Wikipedia

Ewa Krzyżewska

polska aktorka

Anna Ewa Krzyżewska Kwiatkowska, primo voto Spława-Neyman (ur. 7 lutego 1939 w Warszawie, zm. 30 lipca 2003 w Hiszpanii) – aktorka filmowa i teatralna o polskim i amerykańskim obywatelstwie.

Ewa Krzyżewska
Ilustracja
Ewa Krzyżewska, z tyłu reżyser
Veljko Bulajić (1960)
Imię i nazwisko

Anna Ewa Krzyżewska Kwiatkowska

Data i miejsce urodzenia

7 lutego 1939
Warszawa

Data i miejsce śmierci

30 lipca 2003
Hiszpania

Zawód

aktorka

Współmałżonek

Wacław Andrzej Spława-Neyman (rozwód),
Bolesław Kwiatkowski

Lata aktywności

1958–1973

Zespół artystyczny
Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy
1962–1967
Multimedia w Wikimedia Commons

Była aktorką przede wszystkim filmową[1]. Jej uroda i usposobienie powodowały, że reżyserzy obsadzali ją przeważnie w rolach kobiet podszytych wewnętrznym bólem i goryczą, posiadających melancholijny, delikatny i tajemniczy wizerunek[2].

Życiorys edytuj

W czasie II wojny światowej zmieniała z rodziną miejsce zamieszkania; mieszkała w Warszawie (przy ul. Podchorążych 87) i Międzylesiu, a w 1940 zamieszkała przy ul. Bartosza Głowackiego w Chrzanowie, gdzie uczęszczała do Szkoły Podstawowej nr 3 im. Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i do Szkoły Ogólnokształcącej Stopnia Licealnego[3]. Była pilną uczennicą i zdobywała dobre oceny[4]. Podczas występów na szkolnych akademiach ujawniły się jej zdolności aktorskie[3][4].

Po wojnie zamieszkała z matką w Krakowie, gdzie w 1956 rozpoczęła studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego[5][6]. Jej uroda została zauważona, kiedy zdjęcie zrobione przez fotografkę Joannę Plewińską zostało zamieszczone na tytułowej okładce „Przekroju” w 1959[7][6]. Po pierwszym roku studiów, pracując jako praktykantka na planie filmu Kalosze szczęścia, została dostrzeżona przez Janusza Morgensterna (asystenta Andrzeja Wajdy) i zaangażowana do roli barmanki Krystyny Rozbickiej w Popiele i diamencie[7][6]. Na potrzeby roli odbyła kilkutygodniową praktykę w restauracji „Ratuszowa” we Wrocławiu[1]. Za rolę w tym filmie otrzymała w 1962 nagrodę „Kryształowej Gwiazdy” od Francuskiej Akademii Filmowej[8].

Po docenionym przez krytyków debiucie, wystąpiła w roli Marii w jugosłowiańskim filmie Veljki Bulajicia Wojna (1960) i choć sam obraz został krytycznie przyjęty przez ekspertów, Krzyżewska zebrała za swój występ przychylne recenzje[9]. Następnie, w 1961 zagrała tytułową rolę gwiazdy filmowej w obrazie Stanisława Możdżeńskiego Zuzanna i chłopcy[10]. W tym samym roku wystąpiła jako Wala, główna bohaterka filmu Tadeusza Konwickiego Zaduszki i za tę rolę uzyskała Nagrodę Polskiej Krytyki Filmowej[11].

W 1961 ukończyła studia teatralne, jednak dyplom odebrała dopiero we wrześniu 1970[5][12]. W latach 1962–1967 była aktorką warszawskiego Teatru Dramatycznego. Incydentalnie użyczyła swojego głosu w dubbingu, w kilku obcojęzycznych filmach. W 1963 zaprezentowała się w Londynie podczas galowego seansu w kinie sieci „ODEON” przed królową matką Elżbietą oraz członkami rodziny królewskiej[a][13]. Była członkinią Stowarzyszenia Filmowców Polskich[14]. W 1963 wystąpiła w teledysku Telewizji Polskiej do piosenki „Narzeczona”, którą wykonał Mieczysław Wojnicki[15][16].

