Choroby cywilizacyjne
Choroby cywilizacyjne, choroby stylu życia, choroby społeczne – globalnie szerzące się, niezakaźne, związane z tzw. rozwojem cywilizacyjnym, prowadzące do niepełnosprawności i odpowiadające za ponad 80% przedwczesnych zgonów[1][2]. Choroby cywilizacyjne nie dotyczą tylko osób w okresie przekwitania (menopauza, andropauza), osób starszych, ale diagnozuje się je coraz częściej już u dzieci.
Szacuje się, że jedynie 8–20% rodzin w Polsce spędza aktywnie wolny czas[3]. 70% dzieci w Polsce wykazuje zbyt małą aktywnością fizyczną[3]. W konsekwencji z danych epidemiologicznych wynika, że co drugi Polak umiera przedwcześnie z powodu chorób układu krążenia[4][5][6], a blisko 1/3 choruje na choroby dietozależne[7].
Za indukcję chorób cywilizacyjnych w społeczeństwie w pierwszej kolejności odpowiedzialna jest niewystarczająca codzienna aktywność fizyczna[3][8]: WHO określiła minimalną codzienną dawkę ruchu na 10 tys.[9] kroków dla osoby pracującej fizycznie i 15 tys. dla pracującej umysłowo, minimalny ciągły czas aktywności fizycznej nie powinien być krótszy niż 60 - 90 min.[3], nie mniej ważnym czynnikiem jest monotonna, źle zbilansowana dieta: bogata w energię, cukry, tłuszcze zwierzęce, sól, produkty wysoko przetworzone[10]; uboga w warzywa (2/3 Polaków nie spożywa minimalnej zalecanej dobowej porcji warzyw[7]) zawierające błonnik, witaminy i sole mineralne[2][11][12], następnie szeroko pojęte zanieczyszczenie środowiska (powietrza, wody, gleby). Wpływ obciążenia genetycznego populacji w rozwoju chorób cywilizacyjnych szacowany jest na 12%[13]. Według innych źródeł 16 do 20%[14].
- Styl życia: 53 (53,0%)
- Środowisko fizyczne: 21 (21,0%)
- Czynniki genetyczne: 16 (16,0%)
- Opieka zdrowotna: 10 (10,0%)
Pola zdrowia Lalonda rok 1973.
Nieracjonalny styl życia prowadzący do przedwczesnej śmierci w wyniku chorób krążenia nazywany jest, spiralą śmierci jego przeciwieństwem jest spirala życia.
Zwierzęta domowe z uwagi na analogiczne czynniki ryzyka chorują na choroby cywilizacyjne[15][16].
Choroby cywilizacyjne edytuj
- choroby umysłowe: zaburzenia lękowe, depresja, otępienie[17], anoreksja, alkoholizm, narkomania.
- choroby układu krążenia: choroba niedokrwienna serca[18][19], zawał mięśnia sercowego, choroba nadciśnieniowa[20][21], udar mózgu, zwężenie tętnic, tętniaki, miażdżyca[22].
- niektóre choroby nowotworowe: rak sutka, rak macicy, rak gruczołu krokowego, rak trzustki, rak żołądka, rak jelita grubego.
- otyłość i nadwaga.
- cukrzyca insulinoniezależna[23], insulinooporność.
- niektóre choroby układu pokarmowego: stany zapalne pęcherzyka żółciowego, kamica żółciowa, niektóre choroby trzustki, przewlekłe zaparcia, uchyłkowatość jelit, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, choroba refluksowa przełyku, nieswoiste zapalne choroby jelit, kamica nerkowa.
- próchnica zębów.
- osteoporoza.
- nadwrażliwość pokarmowa, nietolerancja pokarmowa, alergia pokarmowa[24].
- Choroby cywilizacyjne wiązane z obecnością dymu papierosowego, spalin[25], oparów[26], zanieczyszczeniem powietrza
Zobacz też edytuj
- Siedzący tryb życia – niewystarczająca aktywność ruchowa
- epigenetyka - zajmuje się badaniem ekspresji genów, wywołaną wpływem czynników środowiskowych
- choroba przewlekła - charakteryzuje się wolnym postępem zmian chorobowych
- choroby zawodowe - spowodowane długim czasem ekspozycji na zawodowe czynniki ryzyka
Przypisy edytuj
- ↑ W. Kitajewska i inni, Choroby cywilizacyjne i ich prewencja, „Journal of Clinical Healthcare”.
- ↑ a b Choroby cywilizacyjne - dietozależne [online], www.miastowformie.pl [dostęp 2019-10-03] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-03] (pol.).
