Dikerogammarus villosus

Dikerogammarus villosus – inwazyjny gatunek skorupiaka z rodziny Gammaridae, występujący pierwotnie w regionie pontokaspijskim, rozprzestrzeniający się w wodach Europy. Gatunek drapieżny, na obszarach opanowywanych wypiera lokalne gatunki kiełży.

Dikerogammarus villosus
(Sowinsky, 1894)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	pancerzowce
Rząd	obunogi
Podrząd	Gammaridea
Rodzina	Gammaridae
Rodzaj	Dikerogammarus
Gatunek	Dikerogammarus villosus

Systematyka

Gatunek przypisywany do rodziny Gammaridae lub Pontogammaridae, jeden z 10 przedstawicieli rodzaju Dikerogammarus .

Cechy morfologiczne

Jeden z większych kiełży, samice osiągają długość ciała do 8-14 mm, samce: 12-22 mm. Największe osobniki miały długość 30 mm. Pod względem morfologii podobny do gatunku Dikerogammarus haemobaphes, od którego odróżnia się uzbrojeniem urosomy: posiada na jej I i II segmencie wysoki, stożkowaty lub cylindryczny kominek z 2-5 kolcami na szczycie. Samce mają biczyk czułków drugiej pary oraz propodus I i II pary gnatopoda zaopatrzone w pęczki długich i gęstych, pierzastych szczecin. 1. człon egzopoditu ostatniej pary odnóży odwłokowych jest uzbrojony tylko na zewnętrznej krawędzi w pojedyncze grupy kolców. Osobniki młodociane obydwu gatunków mogą być trudne do rozróżnienia, do pewnego oznaczenia przynależności taksonomicznej stosowane są markery molekularne. Gatunek polimorficzny pod względem ubarwienia.

Występowanie

Występuje pospolicie w regionie ponto-kaspijskim, w limanach Morza Czarnego, Morza Kaspijskiego, Morza Azowskiego, w dolnych odcinkach rzek uchodzących do tych mórz.

W pierwszej połowie XX wieku stwierdzono, że gatunek ten rozpoczął ekspansję, początkowo w górę Dunaju, skąd później kanałami łączącymi tę rzekę z Menem przedostał się do Renu, a następnie na wschód do Łaby i Odry, i na zachód oraz południe do wszystkich większych rzek Francji a także do Włoch.

W Polsce stwierdzony po raz pierwszy w dolnej Odrze, rozprzestrzenił się w górę i w dół rzeki, zasiedlił też Zalew Szczeciński. W roku 2003 wykryto stanowiska tego gatunku w Bugu i Jeziorze Zegrzyńskim, co świadczy najprawdopodobniej o tym, że gatunek ten rozprzestrzenia się w Europie Centralnej nie tylko drogą Dunaj-Ren, ale również bezpośrednio ze wschodu, tzw. „kanałem centralnym”. W 2007 roku stwierdzono występowanie tego gatunku w Wiśle w pobliżu Wyszogrodu.

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Gatunek eurytopowy, zasiedla litoral słodkich i słonawowodnych zbiorników wodnych, estuaria, kanały, rzeki. Może występować na różnych typach podłoża (kamienistym, w matach glonów nitkowatych, na strukturach hydroinżynieryjnych). Wykazuje dużą tolerancję względem zmian temperatury (optimum: 20-23ºC, górna granica: 30-35ºC), natlenienia, zasolenia (optimum: 0-10 promila, może znosić zasolenie do 20 promili). Może osiągać duże zagęszczenia.

Odżywianie

Gatunek polifagiczny, drapieżny, może odżywiać się detrytusem i spasać glony. Bardzo żarłoczny, poluje na bezkręgowce bentosowe: larwy ochotek, chruścików, jętek i ważek, pijawki, równonogi, młodociane raki, a także na innych przedstawicieli kiełży. Z racji dużej agresywności w literaturze anglojęzycznej nazywany „killer shrimp“ (ang. – kiełż zabójca), atakuje i rani inne bezkręgowce bez zjadania ich.

Rozmnażanie

Rozdzielnopłciowy, samce są większe od samic. W populacjach dominują samice. Rozmnaża się przez cały sezon. Osobniki osiągają dojrzałość płciową przy długości ciała 6 mm. Samce podczas kopulacji przenoszą samice na grzbiecie. Samice mogą składać do 50 jaj, które rozwijają się w komorze jajowej. Osobniki wykazują duże osobnicze tempo wzrostu (1,3-2,9 mm/miesiąc zimą, 2-2,6 mm/2 tygodnie wiosną).

Interakcje międzygatunkowe

Osobniki tego gatunku mogą być gospodarzami dla różnych gatunków pasożytów. Stwierdzono, że są żywicielami pośrednimi kolcogłowów Pomphorhynchus tereticollis, oraz żywicielami mikrosporidiów: Nosema dikerogammari, Nosema granulosis, Dictyocoela muelleri, Dictyocoela berillorum, Dictyocoela roeselum.

Ze względu na dużą rozrodczość, duże tempo wzrostu, duże zagęszczenia populacji i drapieżny tryb życia stanowi duże zagrożenie dla rodzimych gatunków kiełży. W wodach Europy Zachodniej stwierdzono szybkie wypieranie (eliminację) miejscowych gatunków kiełży (tak rodzimych, jak i wcześniejszych imigrantów). Może atakować narybek.

Stwierdzono, że również w wodach Polski ma miejsce wypieranie przez D. villosus lokalnie występujących kiełży, w rezultacie czego gatunek ten staje się dominującym obunogiem. O ile nie liczyć szkód związanych z dewastacją rodzimych zespołów obunogów, nie stwierdzono, by gatunek powodował inne szkody ekologiczne. Podejrzewa się, że może wpływać na funkcjonowanie ekosystemów, ze względu na ograniczenie ilości i efektywności bezkręgowców, związanych z przetwarzaniem detrytusu.