Dialekt śląski języka niemieckiego
Dialekt śląski języka niemieckiego[2] albo język śląski[3][4] (śl-niem. Schläsche Sproache, niem. Schlesisch albo Schlesische Sprache) – zespół gwar, którymi posługiwało się do 1945 roku ok. 7 mln mieszkańców Śląska (głównie Dolnego) i graniczącej z nim sudeckiej części Kraju Sudetów. Przez organizację SIL International dialekt śląski uważany jest za odrębny od języka niemieckiego: „język dolnośląski”[5], nie jest to jednak nazwa geograficznie precyzyjna, gdyż etnolekt ten obejmował również obszary należące do Górnego Śląska.
| Obszar |
Śląsk w granicach Polski oraz Czech, Czechy (od Broumova do Frýdlantu), Niemcy | ||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
22 900[1] | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| język urzędowy | nie uznawany | ||
| Ethnologue | 6a żywy↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | sli | ||
| IETF | sli | ||
| Glottolog | lowe1388 | ||
| Ethnologue | sli | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Grupy gwarowe edytuj
Do śląskiego dialektu języka niemieckiego zalicza się następujące grupy gwarowe[6]:
- na Śląsku
- Niederländisch (północny Dolny Śląsk, Zielona Góra, Głogów, Wschowa)
- Kräutermundart (środkowy i środkowo-wschodni Dolny Śląsk, od Chojnowa do Oławy i Oleśnicy)
- Gebirgsschlesisch (Sudety bez ziemi kłodzkiej, Jelenia Góra, Wałbrzych, Nysa, Prudnik)
- Glätzisch (ziemia kłodzka), w tym:
- Nordglätzisch (Niederdörfisch) – kłodzki północny/dolny
- Südglätzisch (Oberdörfisch) – kłodzki południowy/górny
- Brieg-Grottkauer Mundart (rejon Brzeg, Grodków)
- Oberschlesisch (Górny Śląsk)
- poza terenem Śląska
- Schlesisch-Nordböhmisch – dialekt części Niemców sudeckich zamieszkujących czeskie Sudety od Broumova do Frýdlantu
Słownictwo edytuj
Leksyka dialektu Schlesisch wykazuje sporo podobieństw z niemieckimi dialektami środkowo- i południowo-zachodnimi, zawiera ponadto zapożyczenia z języków zachodniosłowiańskich (głównie z polskiego i czeskiego). W dialekcie tym tworzyli m.in.: Andreas Gryphius, Robert Rößler, Karl Eduard von Holtei i Gerhart Hauptmann.
- Porównanie dialektów śląskich języka niemieckiego i języka polskiego (przykłady)
Dialekty śląskie języków niemieckiego i polskiego, poza zapożyczeniami leksykalnymi, mają ze sobą niewiele wspólnego. Pierwszy jest dialektem germańskim, drugi dialektem słowiańskim. Poniższa tabela przedstawia kilka przykładów słów obu dialektów oraz ich odpowiedniki w standardowych językach niemieckim i polskim.
| Język ogólnoniemiecki | Dialekt śląski j.niem. | Etnolekt śląski | Język ogólnopolski |
|---|---|---|---|
| Hundsfott (ungezogener Junge), Räuber | Jungaohs | huncwot, rojber | łobuz, huncwot |
| auf dem Eis ausrutschen | kascheln | klojzdnonć | pośliznąć się |
| (großer) Topf, Kessel | Kastrull | kastrol | rondel |
| Nudelholz | Nudelkulle | nudelkula | wałek do ciasta |
| Hocker | Stockel[7] | hoker | taboret |
| Fußbank | Ritsche[8] | ryczka | taborecik, podnóżek |
| rumwühlen, schnuppern | rumurbern | rumplować, sznupać | myszkować |
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Ethnologue report for language code: sli.
- ↑ Niemiecki język potoczny na Dolnym Śląsku (niemiecki dialekt śląski) powstał w wyniki zmieszania się dialektów germańskich, które przynieśli ze sobą osiedleńcy z różnych stron Cesarstwa Niemieckiego, a także Flandrowie, którzy z czasem germanizują się lub polonizują. Z biegiem czasu wykształcił się z tej mieszanki językowej niemiecki dialekt śląski należący do wschodniej grupy dialektów środkowoniemieckich (Ostmitteldeutsch). Do tego dialektu nawiązywały dawne niemieckie wyspy językowe w Poznańskiem, na polskim językowo Śląsku oraz w Małopolsce (zob. Bambrzy, język wilamowski, Głuchoniemcy), [w:] Grażyna Kryszczuk. Świadomość językowa i kompetencja komunikacyjna Niemców na Dolnym Śląsku. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. 1999. s. 43, Maria Brzezina. Polszczyzna Niemców. 1989.
- ↑ Johann David Koehler, Ernst Gieler: Von der Schlesier Sprache, 1928.
- ↑ Ernst Gieler: Von der Schlesier Sprache und Mund-Art und Poëten, Hirschberg., 1928.
- ↑ SIL International.
- ↑ Klaus Ullmann: Schlesien-Lexikon, 2. Band der Reihe Deutsche Landschaften im Lexikon, 3. Auflage 1982, Adam Kraft Verlag GmbH & Co. KG Mannheim (ISBN 3-8083-1161-4), S. 260–262.
- ↑ Walther Mitzka, Schlesisches Wörterbuch, Walter de Gruyter & Co., Berlin 1965, Bd. III: S–Z, s. 1332 (Stockel).
- ↑ Walther Mitzka, Schlesisches Wörterbuch, Walter de Gruyter & Co., Berlin 1964, Bd. II: I–R, s. 1128 (Ritsche).
Linki zewnętrzne edytuj
- Testowa Wikipedia po śląsku (Schläsch)
- Dialekt śląski w śląskiej Wikipedii
- Robert Lindsay, German Language Reclassification. freemediaproductions.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-02)]. (ang.)
- Niemieckie gwary Śląska. Dziedzictwo językowe Rzeczypospolitej. Baza dokumentacji zagrożonych języków. Projekt Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. amu.edu.pl. [dostęp 2014-03-09].