- ↑ a b c d Ilona Urych, Nowe wyzwania edukacji dla bezpieczeństwa – aktywność fizyczna „lekarstwem” na wybrane zagrożenia czasu pokoju w XXI wieku., „Zeszyty Naukowe AON nr 2(59) 2005”, ISSN 2299-6753.
- ↑ Najwięcej Polaków umiera na serce [online], NIEZALEZNA.PL, 13 września 2016 [dostęp 2019-10-03].
- ↑ Choroby serca to pierwsza przyczyna zgonów w Polsce [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2019-10-03].
- ↑ GUS: Jaka jest przeciętna długość życia Polaków? Od dwóch lat skraca się [online], www.politykazdrowotna.com [dostęp 2019-10-03].
- ↑ a b Na choroby dietozależne cierpi 1/3 Polaków [online], TheFad.pl - Polska i Świat, wiadomości, rozrywka, zdrowie i uroda, 30 listopada 2015 [dostęp 2019-10-03] (pol.).
- ↑ Walter C. Willett i inni, Prevention of Chronic Disease by Means of Diet and Lifestyle Changes, Dean T. Jamison i inni red., wyd. 2nd, Washington (DC): World Bank, 2006, ISBN 978-0-8213-6179-5, PMID: 21250366 [dostęp 2019-10-03].
- ↑ Phongsavan i inni, Pacific physical activity guidelines for adults : framework for accelerating the communication of physical activity guidelines, Geneva, ISBN 978-92-9061-394-7, OCLC 855888955 [dostęp 2019-10-05].
- ↑ Prof. Jarosz: Większość chorób jest dietozależna [online], www.mp.pl [dostęp 2019-10-03] (pol.).
- ↑ WHO, The global strategy on diet, physicalactivity and health [online].
- ↑ Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, Index Copernicus, DOI: 10.5604/00325449 [dostęp 2019-10-03].
- ↑ http://www.sp12.miasto.zgierz.pl/downloads/publikacje/0002.pdf
- ↑ Uwarunkowania zdrowia | ipz.org.pl [online] [dostęp 2019-10-06] (pol.).
- ↑ Psy i koty chorują jak ludzie. Schorzenia cywilizacyjne dotykają zwierzęta towarzyszące [online], serwisy.gazetaprawna.pl [dostęp 2019-10-05].
- ↑ Tadeusz Kaleta, Problemy cywilizacyjne zwierząt, „przegląd hodowlany nr 5/2018”, 2018.
- ↑ Adopting a healthy lifestyle helps reduce the risk of dementia [online], www.who.int [dostęp 2019-10-03] (ang.).
- ↑ Coronary Artery Disease: Causes, Diagonosis & Prevention| cdc.gov [online], www.cdc.gov, 16 września 2019 [dostęp 2019-10-21] (ang.).
- ↑ D17 Multimedia Software d17.pl, Polskie Serce [online], Polskie Serce [dostęp 2019-10-21] (ang.).
- ↑ Magdalena Gibała, Grzegorz Jan Janowski, Znaczenie diety w prewencji oraz wyrównaniu nadciśnienia tętniczego., „Choroby Serca i Naczyń”, 2016.
- ↑ A. Januszewicz, W. Januszewicz, E. Szczepańska-Sadowska, M. Sznajderman: Nadciśnienie tętnicze. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2007, s. 488. ISBN 978-83-7430-131-2.
- ↑ Michał Lubczyński, Izabela Cendal, Miażdżyca — epidemia współczesności, [w:] Aleksander K. Smakosz, Mateusz Dąsal (red.), Epidemie — od historycznych postaci leku po COVID-19, Częstochowa: Pharmacopola, 2021, s. 135–144.
- ↑ RHF Vol.6,No.1-World HEalth Day theme'Move For Health' [online], web.archive.org, 10 lipca 2011 [dostęp 2019-12-10] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-10].
- ↑ Bąk-Romaniszyn i inni, Choroby społeczne i cywilizacyjne - wybrane zagadnienia, Łódź: Uniwersytet Medyczny, 2013, ISBN 978-83-64344-00-8, OCLC 909121367 [dostęp 2019-10-03].
- ↑ NIK o zanieczyszczeniu powietrza spalinami samochodowymi - Najwyższa Izba Kontroli [online], www.nik.gov.pl [dostęp 2019-10-05].
- ↑ Benzyna jest groźna... [online], motoryzacja.interia.pl [dostęp 2019-10-05] (pol.).
Bibliografia edytuj
- prof. dr hab. med. Leokadia Bąk-Romaniszyn i współautorzy: Choroby społeczne i cywilizacyjne – wybrane zagadnienia. Łódź: Uniwersytet Medyczny w Łodzi, 2013. ISBN 978-83-64344-00-8..
