Chart środkowoazjatycki
Chart środkowoazjatycki (oryginalna nazwa тазы [tazy]) – rasa psa zaliczana do grupy chartów, przynależąca do grupy chartów orientalnych, pochodząca z rejonów Azji Środkowej (szczególnie z terenów obecnego Uzbekistanu, Kazachstanu i Turkmenistanu). Środkowoazjatycki tazy jest rasą niezarejestrowaną w FCI.
 Chart środkowoazjatycki – suka | |
| Inne nazwy | |
|---|---|
| Kraj pochodzenia |
Azja Środkowa: Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan |
| Wymiary | |
| Wysokość |
typ uzbecko-kazachski: |
Rys historyczny edytuj
Z historią powstania charta środkowoazjatyckiego tazy są związane trzy teorie:
- pierwsza zakłada, że przodkami tych chartów były psy wywodzące się z rejonów północno-wschodniej Afryki, a będące potomkami tesema – psa występującego w Starożytnym Egipcie, którego wizerunki zachowały się do czasów współczesnych.
- druga teoria mówi o bezpośrednim pochodzeniu taziego oraz innych chartów wschodnich od sloughi, jednej z najstarszych ras chartów, która powstała w okresie pomiędzy X a VII w p.n.e. Pierwotne występowanie tej rasy obejmowało obszary arabskiej części Afryki, jednak wraz z legionami rzymskimi, a także w późniejszym okresie z Arabami, sloughi dotarł do Azji Środkowej oraz Europy.
- teoria trzecia bierze pod uwagę możliwość istnienia hipotetycznego, euroazjatyckiego przodka dla chartów występujących w tych rejonach.
W teorii pierwszej słabym ogniwem jest wygląd tesema – charta faraonów, który zbliżony jest bardziej do takich ras jak cirneco dell'Etna, czy pies faraona, i istnieją założenia, że to właśnie do ich powstania się przyczynił. Druga teoria znajduje uznanie wśród takich badaczy jak Kazanski, Mazowier, aczkolwiek istnieją wątpliwości, czy charty azjatyckie dotarły w rejony Azji wraz z Arabami, czy z Mongołami, na skutek ich późniejszych podbojów.
Mongołowie po podboju Bagdadu w roku 1258, znaleźli się w posiadaniu chartów. Relacje i zapisy Marco Polo z pobytu u chana Kubilaja świadczą o tym, że Mongołowie hodowali psy myśliwskie w postaci gończych i chartów, a sam Kubilaj rozwijał hodowle i przyczynił się do rozpowszechnienia występowania chartów na terenach Azji. Psy te sprawnie i szybko umiały dostosować się do polowań w warunkach stepowych, a także do tzw. polowań masowych uprawianych przez plemiona tatarsko-mongolskie.
W XVI wieku tazy przedostał się na tereny Rosji, gdzie brał udział w powstawaniu hodowli chartów rosyjskich. Z okresu XVIII wieku zachowały się doniesienia Petera Simona Pallasa, profesora historii naturalnej, który miał okazję widzieć charty u Kałmuków, natomiast prace Słudskiego wspominają, że jeszcze na początku XX wieku istniał zwyczaj, gdzie „za jednego tazy z górnego biegu rzeki Karatał oddawano dziewczynę, o ile chciało się uniknąć zapłaty 47 koni”.
W okresie XIX wieku, na skutek czynników historycznych (zajęcie przez Rosję krajów środkowoazjatyckich, postępujące uprzemysłowienie, masowe migracje ludności, coraz większa popularność broni palnej) rozpoczął się regres w hodowlach chartów azjatyckich. W ostateczności okres rywalizacji pomiędzy Wielką Brytanią i Rosją o wpływy na terenach Azji Środkowej (tzw. Wielka Gra) przyczynił się do silnej izolacji chartów występujących na tych terenach. Stało się to przyczyną powstania odmiennych cech u tazy, wykształcając różne typy tej rasy.
