Wikipedia

Exeter

miasto w Anglii, w hrabstwie Devon

Exeter (wym. /ˈɛksɪtə/[1]) – miasto i dystrykt[2] w Wielkiej Brytanii, ośrodek administracyjny hrabstwa Devon[3], port nad rzeką Exe, w pobliżu jej ujścia do kanału La Manche. W 2001 roku miasto liczyło 106 772 mieszkańców[4], a w 2021 roku – 126 175 mieszkańców[5]. W mieście znajduje się główny kampus i siedziba Uniwersytetu w Exeter.

Exeter
Ilustracja
Centrum Exeteru widziane z wieży katedry
Herb
Herb
Dewiza: Semper Fidelis (łac. Zawsze wierny)
Państwo

 Wielka Brytania

Kraj

 Anglia

Region

South West

Hrabstwo

Devon

Dystrykt

Exeter

Populacja (2021)
• liczba ludności


126 175

Nr kierunkowy

01392

Kod pocztowy

EX1-EX6

Położenie na mapie Devonu
Mapa konturowa Devonu, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Exeter”
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii
Mapa konturowa Wielkiej Brytanii, na dole znajduje się punkt z opisem „Exeter”
Położenie na mapie Anglii
Mapa konturowa Anglii, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Exeter”
Ziemia50°43′N 3°31′W/50,716667 -3,516667
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Położenie dystryktu w hrabstwie Devon

Położenie edytuj

Miasto położone jest w południowo-zachodniej Anglii, we wschodniej części hrabstwa Devon, nad rzeką Exe, która bezpośrednio na południe od Exeteru ma swoje estuarium. Od wybrzeża kanału La Manche miasto oddalone jest o 16 km[6]. W przeszłości rzeka była żeglowna od morza do centrum miasta, utraciła ją jednak na skutek wybudowania w jej dolnym biegu jazów. Żeglugę mniejszych jednostek umożliwia biegnący wzdłuż rzeki kanał Exeter Ship Canal[7].

Lewobrzeżna (wschodnia) część miasta zlokalizowana jest na wzgórzach o wysokości do 70 m n.p.m., a na północy przekraczających 150 m n.p.m. Część prawobrzeżna (zachodnia) w znacznej mierze położona jest na równinie aluwialnej (ok. 10 m n.p.m.)[8][9].

Na zachód od miasta znajduje się park narodowy Dartmoor[10].

Historia edytuj

Czasy rzymskie edytuj

Rzymska nazwa Exeter, Isca Dumnoniorum, sugeruje, że Exeter było kiedyś celtyckim oppidum (jest to łaciński termin oznaczający średnie miasto), istniejącym na brzegach rzeki Exe, zanim Rzymianie założyli swoje miasto ok. roku 50 p.n.e. Takie wczesne miasta, lub „proto-miasta”, występowały w przedrzymskiej Galii, jak to opisuje Juliusz Cezar w Commentarii de Bello Gallico („Zapiskach z wojny galijskiej”), i jest prawdopodobne, że istniały one również w sąsiadującej z nią Brytanii.

Nazwa „Isca” pochodzi od rdzennie celtyckiego wyrazu oznaczającego płynącą wodę, i odnoszonego do rzeki Exe. Rzymianie nazwali miejscowość Isca Dumnoniorum, by odróżnić je od osady Isca Augusta (współczesne Caerleon-on-Usk w Monmouthshire).

Isca Dumnoniorum było najbardziej wysuniętą na południowy zachód, ufortyfikowaną osadą Rzymian w Anglii. Znaczne części rzymskich murów przetrwały do dziś, chociaż obecna widzialna część została w większości zbudowana na rozkaz Alfreda Wielkiego w celu obrony zachodniej części królestwa przed naciskiem wikingów. Zachowały się pozostałości łaźni rzymskich odsłonięte w latach 70., lecz dziś niedostępne dla zwiedzających z powodu zbyt bliskiego sąsiedztwa z katedrą. Exeter był także południowym końcem antycznej, rzymskiej drogi łączącej Exeter z Lincoln, zwanej dzisiaj „Fosse Way”.

Czasy saksońskie edytuj

W roku 876 Exeter zostało zaatakowane i zajęte przez Duńczyków. Król Alfred wypędził ich rok później. W roku 894 miasto było ponownie oblegane przez Duńczyków.

W roku 1067 Exeter zbuntował się przeciwko Wilhelmowi Zdobywcy, który błyskawicznie zaczął oblegać miasto. Miasto poddało się po 18 dniach. Częścią traktatu umowy kapitulacyjnej, było pozostawienie całej szlachty przy ich dotychczasowych tytułach i pozycji tak długo, dopóki nie zostanie wybudowany zamek.

