Górnośląskie Zagłębie Węglowe
 |
Ten artykuł od 2018-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
Górnośląskie Zagłębie Węglowe (GZW) – polsko-czeskie zagłębie węglowe, jednolity obszar geologiczno-geograficzny zawierający największe w obu krajach zasoby węgla kamiennego i jego najintensywniejszą eksploatację. Według najnowszych ustaleń, GZW zawiera także duże zasoby metanu. Obszar GZW jest położony na terenie Polski na Górnym Śląsku i w Małopolsce (Zagłębiu Dąbrowskim, Zagłębie Krakowskie), a na terenie Czech w kraju morawsko-śląskim.
 Szyb kopalni Staszic w Katowicach | |
| Państwo |
Górny Śląsk |
|---|---|
Położenie na mapie Europy  | |
 50°15′05″N 18°59′37″E/50,251389 18,993611
| |
Zasoby węgla na terenie województwa małopolskiego występują, a na terenie powiatu chrzanowskiego, krakowskiego, olkuskiego, oświęcimskiego, myślenickiego, suskiego i wadowickiego. Na terenie Czech występują pomiędzy Ostrawą i Karwiną (tzw. Ostrawsko-Karwińskie Zagłębie Węglowe).
Historyczny intensywny rozwój przemysłu górniczego i pochodnych instalacji energetyczno-hutniczo-maszynowych na terenie GZW spowodował powstanie na jego obszarze dwu sąsiednich aglomeracji urbanistycznych w Polsce: Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (wokół Katowic) oraz Rybnickiego Okręgu Węglowego (wokół Rybnika). Za osobną, trzecią, aglomerację miejską powstałą na terenie GZW można uznać czeski zabudowany obszar wokół Ostrawy.
Według Państwowego Instytutu Geologicznego na GZW jest 128 udokumentowanych złóż węgla kamiennego o zasobach wynoszących 38 606 mln ton, z których 50 złóż jest zagospodarowane (18 332 mln ton)[1].
Położenie edytuj
W Polsce, Górnośląskie Zagłębie Węglowe znajduje się na Wyżynie Śląskiej, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Kotlinie Oświęcimskiej w południowej części województwa śląskiego i w zachodniej części województwa małopolskiego, w dorzeczu Wisły i Odry. W Czechach jest to północno-zachodnia część kraju morawsko-śląskiego, okolice od Ostrawy do Karwiny.
Budowa geologiczna edytuj
Budowę geologiczną GZW tworzą utwory powstałe w różnych okresach dziejów Ziemi, w erze paleozoicznej, mezozoicznej i kenozoicznej. Na powierzchni terenu oprócz utworów czwartorzędowych występują utwory karbonu, triasu i trzeciorzędu, a we wschodniej części Zagłębia także permu oraz jury. Pośród nich podstawowe znaczenie i szczególną wartość mają formacje węglonośne karbonu górnego. Zarówno utwory karbońskie, jak i młodszych okresów geologicznych, znane są z licznych odsłonięć powierzchniowych. Utwory węglonośne karbonu są odsłonięte także w podziemnych kopalniach węgla kamiennego, a na obrzeżach Zagłębia, w podziemnych kopalniach cynku i ołowiu, odsłonięte są utwory triasowe.
Górnośląskie Zagłębie Węglowe jest zagłębiem typu paraliczno–limnicznego, czyli pokłady węgla zaczęły się tworzyć początkowo w zatokach płytkiego morza, a następnie, po odcięciu tych zatok od morza, w jeziorach.
Strefa węglonośna występuje na różnej głębokości: we wschodniej części o głębokości do 2400 m, a w zachodniej – do 4600 m. Wiercenia wykazują, że sięga ona może jeszcze głębiej, nawet do głębokości 6000 m.
Obszar i eksploatacja edytuj
Obszar Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w granicach Polski szacowany jest na około 5400 km². Złoża eksploatowane zajmują aktualnie około 1100 km², czyli około 19% powierzchni. Złoża rezerwowe:
- o zasobach rozpoznanych (w kategorii C1) zajmują 660 km² (11%),
- o zasobach rozpoznanych wstępnie (w kategorii C2) zajmują 765 km² (13%),
- wyeksploatowane lub zaniechane zajmują 635 km² (11%).
Około 27% powierzchni zajmują obszary perspektywiczne, gdzie oszacowano zasoby występujące w strefie głębokości do 1000 m. Około 46% powierzchni zagłębia zajmują obszary o zasobach prognostycznych i o nadkładzie większym od 1000 m oraz peryferyjne części zagłębia bez perspektyw zasobowych.
W południowo-zachodniej części obszaru zagłębia w granicach Polski rozwinął się Rybnicki Okręg Węglowy, gdzie wydobywa się przede wszystkim węgiel energetyczny.
Obszar Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w granicach Czech szacowany jest na około 900 km².
