Dane Zajc

Dane Zajc (ur. 26 października 1929 w Zgornjej Javoršicy, zm. 20 października 2005 w Golniku) – słoweński poeta, dramaturg i eseista.

Dane Zajc

Życiorys

Boleśnie został doświadczony wydarzeniami z okresu II wojny światowej. W okresie wojny przerwał naukę, w 1947 roku rozpoczął naukę w Poljanskim Gimnazjum w Lublanie. W 1951 roku z powodu politycznych poglądớw trafił do więzienia i został wyrzucony z gimnazjum, które w 1958 ukończył prywatnie. Jednakże nie mớgł ubiegać się o przyjęcie na studia. Wrażliwość Dane Zajca miała wpływ na nieprzyjemne doświadczenia z okresu służby wojskowej, które go utwierdziły w niechęci do systemu socjalistycznego. Od roku 1953 przez dwa lata pracował na poczcie, potem otrzymał posadę bibliotekarza w bibliotece pionierskiej w Lublanie, w której pracował do przejścia na emeryturę w 1989 roku. Zmarł 20 października 2005 roku na raka.

Poezja

Dane Zajc jest jednym z najważniejszych słoweńskich literatớw drugiej połowy XX wieku. Jego twórczość obejmuje poezję i dramaty, a jego eseje i wywiady osiągają szczyt słoweńskiej literackiej eseistyki. Zarazem jest istotnym twórcą literatury dla dzieci i młodzieży, bowiem jego wiersze, sztuki kukiełkowe i bajki wzbudzają radość i często się pojawiają w lekturach szkoły podstawowej. Rozpoczął pomyślną współpracę z piosenkarzem i aktorem Janezem Škofem.

Miejsca publikacji

Dane Zajc zaczął publikować wiersze w czasopiśmie „Mladinska revija” w latach 1948-1949, a zarazem współpracował w „Mi Mladi”. Drukował rớwnież w „Naši sodobnosti”, „Sodobnosti”, „Ljudski pravici”, „Ljubljanskim dnevniku”, „Pionirskem listu”, „Pioniru”, „Kurirčku”, „Cicibanu”, „Odru 57” itd. Był członkiem rady redaktorskiej „Revij 57”, czasopism „Beseda” i „Perspektive”.

Styl i motywy

Jego wcześniejszy okres, w którym pisał wiersze, do 1971 roku, cechuje oryginalność, nowa metaforyka i głęboka uczuciowość.

Pớźniej badał dźwiękowe, znaczeniowe i estetyczne następstwa, które otwierają się wraz z rozbiciem formalnie połączonej składni i wpływają na magiczną, rytualną błagalność. Wiersze z tego okresu są przepełnione groteskowym humorem. Odzywają się w nich zarówno przeżycia wojenne, śmierć, kruchość, jak i bezcelowa egzystencja jednostki i społeczeństwa. Za symbol ludzkiego zagrożenia często służyły mu zwierzęta. Krytycy umieścili go na granicy między egzystencjalizmem i nadrealizmem. Podobnie jak poezja, tak też i dramaturgia przedstawia człowieka zarówno jako ofiarę, jak i kata swojego życia.

Według Nika Grafenauera w poezji Zajca przeznaczonej dla dzieci odnajdziemy cały szereg motywớw, które są, biorąc pod uwagę nasze wyobrażenie o wymiarze dziecięcego odczuwania i wiedzy, całkowicie poza jego pojmowaniem i wyobrażeniowym zasięgiem (np.: Erevan, Fijakarji, Jaki, Numizmatika, Smrt, Šamani), jednakże przepełnione tą dziecinnością, którą świat przedstawiony otwiera i tak przybliża dziecku, ze stają mu się własne. Okazuje się bowiem, że jeszcze tak codzienne rzeczy, jakimi są np.: dom, drzwi, pies, papierowe samoloty, dynie, usta, żarớwka, piłka, łyżka itd. mogą ponadto być skrywane i wyobrażeniowo podniecające, jak tylko zostaną oderwane od swojej zwykłej, oczywiście znaczeniowej określoności. Sam autor mớwi, że pisze wiersze dla dzieci wcielając się w rolę dziecka. Lubi dziwne, długie, skomplikowane śmieszne słowa, które symbolizują coś innego niż to, co znaczą, i których nie trzeba rozumieć. Wszystko przyjmujemy oczami, uszami, poprzez skórę, smakiem.

Nagrody i wyrớżnienia

• Nagroda miasta Lublana
• Nagroda fundacji im. France Prešerna
• Nagroda im. Frana Levstika za dzieło życia z zakresu literatury dla dzieci i młodzieży
• Nagroda im. Simona Jenka

Dzieła

Zbiory wierszy

• Požgana trava (1958)
• Jezik iz zemlje (1961)
• Ubijavci kač (1968)
• Glava sejavka (1971)
• Hiša sanja (1990)
• Živali na dvorišču (1975)
• Ta roža je zate (1981)
• Rožengruntar (1974)
• Si videl (1979)
• Kepa pepela(1984)
• Zarotitve (1985)
• Znaki (1987)
• Krokar (1997)
• Dol dol (1998)

Dramaty

• Otroka reke (1963)
• Potohodec (1971)
• Voranc (1978)
• Mlada breda (1981)
• Kalevala (1986)
• Medeja (1988)
• Grmače (1994)

Zbiory wierszy dla dzieci

• Bela mačica
• Abecedarija (1975)
• Živali na dvorišču (1975)
• V Cirkusu (1976)
• Na papirnatih letalih (1978)
• Ta roža je zate (1981)
• Mlada Breda (1978)
• Leteča hišica (1981)
• Bridka Ludvikova bitka (1985)
• Hiša (1990)
• Argonavti (1999)

Sztuki kukiełkowe

• Kralj Matjaž in Alenčica (1978)
• Petelin se sestavi (1978)
• Zgodba o fantu, ki ni poznal strahu (1983/1984)
• Zakaj in Vprašaj (1991)

Eseje

• Igra besed in tišin (1972)
• Eseji, spomini in polemike (1990)

Przekłady dzieł

Liczne przekłady dzieł ukazały się w zagranicznych czasopismach, w formie książkowej natomiast w języku serbskim, macedońskim, angielskim, niemieckim, szwedzkim, francuskim i polskim.

• Das fliegente Haus (język niemiecki), Leteča hiša (1985)
• Mladá Breda (język słowacki), Mlada Breda (1978)
• Il gattino bianco (język włoski), Bela mačica (1970)
• La chatte blanche (język francuski), Bela mačica (1971)
• Petelin se sestavi (język serbski), Petelin se sestavi (1981)
• Voranc. #Akt #1 : (fragment), 1978; przełożyła Agnieszka Będkowska-Kopczyk. – Tematska št. Słowenia.

V: Opcje. – ISSN 1230-9982. – #Nr. #1/2 = 54/55 (maj 2004)

Wpływy i powiązania

Razem z Lojzetem Kovačičem, Viktorem Blažičem i Janezem Menartem wspớłpracował w organie Mi Mladi. Opublikował książkę z wierszami w 1978 roku razem z Kajetanem Kovičem, Edvardem Kocbekiem, Gregorem Strnišo, Venom Tauferem i Tomažem Šalamunem. Od połowy lat 50. związał się z awangardowymi dramaturgami (Dominik Smole i Primož Kozak) i teoretykami (Taras Kermauner, Veljko Rus i Janko Kos).