Gąbkowiec północny
Gąbkowiec północny (Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouzar) – gatunek grzybów z rzędu żagwiowców (Polyporales)[1].
 Młode owocniki gąbkowca północnego na pniu świerka | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gąbkowiec północny |
| Nazwa systematyczna | |
| Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouzar Česká Mycol. 12(2): 103 (1958) | |
.JPG)
.JPG)
Systematyka i nazewnictwo edytuj
Pozycja w klasyfikacji: Climatocystis, Incertae sedis, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1821 roku Elias Fries nadając mu nazwę Polyporus borealis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu w 1958 roku František Kotlaba i Zdeněk Pouzar, przenosząc go do nowego, utworzonego przez siebie rodzaju Climacocystis[1].
- Abortiporus borealis (Fr.) Singer 1944
- Bjerkandera borealis (Fr.) P. Karst. 1881
- Bjerkandera irpicoides P. Karst. 1905
- Boletus borealis (Fr.) Wahlenb. 1826
- Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouzar 1958 var. borealis
- Climacocystis borealis var. rohrbacheri Kotl. & Pouzar 1958
- Climacocystis borealis var. spathulatus Kotl. & Pouzar 1958
- Daedalea borealis (Fr.) Quél. 1886
- Daedalea borealis (Wahlenb.) Quél. 1886
- Grifola pacifica (Kauffman) Kauffman 1929
- Heteroporus borealis (Fr.) Bondartsev & Singer 1941
- Inonotus irpicoides (P. Karst.) Sacc. 1912
- Leptoporus borealis (Wahlenb.) Pilát in Kavina & Pilát 1938
- Polyporus ambiens (P. Karst.) Sacc. & Trotter 1912
- Polyporus borealis Fr. 1821
- Polyporus irpicoides (P. Karst.) Sacc. & Trotter 1912
- Polyporus pacificus Kauffman 1930
- Polyporus piceus Velen. 1922
- Polystictus borealis (Fr.) Gillot & Lucand 1890
- Postia borealis (Fr.) P. Karst. 1879
- Spongipellis ambiens P. Karst. 1906
- Spongipellis borealis (Fr.) Pat. 1900
- Spongipellis borealis f. rohrbacheri (Kotl. & Pouzar) O. Fidalgo 1958
- Tyromyces borealis (Fr.) Imazeki 1943
Nazwę polską nadał Władysław Wojewoda w 1998 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako huba północna i klimaczek północny[3].
Morfologia edytuj
Szerokość 5–15 cm, grubość 1–3 cm. U młodych okazów jest bulwiasty, potem wachlarzowaty. Początkowo ma żółty kolor, potem białawo-kremowy. Krawędź owocnika zwykle jest ciemniejsza (żółta) i gładka, początkowo podwinięta, później prosta. Górna powierzchnia jest łuskowato-filcowata i bruzdowana[4]. Do podłoża przyrasta bokiem lub nasadą przypominająca nieco trzon. Czasami sąsiednie owocniki zrastają się z sobą[5].
O długości 2–6 mm i kolorze od białego do ochrowego. Pory kanciaste, o średnicy 1–3 mm[4]. Rurki tworzą jedną tylko warstwę. U starszych okazów pory stają się labiryntowate[5].
Ma białawy kolor, jest elastyczny, cienki, miękki i ma dość przyjemny zapach[4]. Tworzy dwie warstwy. Warstwa górna o grubości 1–4 mm jest bardziej miękka, dolna jest bardziej twarda. Po wysuszeniu miąższ staje się twardy i kruchy. Smak ma niewyraźny, nieco gorzki lub kwaskowaty[5].
Owalne, gładkie, nieamyloidalne, o rozmiarach 3,5-4× 5–6 μm. Posiadają grubościenne, wrzecionowate cystydy, czasami zakończone czapeczką kryształków[5].
- Gatunki podobne
- drobnoporek gorzki (Postia stiptica) o białym lub różowawym owocniku. Ma bardzo gorzki smak i nie ma żółtej krawędzi[4].
- gąbczak piankowy (Sarcodontia spumea). Nie ma labiryntowatych porów i rośnie głównie na drzewach liściastych[4].
Mikroskopowo gąbkowiec północny wykazuje zaskakująco duże podobieństwo do zębniczka północnego (Climacodon septentrionalis), co zauważył już Stanisław. Domański. Obydwa te gatunki hodowane na sztucznych podłożach wytwarzają chlamydospory oraz mają podobną strukturę strzępek i budowę cystyd. Morfologicznie gąbkowiec północny odróżnia się jednak rurkowatym hymenoforem, ponadto jego kapelusze wyrastają oddzielnie, nie tworząc tak zwartej struktury, jak u zębniczka północnego[6].
Występowanie i siedlisko edytuj
W Ameryce Północnej, Europie i Azji jest szeroko rozprzestrzeniony, podano też jego stanowiska w północnej Wenezueli oraz w Australii. W Europie Środkowej występuje głównie w Alpach i w innych pasmach górskich. W Północnych Niemczech i w Danii jest bardzo rzadki[7]. W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status R – potencjalnie zagrożony z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[8]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Niemczech, Danii, Holandii i Szwecji[3].
W górskich lasach jest dość częsty. Rośnie na martwym drewnie (na pniakach i pniach) głównie jodeł lub świerków. Grzyb jednoroczny, rosnący od lata do jesieni. Często występuje w licznych grupach[4]. W Europie występuje głównie na drzewach iglastych: na jodłach, świerkach, sosnach i modrzewiach, bardzo rzadko na jesionach. W Ameryce Północnej występuje także na daglezjach i choinach, rzadko notowany był także na buku, klonie, topoli i dębie[9].
Znaczenie edytuj
Saprotrof, bardzo rzadko pasożyt (na osłabionych drzewach)[5]. Wywołuje białą zgniliznę drewna[4]. W Europie jest uważany za grzyb niejadalny, ale na opracowanej dla FAO liście jest wymieniony jako jadany w Meksyku[10].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-18] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 117, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 211, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ a b c d e Gąbkowiec północny [online], grzyby.pl [dostęp 2011-10-21].
- ↑ Mycobank. ''Climacodon septentrionalis'' [online] [dostęp 2017-10-23].
- ↑ Die Arten der Porlinge [online] [dostęp 2014-09-22].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 62, ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Climacocystis borealis (Fr.) Kotl. & Pouz. – Ceska Mykol. 12:103, 1958 – Polyporus borealis Fr.. Syst. Mycol. 1:366. 1821 (Mycobank).
- ↑ Erik Boa, Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people, FAO, 2004 (Non-wood Forest Products 17), ISBN 92-5-105157-7.