Średniowiecze edytuj

Exeter wzmiankowane jest w Domesday Book (1086) jako Execestre/Essecestra/Exonia[11]. Exeter było zbuntowane przeciwko królowi Stefanowi i w 1140 roku było dowodzone przez Baldwina de Redvers. Miasto skapitulowało po trzech miesiącach oblężenia, kiedy wyczerpały się zapasy wody.

Demografia edytuj

W 2011 roku miasto liczyło 117 773 mieszkańców[12].

Liczba ludności Exeteru w latach 1801-2011
Źródło: GB Historical GIS / University of Portsmouth[13]

Poniżej przedstawiona jest struktura etniczna, wyznaniowa i językowa miasta (dane ze spisu powszechnego w 2011 roku).

Struktura etniczna (2011)[14]
Grupa etniczna Liczba ludności % ogółu
Biali – Brytyjczycy 104 013 88,3%
Biali – pozostali 5577 4,7%
Azjaci – Chińczycy 1998 1,7%
Azjaci – pozostali 2597 2,2%
Mieszani 1938 1,6%
Pozostali 1650 1,4%
Łącznie 117 773
Struktura wyznaniowa (2011)[15]
Wyznanie Liczba ludności % ogółu
Chrześcijaństwo 63 486 53,9%
Brak wyznania 40 862 34,7%
Islam 1855 1,6%
Pozostałe 2041 1,7%
Brak odpowiedzi 9529 8,1%
Łącznie 117 773
Języki używane jako główne przez ludność w wieku 3+ lat (2011)[16]
Język Liczba ludności % ogółu
Język angielski 106 151 93,5%
Języki chińskie 1519 1,3%
Język polski 1218 1,1%
Pozostałe 4666 4,1%
Łącznie 113 554

Administracja i polityka edytuj

Samorząd edytuj

 
Podział administracyjny miasta
Duryard
& St James
Mincinglake
& Whipton
St David's
Newtown
& St Leonard's
St Loyes
Priory

Administracyjnie Exeter stanowi dystrykt niemetropolitalny wchodzący w skład hrabstwa Devon, na którego czele stoi Exeter City Council (rada miasta Exeter)[17]. Miasto jest również siedzibą władz hrabstwa (Devon County Council)[18].

W radzie miasta zasiada 39 radnych wybieranych na 4-letnią kadencję. Miasto podzielone jest na trzynaście dzielnic (wards), spośród których każda reprezentowana jest przez trzech radnych. Wybory odbywają przez trzy kolejne lata (za każdym razem wybierana jest 1/3 składu rady), po czym następuje roczna przerwa[19].

W maju 2016 roku rada znajdowała się pod kontrolą Partii Pracy, która posiadała 30 radnych. 8 członków należało do Partii Konserwatywnej a 1 do Liberalnych Demokratów[19].

Spośród radnych na roczną kadencję wybierany jest lord mayor (lord burmistrz), który pełni funkcje reprezentacyjne[20]. Przywilej ten nadany został miastu w 2002 roku[21].

Władza centralna edytuj

Miasto znajduje się w granicach dwóch okręgów wyborczych do brytyjskiej Izby Gmin. Okręg wyborczy Exeter obejmuje większą część miasta i wysyła, jak wszystkie inne okręgi, jednego deputowanego (od 1997 Ben Bradshaw, Partia Pracy)[22]. Południowo-wschodnia część miasta (w szczególności Topsham, Digby i Sowton) znajduje się w granicach sąsiedniego okręgu East Devon (od 2001 Hugo Swire, Partia Konserwatywna)[23][24].

Współpraca międzynarodowa edytuj

Exeter prowadzi współpracę z czterema miastami partnerskimi[25]:

Zabytki edytuj

  •  
    Katedra
  •  
    Ratusz
  •  
    Urząd celny
  •  
    Ruiny zamku Rougemont
  •  
    Higher Cemetery

Gospodarka edytuj

 
Siedziba Met Office

Exeter jest, obok Plymouth, jednym z głównych ośrodków gospodarczych hrabstwa Devon, mającym znaczenie regionalne[34]. W 2012 roku lokalna gospodarka wytworzyła 3,7 mld GBP realnej wartości dodanej, co stanowi 31% ogółu wytworzonego w całym hrabstwie. Jednocześnie wielkość zatrudnienia na terenie Exeteru wyniosła ponad 83 tys., stanowiąc 28% całego zatrudnienia na terenie hrabstwa (dla porównania – liczba ludności miasta stanowi 16% ludności hrabstwa)[35].