Historia górnictwa edytuj
Rejon Zagłębia Krakowskiego edytuj
- XIV wiek – powstanie wsi Góry Luszowskie w sąsiedztwie Sierszy (wydzielenie osady górniczej o nazwie Góry Luszowskie ze wsi Luszowice)
od XVI w. – w rejonie Sierszy wydobywano węgiel na niewielką skalę przeł. XVIII/XIX w. – zorganizowanie wydobycia węgla na większą skalę
- 1804 – powstanie kopalni Albrecht na pograniczu Sierszy i Gór Luszowskich (obecnie Stara Muszyna – nazwa pochodzi od pierwszej maszyny parowej zastosowanej w Małopolsce – służyła do odpompowywania wody z szybu upadowego), a w ślad za nią powstawały różne zakłady przemysłowe (np. huty ałunu)
- 1804 – 1806 – poszukiwania złóż węgla w Sierszy przez administrację dóbr tenczyńskich
- 1808 – otrzymanie prawa lennego na wydobycie węgla w Sierszy (dla księżnej Izabelli Lubomirskiej) – powstanie kopalni „Izabella”
- 1811 – uruchomienie pierwszej huty cynku
- po 1811 – powstanie kolejnych hut cynku oraz huty ałunu w Górach Luszowskich
- 1815 – zakup kopalni Albrecht (z hutą ałunu i osiedlem) przez hrabinę Izabellę Lubomirską. W ten sposób powstało przedsiębiorstwo obejmujące dwie dość duże jak na owe czasy kopalnie węgla, hutę cynku i warzelnię ałunu
- 1816 (26 kwietnia) – zalanie kopalni „Izabella” przez nagły przypływ wody
- 1817 – utworzenie wspólnej dyrekcji wszystkich kopalń i hut hrabstwa tenczyńskiego, przemianowanej w 1823 roku na inspektorat kopalń i hut
- 1818 – zatopienie kopalni „Albrecht”
- 1822 – przejęcie całości dóbr tenczyńskich przez Artura Potockiego (założyciela krzeszowickiej linii Potockich)
- 1822 – 1823 – ponowne uruchomienie kopalń i hut w Sierszy (powstanie kopalni „Zofia” w rejonie Krza oraz przebudowanie huty w Sierszy i nadanie jej imienia „Zofia” na cześć żony Artura Potockiego)
- 1823 – 1826 – odwodnienie kopalni „Izabella”
- 1840 – powstanie kopalni „Trentowiec”
- 1843 – powstanie kopalni „Elżbieta” (położonej na południe od kop. „Izabella”)
- 1843 – zaniechanie wydobycia w kopalni „Izabella”
- 1845 – pogłębienie szybu odwadniającego kopalni „Izabella”
- 1852 – likwidacja kopalni „Zofia”
- 1854 (3 lutego) – powstanie spółki „Zakłady Górnicze i Hutnicze w Sierszy” (główny udziałowiec: Adam Potocki syn Artura oraz udziałowcy niemieccy)
- 1861 – powstanie kopalni „Izabella Nowa” (o około kilometr na wschód od starej)
- 1868 – zamknięcie kopalni „Elżbieta” i połączenie z „Izabellą” pod nazwą „Elżbieta – Izabella”
- 1871 – rozwiązanie spółki „Zakłady Górnicze i Hutnicze w Sierszy” „Zakłady Górnicze i Hutnicze w Sierszy” (wycofanie niemieckich przedsiębiorców)
- 1880-84 – powstaje kopalnia węgla „Artur”
- 1899 – doprowadzenie linii kolejowej do kopalni „Artur” i wybudowanie stacji kolejowej o nazwie „Siersza – Wodna” (obok kopalni Artur) na terenie sąsiedniej wsi Wodna
- 1907 – powstanie spółki „Galicyjskie Akcyjne Zakłady Górnicze w Sierszy”, która przejęła kopalnie węgla „Artur” w Sierszy i „Krystyna” w Tenczynku, kopalnię rud cynkowo-ołowiowych „Andrzej” w Trzebionce oraz hutę cynku „Artur” w Krzu
- 1920 – budowa niedużej kopalni „Zbyszek” w sąsiedniej Trzebini
- 1922 – utworzenie spółki akcyjnej: „Sierszańskie Zakłady Górnicze S.A.” na bazie kopalni „Artur”
- 1922 (3 sierpnia) – najtragiczniejsza katastrofa w kopalni „Artur” – zginęło 28 robotników (po ogromnej ulewie niewielki potok Kozibród wylał, zalewając kopalnię)
- 1949 – połączenie kopalni „Zbyszek” w Trzebini z kopalnią „Artur” w jedną kopalnię pod nazwą Kopalnia Węgla Kamiennego „Siersza” w Sierszy
- 1999 – likwidacja kopalni Siersza
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Milena Bancarzewska i inni, Ochrona środowiska 2013, Halina Sztrantowicz, Dariusz Bochenek, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, 4 grudnia 2013, s. 133, ISSN 0867-3217 (pol. • ang.). Za: Państwowy Instytut Geologiczny.
Literatura edytuj
- „Górnośląski Okręg Przemysłowy: liczby, fakty, problemy” – Marek Grabania