Przez widzów zapamiętana została m.in. dzięki roli w barwnym filmie Faraon (1965) Jerzego Kawalerowicza oraz roli w kryminale Zbrodniarz i panna (1963) Janusza Nasfetera. Reżyser Janusz Majewski tak ją scharakteryzował[13]:

Należała do tych aktorek, o których sile oddziaływania decydował już sam wygląd. Niebywale fotogeniczna, miała w sobie to „coś”, co przykuwało wzrok. Otoczona nimbem tajemniczości, była przy tym niezwykle introwertyczna, niechętna do zwierzeń.

Janusz Majewski

W latach 1966–1970 zawiesiła działalność aktorską[17]. Powróciła na wielki ekran drugoplanową rolą w filmie Jerzego Gruzy Dzięcioł (1970) i pierwszoplanową rolą kochanki w Akcji Brutus (1970) Jerzego Passendorfera[18]. Następnie zagrała Zosię w filmie Jak daleko stąd, jak blisko (1971) oraz zdobyła uznanie krytyków dzięki odważnym erotycznym scenom w filmie Janusza Majewskiego Zazdrość i medycyna (1973), gdzie wcieliła się w postać Rebeki[13][19]. Wkrótce po premierze tego filmu wycofała się ostatecznie z życia artystycznego i wyjechała z mężem do Nowego Jorku, gdzie pracowała m.in. w bibliotece ONZ w Nowym Jorku, a także jako agentka nieruchomości, projektantka mody i kosmetyczka[20][5][13]. Wówczas wraz z mężem zmieniła nazwisko na Caron, łatwiejsze do wymówienia przez obcokrajowców, ponadto uzyskała amerykańskie obywatelstwo[20]. W 1989 osiedliła się z mężem w Almuñécar[5] na terenie Hiszpanii.

 
Grób Ewy Krzyżewskiej na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

28 lipca 2003, jadąc wieczorem z mężem (który w szpitalu w Grenadzie przeszedł zabieg chirurgiczny barku) i kierując samochodem marki Mercedes na wąskiej górskiej drodze, uległa wypadkowi drogowemu; zjechała na lewy pas ruchu i zderzyła się z jadącym z przeciwka samochodem marki Audi[20]. W wypadku zginął jej mąż, Bolesław, a Krzyżewska zmarła dwa dni później w szpitalu[20]. Pochowano ją na cmentarzu w Almuñécar, ale kilka lat później została ekshumowana i przewieziona do Polski, gdzie spoczęła w grobowcu rodziny Krzyżewskich na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 85, rząd 5, grób 17/18)[21][5]. Na lewej tablicy tego grobowca, u góry, umieszczono po lewej stronie owalną porcelanową czarno-białą jej fotografię z umieszczoną po prawej stronie inskrypcją[22].

Życie prywatne edytuj

Była córką Juliusza Waleriana Krzyżewskiego i Marii Stanisławy z Piotrowskich[5] oraz prawnuczką Ludwika Nowakowskiego, powstańca styczniowego[13][23]. Jej chrzestnymi byli satyryk i poeta Jeremi Przybora oraz stryjenka Ewelina Krzyżewska[5].

Pierwszym mężem aktorki był Wacław Andrzej Spława-Neyman, pracownik Centrali Handlu Zagranicznego[5][24], którego poznała w samolocie lecącym na trasie Warszawa – Belgrad[25]. Ich ślub odbył się 14 października 1960 w krakowskim Urzędzie Stanu Cywilnego, a rozwód nastąpił 19 lipca 1963[25][26]. W trakcie trwania pierwszego małżeństwa nosiła podwójne nazwisko męża. Po rozwodzie wróciła do nazwiska panieńskiego[25].

30 czerwca 1971 poślubiła architekta, prawnika i dyplomatę Bolesława Kwiatkowskiego[5].

