Fergusonit
Fergusonit (ang. fergusonite) – minerał z gromady tlenków, tlenek itru i niobu o wzorze chemicznym YNbO4. Należy do minerałów rzadkich. Jest izostrukturalny z formanitem, z którym tworzy kryształy mieszane. Nazwa pochodzi od nazwiska szkockiego fizyka, polityka i kolekcjonera minerałów Roberta Fergusona[3][4].
 Fergusonit na skaleniu i biotycie. Lokalizacja: Ytterby w Szwecji. | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
YNbO4 |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
5,5-6,5 |
| Przełam |
nierówny |
| Łupliwość |
niewyraźna |
| Pokrój kryształu |
wąskie, krótkie słupy zakończone tetragonalną bipiramidą[1][2] |
| Układ krystalograficzny | |
| Gęstość minerału | |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
brązowoczarny do czarnego |
| Rysa |
jasnobrunatna |
| Połysk |
metaliczny do półmetalicznego, na przełamie szklisty |
| Współczynnik załamania |
2,05-2,19, izotropowy[1] |
| Inne |
słaby pleochroizm |
| Dodatkowe dane | |
| Szczególne własności |
ze względu na domieszki bywa promieniotwórczy |
Właściwości edytuj
Fergusonit tworzy kryształy o pokroju krótkosłupkowym, które są zakończone tetragonalną bipiramidą, może występować w skupieniach ziarnistych oraz w formie otoczaków skał okruchowych[2]. Kryształy w układzie tetragonalnym. Barwa brunatna, brunatnoszara, czarna, rzadziej żółtawa lub szara. Rysa jest koloru jasnobrunatnego, bywa również żółtawa lub zielonkawa. Jest kruchy, odznacza się niewyraźną łupliwością, nierównym przełamem. Przeświecający do nieprzezroczystego, połysk szklisty lub metaliczny. Często jest metamiktyczny i bywa promieniotwórczy[2]. Zwykle zawiera domieszki tantalu, żelaza, tytanu, cyny, ceru, erbu, lantanu, uranu i toru[2].
Występowanie edytuj
Występuje rzadko. Jest składnikiem pegmatytów granitowych i niektórych sjenitów[2][3]. Współwystępuje w wyniku paragenezy z cyrkonem, monacytem, euksenitem, gadolinitem, samarskitem. Występuje[2][3] w USA (Kolorado, Teksas, Montana), na Madagaskarze (Tsaratanana, Ambotonohanga), w Rosji (Góry Ilmeńskie i w wielu innych lokalizacjach), na Grenlandii (Qeqertarsuaq, Qaqortoq), Sri Lance (Rakwana), w Japonii (Takayama, Minō), Szwecji (Ytterby), Norwegii (Helle, Arendal).
W Polsce stwierdzony[2][3] w okolicach Szklarskiej Poręby (pegmatyty Skalnej Bramy, Białej Doliny, Zbójeckich Skał, Michałowic, ujście potoku Bystroń), Łomnicy (w pegmatytach), Mysłakowic, Podzamka (w sjenitach) i Strzegomia (druzy pegmatytowe). Największe kryształy w Polsce są spotykane w rejonie Strzegomia, ich wielkość dochodzi do 1 cm.
Zastosowanie edytuj
Stanowi źródło otrzymywania itru, rzadziej niobu, ceru, erbu i innych rzadszych pierwiastków[2]. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Bywa szlifowany na potrzeby kolekcjonerów[3]. W jubilerstwie nie ma większego znaczenia.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c webmineral.com: Fergusonite. [dostęp 2014-04-19].
- ↑ a b c d e f g h Jerzy Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Katowice: Videograf II, 2003, s. 132. ISBN 83-7183-174-9.
- ↑ a b c d e f Nikodem Sobczak, Tomasz Sobczak: Wielka encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 153. ISBN 83-01-12493-8.
- ↑ mindat.org: Fergusonite. [dostęp 2014-04-19].
Bibliografia edytuj
- Jerzy Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Katowice: Videograf II, 2003, s. 132. ISBN 83-7183-174-9.
- Nikodem Sobczak, Tomasz Sobczak: Wielka encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 153. ISBN 83-01-12493-8.