Lokalna gospodarka opiera się głównie na sektorze usługowym. Głównymi obszarami zatrudnienia są: służba zdrowia i opieka społeczna (18%), handel (17%) oraz edukacja (10%)[35]. Największymi pracodawcami (ponad 1000 pracowników) na terenie miasta są: Devon and Cornwall Police, Devon County Council (rada hrabstwa Devon), EDF Energy, Flybe, Met Office, Royal Devon and Exeter NHS Foundation Trust oraz University of Exeter[36].

Obszarami miasta o szczególnym znaczeniu gospodarczym są miasteczko akademickie Streatham Campus w północnej części miasta, zlokalizowane w centrum kompleksy handlowe Princesshay oraz Guildhall, oraz parki przemysłowe, m.in. Marsh Barton, Sowton Industrial Estate i Matford Business Park, w południowej i wschodniej części miasta[35].

Poziom bezrobocia w 2012 roku wyniósł 4,9% i był niższy niż średnia krajowa (7,9%). 24,2% mieszkańców w wieku produkcyjnym było biernych zawodowo (średnia krajowa – 22,4%), co w dużej mierze wynika ze znacznego udziału studentów w ogóle populacji[35].

Transport edytuj

 
Stacje kolejowe na terenie Exeteru

Exeter położony jest przy południowo-zachodnim krańcu autostrady M5, prowadzącej w kierunku Bristolu i łączącej miasto z resztą kraju. Alternatywną drogą na wschód jest A30, prowadząca w linii prostej do Londynu. Kontynuację autostrady w kierunku zachodnim, w stronę Kornwalii i zachodniego Devonu, stanowią drogi A30 i A38[37].

Przeprawa drogowa przez rzekę Exe odbywa się dwoma mostami zlokalizowanymi w centrum miasta (Exe Bridges)[38], zespołem mostów w dzielnicy Countess Wear oraz autostradą M5 (najbardziej na południe wysunięta stała przeprawa przez Exe)[39].

W mieście działa system komunikacji autobusowej z centralnym punktem przesiadkowym wzdłuż High Street i na dworcu autobusowym przy Paris Street[40][41] oraz siecią parkingów typu park and ride[42].

Exeter posiada rozbudowaną sieć połączeń kolejowych, z głównym węzłem kolejowym na dworcu Exeter St Davids. Linia kolejowa do Bristolu (Bristol to Exeter Line), zbiega się tutaj z linią West of England Main Line w kierunku londyńskiego dworca Waterloo, kontynuując dalej na zachód w kierunku Plymouth (Exeter to Plymouth Line). Połączenie z Londynem zapewnia także odbijająca od linii bristolskiej odnoga Reading to Taunton Line, która swój bieg kończy na dworcu Paddington. Lokalne linie kolejowe prowadzą do Exmouth (Avocet Line), Paignton (Riviera Line) i Barnstaple (Tarka Line). Zlokalizowany w centrum dworzec Exeter Central obsługiwany jest przez pociągi do Waterloo. Na terenie miasta znajduje się też siedem innych stacji obsługujących ruch lokalny[43][44].

Na północny wschód od miasta znajduje się międzynarodowy port lotniczy[43].

Kultura edytuj

Muzea edytuj

 
Royal Albert Memorial Museum

W mieście swoją siedzibę ma Royal Albert Memorial Museum (RAMM), w którego zbiorach znajduje się ponad milion eksponatów z dziedziny archeologii, etnografii, historii naturalnej i sztuki, pochodzących z całego świata. W 2012 roku RAMM nagrodzone zostało tytułem Muzeum Roku (Museum of the Year) przyznawanym przez organizację Arts Fund[45][46].

W klasztorze św. Mikołaja (St Nicholas Priory) mieści się muzeum życia w epoce Tudorów (XVI wiek), nieczynne ze względu na problemy strukturalne budynku[47].

Na terenie kampusu Uniwersytetu w Exeter znajduje się muzeum kinematografii Bill Douglas Centre, upamiętniające reżysera Billa Douglasa[48].

W Topsham zlokalizowane jest Topsham Museum poświęcone historii lokalnej tego miasta, obecnie dzielnicy Exeteru[49].

