Ensete ventricosum
Ensete ventricosum – gatunek rośliny z rodziny bananowatych (Musaceae). Roślina ozdobna, w Etiopii uprawiana jako jadalna.
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
Ensete ventricosum |
| Nazwa systematyczna | |
| Ensete ventricosum (Welw.) Cheesman Kew Bull. 2: 101 1947 publ. 1948[3] | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
Występowanie edytuj
Gatunek w naturze szeroko rozpowszechniony w Afryce: występuje w Etiopii, Kenii, Ugandzie, Tanzanii, Mozambiku, Republice Południowej Afryki i Demokratycznej Republice Konga. Rośnie w lasach, na polanach, często w pobliżu wąwozów i strumieni, pomiędzy 1000-2400 m n.p.m. Uprawiany jest na wysokości od 1600 do 3100 m, ale rozproszone rośliny można również znaleźć w niższych wysokościach.
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Bylina o wysokości od 4 do 8 m.
- Liście
- Wydłużone, ułożone spiralnie. Osiągają długość 5 m, wyrastają z cebulobulwy. Pochwy liściowe po opadłych liściach tworzą pień pozorny. Wewnątrz nich wyrasta pęd kwiatowy.
- Kwiaty
- Zebrane w kwiatostan wiechowaty, otoczony wielką podsadką, podłużny, różowy, składający się łuskowato nachodzących na siebie liści, imitujących płatki. Kwiatostan wyrasta na szczycie rośliny tylko raz – kończąc jest życie.
- Owoce
- Podobne do banana zwyczajnego. Są niejadalne – mdłe w smaku, włókniste, a w środku znajdują się twarde, duże nasiona.
Zastosowanie edytuj
- Roślina jadalna – jest jedną z najważniejszych roślin uprawianych w Etiopii. Stanowi główne źródło pożywienia dla 7-10 milionów ludzi. W 1994 roku uprawy zajmowały około 3000 km². Z jednego hektara można uzyskać niemal 10 ton żywności. Gatunek uprawiany jest przede wszystkim do produkcji skrobi spożywczej. W tym celu wykorzystuje się pień pozorny, korzeń i szypułę kwiatostanu. Poza Etiopią uprawiany jest jeszcze w Wietnamie.
- W korzeniach znajduje się związki organiczne o działaniu antybakteryjnym, antygrzybicznym[5].
- Rośliny stanowią źródło mocnych włókien. Pochwy liściowe wykorzystywane są do produkcji lin, koszy i worków. Po wysuszeniu używane są jako materiał do pakowania, produkcji mat i materaców, ogrodzeń oraz budowy domów. Świeże liście wykorzystuje się jako parasole, chroniące dzieci przed słońcem. Większość części rośliny nadaje się na paszę dla zwierząt.
Znaczenie kulturowe edytuj
W niektórych plemionach (np. Gourage) rośliny te nie są konsumowane, lecz używane do "karmienia Ziemi" – zakopywania zebranej żywności w głębokich jamach. Przysparza to rolnikom prestiżu – mogą w ten sposób pochwalić się obfitym zbiorem, czego nie zapewnia przechowywanie roślin w domu w celach konsumpcyjnych. Roślina ta dobrze znosi jednak przechowywanie pod ziemią, co bywa wykorzystywane w celu ochrony pożywienia w trakcie wrogich napadów. Żywność można szybko zakopać, a następnie odzyskać, po ustąpieniu zagrożenia, skutecznie chroniąc ją w ten sposób przed kradzieżą[6].
Duże ilości produktów wytwarzanych z tych roślin spożywane są przez dziewczynki w trakcie miesięcznych świąt ku czci Ddmwamwit. Rytuał ten ma zapewnić społeczności dobre zdrowie, w szczególności chroniąc przed grypą (nazywaną gumfa)[6].
Choroby i szkodniki edytuj
Najpoważniejszą chorobą atakującą gatunek jest więdniecie bakteryjne wywoływane przez bakterię Xanthomonas campestris. Choroba ta atakuje rośliny na każdym etapie rozwoju i jest obecna niemal na wszystkich obszarach, gdzie są uprawiane. Obecne środki kontroli epidemii ograniczają się do wyrywania chorych roślin i sadzenia zdrowych, pochodzących z niezarażonych upraw. Podejrzewa się, że czynnikiem ułatwiającym infekcję jest wcześniejsze opanowanie korzeni przez nicienie z rodzaju Meloidogyne oraz Pratylenchus goodeyi. W celu ochrony przed nimi stosuje się płodozmian. W połączeniu z długotrwałymi suszami epidemia więdnięcia bakteryjnego stała się powodem głodu w Etiopii.
W 2014 roku na uniwersytecie w Addis Abebie został uruchomiony projekt mający na celu opracowanie szczepu rośliny odpornego na zakażenie Xantomonas sp.[7][8]
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2014-04-17] (ang.).
- ↑ Ensete ventricosum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-04-18].
- ↑ Ensete ventricosum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Dirk Hölscher, Bernd Schneider, Phenylphenalenones from Ensete ventricosum, „Phytochemistry Phytochemistry”, 7, 1998, s. 2155–2157, ISSN 0031-9422 [dostęp 2016-03-22] (ang.).
- ↑ a b William A. Shack, Hunger, Anxiety, and Ritual: Deprivation and Spirit Possession Among the Gurage of Ethiopia, „Man”, 1, 1971, s. 30–43, DOI: 10.2307/2798425, JSTOR: 2798425 [dostęp 2016-06-07].
- ↑ SciDev.Net, Sub-Saharan Africa desk (autorzy korporatywni), Scientists to create disease-resistant Ethiopian enset [online], SciDev.Net Sub-Saharan Africa, 21 stycznia 2014 [dostęp 2016-06-07].
- ↑ Scientists to create disease-resistant Ethiopian enset..
Bibliografia edytuj
- PROTA – rośliny użytkowe tropikalnej Afryki. database.prota.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-04)].