870–1872.

Historia edytuj

Pierwsza cerkiew prawosławna edytuj

Wieś Topilec została w 1506 nadana monasterowi w Supraślu przez biskupa Józefa Sołtana. Po tej dacie w miejscowości wzniesiono prawosławną kaplicę, następnie rozbudowaną i podniesioną do rangi parafialnej cerkwi. Świątynia ta funkcjonowała z pewnością w 1545, z roku tego pochodzi dokument dotyczący nadania parafii gruntów. Szczególnym obiektem kultu w obiekcie była ikona patronalna[1].

Cerkiew topilecka pozostawała świątynią prawosławną do momentu, dopóki przy wyznaniu tym pozostawał monaster w Supraślu, (tj. do 1635)[1].

Z prawosławnej cerkwi w Topilcu pochodzi kopia ikony Matki Bożej „Znak” powstała w drugiej połowie XVI w.[2].

Cerkiew unicka edytuj

W I Rzeczypospolitej unicka parafia w Topilcu podlegała dekanatowi podlaskiemu unickiej metropolii kijowsko-wileńskiej[1]. W 1797 została włączona do dekanatu białostockiego nowo erygowanej diecezji supraskiej. Pozostała w jej strukturach do likwidacji administratury w 1809, gdy cały dekanat białostocki znalazł się w diecezji brzeskiej[3], a po reorganizacji granic diecezji Kościoła unickiego w Imperium Rosyjskim w 1828 – w diecezji litewskiej[4].

Opis cerkwi w Topilcu z jednego z protokołów wizytacyjnych wskazuje, iż była to budowla drewniana, kryta gontem, z dwiema kopułami nad przedsionkiem i nad nawą główną. W drugiej z wymienionych kopuł znajdował się dzwon-sygnaturka[1].

W XIX w. wyposażenie cerkwi w Topilcu było silnie zlatynizowane, co odpowiadało ogólnym tendencjom zmian w unickich parafiach na Podlasiu po synodzie zamojskim[5]. W 1836 dziekan białostocki Leon Markiewicz informował, że w budynku nie było żadnych typowych dla obrządku bizantyjskiego utensyliów liturgicznych[6]. Cerkiew posiadała natomiast typowo łacińskie obrazy Wniebowzięcia Maryi i św. Franciszka[7].

Gruntowna zmiana wyposażenia cerkwi w Topilcu odbyła się w ramach akcji delatynizacji obrządku unickiego, której głównym inicjatorem był biskup wileński Józef Siemiaszko, a która miała doprowadzić do przejścia całej diecezji do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[8]. W 1836 do świątyni wstawiono stół ofiarny, ołtarz i konstrukcję ikonostasu, jednak ikony dla niego napisane zostały dopiero w sierpniu 1837 przez Hipolita Charsewicza. Budowę ikonostasu sfinansowano z dotacji państwowej[9]. W 1837 w cerkwi były już niektóre typowe dla prawosławia naczynia liturgiczne[10]. W tym samym roku do świątyni zakupiono darochranitielnicę, która zastąpiła sprzedaną wcześniej na polecenie konsystorza diecezjalnego monstrancję[11].

W 1838 liczbę wiernych uczęszczających do cerkwi topileckiej oszacowano na 875 osób, poza dwojgiem kapłanów wyłącznie stanu chłopskiego[12]. Na początku lat 30. XIX w. parafię w Topilcu zaliczano do najuboższych unickich placówek duszpasterskich na Podlasiu[13].

Proboszcz parafii w Topilcu w 1838 zgodził się na konwersję na prawosławie[14]. W roku następnym, na mocy postanowień synodu połockiego, cerkiew w Topilcu stała się świątynią prawosławną. W wymienionym roku drewniana budowla sakralna była już bardzo zniszczona[1].