Lata 30 XX wieku przyniosły pewne ożywienie w sytuacji tych chartów, ponieważ rozpoczęto organizować przeglądy hodowlane na terenie całego Kazachstanu. Popularyzacja rasy zaowocowała znacznym wzrostem liczby hodowanych osobników w tym kraju, a jednym z propagatorów i znawców rasy stał się rosyjski naukowiec Arkadij Aleksandrowicz Słudski. Opracował on plan i metody jakimi należy się posługiwać w odbudowywaniu tej rasy oraz w pracy nad nią. W tym okresie też powstają duże hodowle myśliwskie, założone przez kynologów, a funkcjonujące do końca istnienia Związku Radzieckiego .
Nazewnictwo rasy edytuj
Zastosowanie uznanej i powszechnie stosowanej nazwy jest problematyczne, ponieważ rasa nie posiada jeszcze ujednoliconego tekstu wzorca. Przeciwne nadawaniu nazwy środkowoazjatycki chart tazy są kraje pochodzenia tej rasy. Dążą one do określania w nazwie rasy kraju pochodzenia, stąd w Kazachstanie stosowana jest nazwa kazachski tazy, w Turkmenistanie – turkmeński tazy, itd. Samo słowo tazy jest określeniem ogólnym, oznaczającym w językach turkijskich charta – dlatego w nazwach niektórych ras chartów, wywodzących się z terenów Azji Środkowej, można spotkać to określenie (khalag tazy, orus tazy).
Wygląd edytuj
Według wzorca, który jest przyjęty w Uzbekistanie przez tamtejszą federację kynologiczną, opis charta środkowoazjatyckiego przedstawia się następująco:
- wygląd ogólny: chart środkowoazjatycki posiada sylwetkę suchą z wyraźnie zaznaczonym kłębem, o kośćcu mocnym, lecz nie ciężkim. Skóra jest cienka, bez fałd. Wyróżnia się typy:
- typ uzbecko-kazachski o wysokości średniej i ponad średniej
- typ turkmeński posiadający średnią wysokość w kłębie
- głowa: jest sucha i wydłużona. czaszka widziana z góry ma kształt klina, a część mózgoczaszki jest stosunkowo szeroka. Stop jest słabo zaznaczony. Uszy są zwisające osadzone na poziomie oczu lub nieco wyżej.
- tułów: klatka piersiowa jest głęboka i szeroka. Grzbiet ma linię prostą z możliwym lekkim wgłębieniem. Lędźwie posiadają mięśnie o wyraźnej rzeźbie. Brzuch jest silnie podkasany. Zad jest spadzisty o wyraźnie zaznaczonych kolcach biodrowych.
- ogon: w stanie nieruchomym jest opuszczony i skręcony w pierścień lub półkole. Podczas ruchu jest uniesiony, lecz nie wyżej od linii grzbietu.
Szata i umaszczenie edytuj
Uzbecki wzorzec przewiduje dla charta środkowoazjatyckiego rodzaje umaszczenia takie jak: płowe oraz szare we wszelkich odcieniach, białe i jednolicie czarne (także z białym znaczeniem na piersi) oraz rude. Dopuszczalne także są nakrapiania w kolorze barwy podstawowej, występujące na kończynach. Może także występować podpalanie jasnoszare lub białawe. Sierść jest krótka i prosta, bez podszerstka. Na uszach tworzą się tzw. bruki, z dłuższego i falującego włosa. Wydłużona sierść występuje także na tylnych częściach kończyn przednich oraz na udach, tworząc tzw. frędzle. Ogon posiada długie, niezbyt gęste pióro.
Użytkowość edytuj
Tazy jest wszechstronnym psem myśliwskim wykorzystywanym, w tradycyjny sposób, w polowaniach na zwierzynę drobną (lisy, świstaki, borsuki, zające) oraz na zwierzęta kopytne tj. sarny, dziki, suhaki, koziorożce syberyjskie. Pracują zarówno w sfora jak i pojedynczo. Współcześnie również są hodowane głównie w kręgach myśliwych, sporadycznie jako psy do towarzystwa.