Franciszek Ksawery Matejko
Franciszek Ksawery Matejko (właśc. František Xaver Matějka, ur. prawdopodobnie 13 stycznia 1793[1] lub 1796[2] w Roudnicy koło Hradca Králové, zm. 26 października 1860 w Krakowie) – czeski guwerner i nauczyciel muzyki, ojciec Jana Matejki.
 Jan Matejko, Portret Franciszka Matejki, ojca artysty (1877) | |
| Imię i nazwisko urodzenia |
František Xaver Matějka |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
13 stycznia 1793 lub 1796 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Małżeństwo |
Joanna Karolina Rossberg |
| Dzieci |
|
,_26_Rakowicka_street,_Krak%C3%B3w,_Poland.jpg)
Życiorys edytuj
Pochodził z chłopskiej, katolickiej rodziny[1][3]. Jego ojcem był Franciszek Józef.
„Podług aktu ślubnego, ojciec [Franciszka Ksawerego] Franciszek Józef był dyrektorem chóru „regens chori” w Königgrätz [Hradec Králové], zaś według wspomnień ojca naszego [Franciszka Ksawerego] miał być właścicielem ziemskim; może owe Rudniki [Roudnice] i Dobrzenice [Dobřenice] to jego majątek; majątek ten przegrał w karty bratu swemu […]. Po przegraniu majątku wymógł ojciec na synie Franciszku słowo, że nigdy w karty grać nie będzie, co też ś. p. ojciec nasz dotrzymał. […].”
Dobřenice nie były jednak własnością rodziny Matějków, a barona Wacława Jana Dobrzeńskiego, który z kolei był ojcem chrzestnym Franciszka Ksawerego Matejki[4].
Po zgonie matki zamieszkał u wuja, księdza Urbanka, w Ołomuńcu, u którego otrzymał bogobojne wychowanie i rzetelne wykształcenie muzyczne. Dzięki temu zdobył poparcie i przyjaźń znanego kompozytora Karla Černého[5]. Następnie wyjechał do Galicji i został guwernerem u rodziny Wodzickich w Kościelnikach[6].
„Wychowywał się nasz ojciec u kanonika Urbanka, krewnego matki, bawił na wakacjach w Pardubicach; muzyki uczył się u Folgerta, organisty przy katedrze w Königgrätzu [Hradec Králové] i tamże kończył gimnazjum. Wyjeżdżając do Polski, gdzie jako guwerner zamówiony przez Wodzickich do syna Seweryna, następnie przy Aleksandrze, ojcu gubernatora Landesbanku, Henryku i Kazimierzu Wodzickich, był przewieziony przez granicę bez paszportu, w towarzystwie jakiegoś generała, krewnego czy znajomego Wodzickich.”
Wyjechał do Krakowa, gdzie 22 listopada 1826 poślubił protestantkę Joannę Karolinę Rossberg (1802-1845)[2], córkę niemieckiego kupca Jana Piotra Rossberga[7] i niemieckiej krakowianki Anny Marianny Tusz (Duss)[8]. Małżonkowie zamieszkali w Krakowie przy ulicy Floriańskiej[9].
Matejko i Rossberg mieli jedenaścioro dzieci: prawnika Franciszka Ksawerego Edwarda (1828–1873), Edmunda Zygmunta Marcina (1829–1907), Adolfa Alojzego (1830–?). Kazimierza (1830–?), Zygmunta (1831–1849), Emilię Łucję (1832–?), Alojzego Franciszka (1833–?), Józefa Eustachego (1834–?), Karola (1835–?), Marię Walerię (1836–1894), wreszcie najsłynniejszego z potomków: malarza Jana Alojzego Matejkę (1838–1893)[2]. Po śmierci małżonki Matejko powierzył opiekę nad dziećmi ich ciotce Katarzynie z Rossbergów Zamojskiej[10]. Sam był stale pochłonięty pracą[11], gdyż starał się zarobić na odpowiednią edukację swoich dzieci (nauka wtedy była płatna)[12]. Nie doceniał pasji malarskiej najmłodszego z synów, twierdząc, że z malarstwa nie można się utrzymać[12][13].
W 1877, siedemnaście lat po śmierci Franciszka Ksawerego Matejki, Jan Matejko namalował portret swego ojca na podstawie archiwalnego zdjęcia[14].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Maria Przemecka-Zielińska, Krakowskim szlakiem Jana Matejki, Kraków: Wydaw. Pijarów, 2003, s. 19, ISBN 978-83-7269-157-6 [dostęp 2023-07-24].
- ↑ a b c Marek Jerzy Minakowski, Franciszek Ksawery Matejko [online], Wielka Genealogia Minakowskiego, 2023 [dostęp 2023-07-24].
- ↑ Rafał Gumiński, Jan Matejko – namalował Polakom ich historię [online], histmag.org, 26 czerwca 2023 [dostęp 2023-08-01].
- ↑ M. Szypowska, Jan Matejko wszystkim znany, Warszawa 1992, s. 9.
- ↑ Jan Matejko. Studia i szkice, Kraków 1938, s. 8-9.
- ↑ Wojciech Kossak, Wspomnienia, Pax, 1971, s. 425 [dostęp 2023-07-24] (pol.).
- ↑ Jan Gintel, Jan Matejko: wypisy biograficzne, Kraków: Wydawn. Literackie, 1955, s. 28 [dostęp 2023-07-24] (pol.).
- ↑ Henryk Marek Słoczyński, Matejko, Wydawn. Dolnośląskie, 2000, s. 8, ISBN 978-83-7023-820-9 [dostęp 2023-07-24] (pol.).
- ↑ Barbara Kuczała, Dom Jana Matejki: przewodnik, Muzeum Narodowe, 1973, s. 3 [dostęp 2023-07-24] (pol.).
- ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Kraj lat dziecinnych. Matejkowie, [w:] Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak (red.), Życie prywatne Polaków w XIX wieku. „Świat dziecka”, t. 5, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, 2016, s. 200, DOI: 10.18778/8088-339-0.15, ISBN 978-83-8088-339-0 [dostęp 2023-08-01].
- ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Kraj lat dziecinnych. Matejkowie, [w:] Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak (red.), Życie prywatne Polaków w XIX wieku. „Świat dziecka”, t. 5, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, 2016, s. 201, DOI: 10.18778/8088-339-0.15, ISBN 978-83-8088-339-0 [dostęp 2023-08-01].
- ↑ a b Dorota Klusek, Jan Matejko - jak pianista został malarzem [online], Radio Kielce, 26 czerwca 2023 [dostęp 2023-08-01] (pol.).
- ↑ Marta Kłak-Ambrożkiewicz, Kraj lat dziecinnych. Matejkowie, [w:] Jarosław Kita, Maria Korybut-Marciniak (red.), Życie prywatne Polaków w XIX wieku. „Świat dziecka”, t. 5, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UW-M, 2016, s. 201-202, DOI: 10.18778/8088-339-0.15, ISBN 978-83-8088-339-0 [dostęp 2023-08-01].
- ↑ Portret Franciszka Matejki, ojca artysty [online], zbiory.mnk.pl [dostęp 2023-08-01].
Bibliografia edytuj
- Maria Szypowska, Jan Matejko wszystkim znany, Dom Słowa Polskiego, Warszawa 1988.
- M. Gorzkowski, Jan Matejko – epoka lat dalszych do końca życia artysty, z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, Kraków 1898