Filmografia edytuj

Aktorstwo edytuj

 
Ewa Krzyżewska jako barmanka Krystyna w filmie Popiół i diament
  Filmy fabularne i etiudy
Rok Tytuł Reżyser Rola
1958 Popiół i diament Andrzej Wajda barmanka Krystyna
1960 Rat Veljko Bulajić Maria
1961 Zaduszki Tadeusz Konwicki Wala
Zuzanna i chłopcy Stanisław Możdżeński Zuzanna Wiśniewska
1963 Liczę na wasze grzechy Jerzy Zarzycki Renata
Naprawdę wczoraj Jan Rybkowski Teresa, przedstawicielka Zjednoczonych Wydawnictw
Zbrodniarz i panna Janusz Nasfeter Małgorzata Makowska
1965 Faraon Jerzy Kawalerowicz Hebron
Lekarstwo na miłość Jan Batory Honorata
Sposób bycia Jan Rybkowski matka bohatera
Poszukiwania na ulicach miasta Barry Clayton
Zvony pre bosých Stanislav Barabáš Verona
1966 Faust XX Ion Popescu-Gopo diablica Margueritte
Piekło i niebo Stanisław Różewicz diabeł stróż
Powrót na ziemię Stanisław Jędryka Wanda-Irena
Przedświąteczny wieczór Helena Amiradżibi-Stawińska, Jerzy Stefan Stawiński kochanka Andrzeja
Zejście do piekła Zbigniew Kuźmiński Linda, sekretarka Adlera
1970 Akcja Brutus Jerzy Passendorfer Anastazja, łączniczka „Boruty”
Dzięcioł Jerzy Gruza mieszkanka Warszawy
1971 Okno zabite deskami Janusz Majewski Anna
Liebeserklärung an G.T. Horst Seemann Gisa Tonius
Jak daleko stąd, jak blisko Tadeusz Konwicki Zosia
1973 Zazdrość i medycyna Janusz Majewski Rebeka Widmarowa
  Seriale telewizyjne
1965 Noc inspektora Wladislaw Ikomonow
1972 Mrtwyc se zawrszta Helga
Das Geheimnis der Anden Rudi Kurz Maja

Polski dubbing edytuj

  Filmy fabularne
Rok Tytuł Reżyser dubbingu Rola
1964 Winnetou II: Ostatni renegaci Jerzy Twardowski Ribanna
1965 Zbrodnia doskonała[27] Maria Olejniczak Gina Bianchi

Teatr edytuj

  Role teatralne[28]
Rok Sztuka Autor Reżyser Rola Teatr
1962 Elektra Sofokles Mieczysław Górkiewicz Klitajmestra PWST Kraków
Hamlet William Szekspir Gustaw Holoubek Ofelia Teatr Dramatyczny w Warszawie
1963 Dziewiąty sprawiedliwy Jerzy Jurandot Ludwik René Tamar
Śmierć porucznika Sławomir Mrożek Aleksander Bardini
1964 Don Juan, czyli miłość do geometrii Max Frisch Ludwik René Donna Anna
1965 Po upadku Arthur Miller Ludwik René Elsie
  Role w Teatrze Telewizji[28]
1964 Pantofelki z krokodyla Branislav Crnčević Slavoljub Stefanović Ravasi Cecylia Bay-Bay

Upamiętnienie edytuj

  • Wizerunek Ewy Krzyżewskiej, można było znaleźć na wielu tytułowych okładkach polskich i zagranicznych czasopism filmowych, m.in.: „Positif” (1959), „Film Spiegel” (1970), „Film” (1970, 1973), „Ekran” (1974) czy „Treffpunkt Kino” (1975)[29]
  • Jej biografia ukazana została w pozycji książkowej napisanej przez Jana Romualda Krzyżewskiego[30] i zatytułowanej Krzyżewscy: sekrety starej skrzyni[31]
  • W piętnastą rocznicę śmierci aktorki, w holu I LO w Chrzanowie, którego była uczennicą, wmurowana została okolicznościowa tablica pamiątkowa, jej poświęcona[3]. Na uroczystość odsłonięcia tablicy w dniu 21 czerwca 2018, przybyła z Las Vegas jej pasierbica Beata Kwiatkowska[3]
  • W Miejskiej Bibliotece Publicznej w Chrzanowie, od 20 czerwca do 31 lipca 2018, prezentowano wystawę z pozostałymi po aktorce pamiątkami oraz planszami z okładkami czasopism z jej wizerunkiem[32]

Uwagi edytuj

  1. ↑ Na galowym seansie w kinie „ODEON” wystąpiła obok aktorek, takich jak m.in.: Claire Bloom, Michèle Morgan, Liselotte Pulver, Rosanna Schiaffino czy Rita Tushingham (→ Rogowski 1963 ↓).

