de Havilland DH.60 Moth
de Havilland DH.60 Moth – brytyjski samolot sportowy, szkolny i turystyczny z okresu międzywojennego, skonstruowany w 1925 roku w wytwórni lotniczej de Havilland, najbardziej znany w odmianie DH.60G Gypsy Moth.
 DH.60 Cirrus III Moth | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Typ |
samolot sportowy, szkolny i turystyczny |
| Konstrukcja |
dwupłat, podwozie stałe |
| Załoga |
2 |
| Historia | |
| Data oblotu | |
| Dane techniczne | |
| Napęd |
1 silnik rzędowy tłokowy ADC Cirrus lub de Havilland Gipsy |
| Moc |
60-120 KM |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
9,14 m |
| Długość |
7,29 m |
| Wysokość |
2,68 m |
| Powierzchnia nośna |
22,57 m² |
| Masa | |
| Własna |
417 kg |
| Startowa |
748 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
164 km/h (DH.60G) |
| Prędkość przelotowa |
137 km/h (DH.60G) |
| Pułap |
4 420 m (DH.60G) |
| Zasięg |
515 km |
| Dane operacyjne | |
| Użytkownicy | |
| Wielka Brytania, Polska, Stany Zjednoczone, Francja, Kanada, Australia, Finlandia, Szwecja, Norwegia, Dania, Irak, Brazylia | |
| Rzuty | |
| |
Historia i rozwój edytuj
Samolot DH.60 Moth (ćma) powstał w brytyjskiej wytwórni de Havilland jako lekki i popularny samolot nadający się do szkolenia, turystyki i sportu lotniczego. W prototypie i pierwszej serii użyto będącego wówczas nowością lekkiego silnika rzędowego chłodzonego powietrzem ADC Cirrus I o mocy 60 KM (samolot określany był przez to jako Cirrus I Moth). Prototyp, oblatany w lutym 1925, okazał się wyjątkowo udanym samolotem. Brytyjskie Ministerstwo Lotnictwa zgodziło się subsydiować pięć aeroklubów, które miały zostać wyposażone w te samoloty. Już w lipcu 1925 pierwszy samolot otrzymał aeroklub w Lancashire i w roku tym zbudowano 20 samolotów[1]. Udana konstrukcja spowodowała liczne zamówienia z kraju i zagranicy.
Konstrukcja samolotu podlegała następnie rozwojowi, głównie w kierunku wyposażania w nowsze i mocniejsze silniki. W 1926 opracowano model z silnikiem Cirrus II o mocy 85 KM, produkowany od 1927, początkowo pod oznaczeniem DH.60X, następnie DH.60 Cirrus II Moth[1]. W 1926 opracowano też wariant z silnikiem gwiazdowym Armstrong Siddeley Genet o mocy 75 KM, przeznaczony do akrobacji, lecz zbudowany w małej liczbie[1].
W 1928 pojawił się ostatni wariant z silnikiem rodziny Cirrus - Cirrus III o mocy 90 KM, oznaczony oficjalnie DH.60X. Wprowadzono też na nim podwozie z łamaną osią. Do końca 1928 zbudowano 403 samoloty z silnikiem Cirrus[1]. Wariant ten jednak nie był produkowany dłużej, gdyż de Havilland postanowił uniezależnić się od wielkości produkcji silników Cirrus i opracować własny silnik podobnej klasy. Efektem prac był udany silnik de Havilland Gipsy I.
Pod koniec 1928 wszedł do produkcji najpopularniejszy model samolotu, DH.60G Gipsy Moth, napędzany silnikiem Gipsy I o mocy maks. 100 KM, a później Gipsy II o mocy maks. 120 KM. Obok wersji lądowej, istniały wersje wodnosamolotu pływakowego (z dwoma pływakami) oraz amfibii z centralnym pływakiem wyposażonym w składane podwozie kołowe oraz pływakami podpierającymi (konstrukcji Short Brothers)[2]. Oprócz podstawowej wersji z dwiema odkrytymi kabinami, wykonywano także nieliczne samoloty z zakrytymi kabinami (tzw. coupé top), w różnych wariantach[1]. Istniały także samoloty z nowszymi silnikami Cirrus Hermes I 105 KM[1].
Produkcję DH.60G zakończono w Wielkiej Brytanii w 1934, po zbudowaniu 595 maszyn[1]. 40 samolotów Morane Moth było zbudowanych na licencji we Francji przez Morane-Saulnier, 18 zbudowano w USA przez Moth Aircraft Corporation, a 32 w Australii przez Larkin Aircraft Supply Company Ltd[1].
W 1928 pojawił się także równolegle produkowany wariant DH.60M z metalową konstrukcją kadłuba i silnikiem Gipsy I, nazywany także Metal Moth. W zakładach de Havilland zbudowano ich 535, 161 przez Moth Aircraft w USA, 40 w Kanadzie i 10 w Norwegii[1].
W 1932 rozpoczęto produkcję wersji DH.60GIII z silnikiem Gipsy III o mocy 120 KM. Silnik ten miał cylindry w układzie odwróconym (wiszące), co zmieniło sylwetkę przodu samolotu. Zbudowano 30 samolotów i dalsze 87 wersji Moth Major z nowszym silnikiem Gipsy Major IIIA o mocy 133 KM[1]. Ken Follett wykorzystał samolot DH 60 GIII - Moth Major z zamkniętą kabiną w swojej powieści z 2002 Lot ćmy.
Ostatnią wersją DH.60, wywodzącą się z metalowego DH.60M, był wojskowy samolot szkolny DH.60T Moth Trainer, z silnikiem Gipsy II. Zbudowano 64 samoloty dla odbiorców zagranicznych[1]. Dalszym rozwinięciem tego samolotu był DH.82 Tiger Moth.
Użycie edytuj
Samoloty Moth były przede wszystkim masowo używane w brytyjskim lotnictwie cywilnym: szkołach lotniczych, aeroklubach, a także przez prywatnych właścicieli, stając się najbardziej popularnym typem lekkiego samolotu w Wielkiej Brytanii. W prasie lotniczej podkreślano wręcz, że Moth stworzył ruch lekkich samolotów w Wielkiej Brytanii[2].
Liczne samoloty DH.60 używane były w sporcie lotniczym, m.in. do wyścigów lotniczych i lotów rekordowych. W latach 1926, 1927 i 1928 samoloty tego typu zwyciężyły w wyścigach o Puchar Króla (King's Cup Race).
DH.60 stał się popularnym samolotem także za granicą, dokąd był eksportowany, a w USA, Francji, Kanadzie i Australii także produkowany na licencji.
Samoloty DH.60 używane były także w lotnictwie wojskowym wielu państw do celów szkolnych lub łącznikowych, m.in. Wielkiej Brytanii, Kanady, Finlandii, Szwecji, Norwegii, Danii, Iraku, Brazylii[1].
W Polsce używano przed wojną około 10 samolotów DH.60, głównie w lotnictwie sportowym i prywatnych, z tego jeden był używany w latach 1930-32 przez PLL LOT do lotów taksówkowych (nr rej. SP-ADX)[3]. Dwa samoloty używane były w polskim lotnictwie wojskowym do celów łącznikowych i szkolnych[1].
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- DH.60 Moth (ros.) w serwisie Ugołok Nieba [dostęp 9-7-2010]
Linki zewnętrzne edytuj
- Moth G, Flight, 4 marca 1930