Murowana cerkiew prawosławna edytuj

 
 
Widok cerkwi od strony prezbiterium

Murowaną świątynię prawosławną w Topilcu zbudowano w latach 1870–1872. Budynek wyświęcił 6 czerwca 1872 dziekan białostocki Jan Sitkiewicz. Już po zakończeniu prac nad obiektem sakralnym gotową świątynię otoczono nowym ogrodzeniem, zakupiono do niego nowe ikony i płaszczanicę. W cerkwi znajdowały się również dwa dzwony o wadze 14 i 34 pudów, które zaginęły podczas bieżeństwa, ukryte w nieznanym miejscu przez uciekających na wschód parafian[1]. Pod koniec XIX wieku do parafii należało około 1490 wiernych z 11 wsi (Topilec, Barszczówka, Baciuty, Gajowniki, Zawady, Zaczerlany, Niewodnica Korycka, Kościuki, Nowy Topilec, Tołcze). Parafii podlegały 3 cerkiewne szkoły w Baciutach, Kościukach i Topilcu[15]. Na bieżeństwo udała się cała prawosławna społeczność Topilca, a cerkiew została porzucona w kolejnych latach i zdewastowana. W 1918 miejscową parafię zlikwidowano, a jej majątek uległ konfiskacie. Powroty prawosławnych z Rosji do Topilca trwały do 1922. Wierni przeprowadzili doraźny remont obiektu sakralnego oraz miejscowego cmentarza prawosławnego. Liczbę uczęszczających do cerkwi szacowano na 1261 osób, zaś w 1928 – na 1200. W wymienionym roku Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny bez powodzenia starał się o przywrócenie cerkwi statusu parafialnej, który świątynia uzyskała ponownie dopiero w 1940. W latach II wojny światowej i w latach powojennych liczba parafian znacznie spadła[1].

Budowla była remontowana z zewnątrz w 1958 i 1979, zaś w 1990 dokonano renowacji wnętrza. W czasie jednego z remontów na wyposażeniu świątyni odnaleziono zabytkową kopię Supraskiej Ikony Matki Bożej. Świątynia posiada 240-kilogramowy dzwon. Przed cerkwią znajduje się zabytkowa kapliczka słupowa[16].

Na początku XXI w. do świątyni uczęszczało 137 wiernych[1]. W 2. dekadzie XXI w. miał miejsce kolejny remont cerkwi, w trakcie którego wnętrze ozdobiono polichromią autorstwa Katarzyny Gierasimiuk[17].

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 23 października 1975 pod nr A-91[18].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h J. Jóźwik. Z dziejów parafii św. Mikołaja w Topilcu. „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”. 11 (252), listopad 2010. ISSN 2039-4499. 
  2. ↑ J. Tomalska, Unickie ikony na Podlasiu w XVII–XVIII wieku, [w:] Śladami unii brzeskiej, Lublin–Supraśl 2012, s. 574, dostęp online
  3. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 56–57. ISBN 978-83-7431-364-3.
  4. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 79. ISBN 978-83-7431-364-3.
  5. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 240. ISBN 978-83-7431-364-3.
  6. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 244. ISBN 978-83-7431-364-3.
  7. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 288 i 293. ISBN 978-83-7431-364-3.
  8. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 242. ISBN 978-83-7431-364-3.
  9. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 308, 316 i 323. ISBN 978-83-7431-364-3.
  10. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 248. ISBN 978-83-7431-364-3.
  11. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 260. ISBN 978-83-7431-364-3.
  12. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 101–102. ISBN 978-83-7431-364-3.
  13. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 299. ISBN 978-83-7431-364-3.
  14. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 366. ISBN 978-83-7431-364-3.
  15. ↑ Епископ Іосиф, Гродненскій православно-церковный календарь или Православіе въ Брестко-Гродненской землѣ въ концѣ ХІХ вѣка, Woroneż 1899, s. 78, dostęp online
  16. ↑ Elżbieta Danieluk, Andrzej Danieluk, Aleksander Sosna, Cerkwie Białegostoku i okolic, Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2013, ISBN 978-83-934373-6-8, OCLC 860454903.
  17. ↑ Jakub Oniszczuk: Wyświęcenie nowej polichromii w Topilcu. cerkiew.pl, 6 listopada 2018. [dostęp 2018-11-06].
  18. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cerkiew_św._Mikołaja_Cudotwórcy_w_Topilcu&oldid=70717181”