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 179.
  2. ↑ Jachymek 2016 ↓.
  3. ↑ a b c d Marek Oratowski, Przyleciała z Las Vegas, żeby odsłonić w Chrzanowie tablicę aktorki z „Popiołu i diamentu”, [w:] Portal Ziemi Chrzanowskiej „Przełom” [online], przelom.pl, 21 czerwca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2021-11-15].
  4. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 176.
  5. ↑ a b c d e f g h i Ewa Krzyżewska (rodowa strona Krzyżewskich), [w:] Krzyżewscy [online], rod.krzyzewscy.pl [zarchiwizowane z adresu 2023-02-09].
  6. ↑ a b c Kienzler 2015 ↓, s. 177.
  7. ↑ a b Ewa Krzyżewska: nigdy się nie uśmiechała [online], film.interia.pl, 19 listopada 2015 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-27].
  8. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 180.
  9. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 179–181.
  10. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 181–182.
  11. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 182–183.
  12. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 183.
  13. ↑ a b c d e Ewa Krzyżewska. Tańczyła dla Elżbiety II. Reżyserzy byli zafascynowani jej urodą. U szczytu sławy nagle zniknęła z ekranów. Zginęła w wypadku samochodowym, [w:] Styl Gwiazd [online], styl-gwiazd-populada.pl [zarchiwizowane 2018-01-22].
  14. ↑ Ewa Krzyżewska-Neyman, [w:] Stowarzyszenie Filmowców Polskich [online], sfp.org.pl [zarchiwizowane z adresu 2021-11-15].
  15. ↑ Mieczysław Wojnicki & Ewa Krzyżewska - Narzeczona (TVP 1963) [online], youtube.com, 16 grudnia 2014 [dostęp 2020-07-30].
  16. ↑ Narzeczona - Stanisław Werner [online], liryka-liryka.blogspot.com [zarchiwizowane z adresu 2021-11-15].
  17. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 186.
  18. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 187.
  19. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 187–188.
  20. ↑ a b c d Kienzler 2015 ↓, s. 191.
  21. ↑ Cmentarz Stare Powązki: KONSTANCJA KRZYŻEWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2018-01-21].
  22. ↑ Grób Ewy Krzyżewskiej (Warszawa) [online], wikimapia.org [dostęp 2020-05-07].
  23. ↑ Dziadunio chrzanowian, [w:] Portal Ziemi Chrzanowskiej „Przełom” [online], przelom.pl, 3 lutego 2010 [zarchiwizowane z adresu 2022-12-25].
  24. ↑ Tygodnik „Życie na gorąco”, nr 51, 18 grudnia 2014, s. 35.
  25. ↑ a b c Kienzler 2015 ↓, s. 181.
  26. ↑ Żegnaj Ewo, „Przekrój”, Nr 812, Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”, 30 października 1960, s. 13, ISSN 0033-2488 [dostęp 2019-08-02].
  27. ↑ Zbrodnia doskonała, [w:] Encyklopedia polskiego dubbingu [online], polski-dubbing.wikia.com [dostęp 2018-07-31].
  28. ↑ a b Ewa Krzyżewska. Encyklopedia teatru polskiego ↓.
  29. ↑ Ewa Krzyżewska. MAGAZINES [online], famousfix.com [dostęp 2020-04-22].
  30. ↑ Ewa Krzyżewska w bazie NUKAT. katalog.nukat.edu.pl ↓.
  31. ↑ Krzyżewski 2014 ↓.
  32. ↑ Natalia Feluś, Ewa Krzyżewska - dziewczyna z sąsiedztwa, dziewczyna z okładki - wystawa, [w:] Miejska Biblioteka Publiczna w Chrzanowie [online], mbp.chrzanow.pl, 20 czerwca 2018 [zarchiwizowane 2018-07-01].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ewa_Krzyżewska&oldid=73441289”