Literatura edytuj

Jednym z najważniejszych dokumentów literatury średniowiecznej jest rękopis Exeter Book, przechowywany w miejskiej katedrze. Pochodzi z X wieku i jest jednym z czterech manuskryptów zawierających praktycznie całą zachowaną do dziś poezję staroangielską. Zawiera większość krótkich wierszy, utwory religijne i zbiór zagadek, niekiedy rubasznych. Niektóre z tych zagadek wyryto na stalowym obelisku na High Street, odsłoniętym 30 marca 2005.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Exeter. Oxford Dictionaries. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  2. ↑ Ordnance Survey linked data
  3. ↑ Devon gov
  4. ↑ KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas. Office for National Statistics. [dostęp 2016-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-07-23)]. (ang.).
  5. ↑ Figure 1: Explore population characteristics of individual BUAs [online], www.ons.gov.uk [dostęp 2023-08-18] (ang.).
  6. ↑ Exeter, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  7. ↑ Exeter Ship Canal. Our Transport Heritage. (ang.).
  8. ↑ Exeter. topographic-map.com. (ang.).
  9. ↑ St Thomas or the Manor of Cowick - a short history. Exeter Memories. (ang.).
  10. ↑ Dartmoor National Park. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  11. ↑ The Domesday Book online
  12. ↑ Office for National Statistics. [dostęp 2014-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 lipca 2014)]. (ang.).
  13. ↑ GB Historical GIS / University of Portsmouth: Exeter District through time – Population Statistics – Total Population. A Vision of Britain through Time. [dostęp 2016-05-18]. (ang.).
  14. ↑ Office for National Statistics: Exeter (Local Authority) – Ethnic Group, 2011. Neighbourhood Statistics. [dostęp 2016-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]. (ang.).
  15. ↑ Office for National Statistics: Exeter (Local Authority) – Religion, 2011. Neighbourhood Statistics. [dostęp 2016-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]. (ang.).
  16. ↑ Office for National Statistics: Exeter (Local Authority) – Main Language (detailed), 2011. Neighbourhood Statistics. [dostęp 2016-05-18]. (ang.).
  17. ↑ Exeter City Council. Devon Community Directory. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  18. ↑ Visiting County Hall. Devon County Council. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  19. ↑ a b Your city councillors. Exeter City Council. [dostęp 2016-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-24)]. (ang.).
  20. ↑ The Lord Mayor of Exeter. Exeter City Council. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  21. ↑ Eight Hundred Years of Exeter's Mayors and Lord Mayors. Exeter Memories. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  22. ↑ Rt Hon Ben Bradshaw MP. UK Parliament. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  23. ↑ Rt Hon Hugo Swire MP. UK Parliament. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  24. ↑ Election Maps. Ordnance Survey. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  25. ↑ Exeter's Twinned Cities. Exeter City Council. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  26. ↑ a b c d Exeter. W: Zielony przewodnik: Wielka Brytania. Kraków: Wydawnictwo Bezdroża, 2007, s. 245-248. ISBN 978-83-60506-13-4.
  27. ↑ Cathedral Close. Exeter Memories. [dostęp 2016-11-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-19)]. (ang.).
  28. ↑ Exeter Guildhall. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  29. ↑ The Medieval Trail. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  30. ↑ The City Wall Trail. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  31. ↑ The Exeter Woollen Trail. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  32. ↑ Custom House Visitor Centre. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  33. ↑ Cmentarz Higher Cemetery w Exeter hr. Devon (Anglia) [online], Polish Air Force [dostęp 2023-01-16].
  34. ↑ Exeter v Plymouth – the West's fascinating tale of two cities. Western Morning News, 2012-05-29. [dostęp 2016-05-29]. (ang.).
  35. ↑ a b c d Exeter Area Profile. Devonomics, luty 2014. [dostęp 2016-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)]. (ang.).
  36. ↑ Major employers in Exeter employing over 1000 staff. Exeter City Council. [dostęp 2016-05-29]. (ang.).
  37. ↑ Mapa Ordnance Survey. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  38. ↑ History of the Exe Bridges. Exeter Memories. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  39. ↑ Countess Wear Bridge. Exeter Memories. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  40. ↑ Exeter network map (May 2016). Stagecoach South West. [dostęp 2016-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)]. (ang.).
  41. ↑ Paris Street Bus Station – 1964. Exeter Memories. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  42. ↑ Park and Ride. Devon County Council. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  43. ↑ Devon Metro - fulfilling the potential of rail. Devon County Council. [dostęp 2016-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).
  44. ↑ Royal Albert Memorial Museum. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  45. ↑ Royal Albert Memorial Museum. Art Fund. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  46. ↑ St Nicholas Priory. Devon Museums. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  47. ↑ Bill Douglas Centre. Devon Museums. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  48. ↑ Topsham Museum. Devon Museums. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Exeter&oldid=72413689”