Wikipedia

Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie

galeria stała Muzeum Narodowego w Warszawie (wystawa: sztuka, kultura nubijska okresu chrześcijańskiego)

Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie – galeria stała Muzeum Narodowego w Warszawie, prezentująca głównie zabytki sztuki i kultury nubijskiej okresu chrześcijańskiego[1]. W nowocześniej zaaranżowanej ekspozycji pokazywany jest m.in. unikalny w skali światowej zbiór malowideł i elementów architektonicznych z katedry w Faras, odkrytej przez polską misję archeologiczną kierowaną przez prof. Kazimierza Michałowskiego[2].

Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie
Ilustracja
Widok wnętrza Galerii Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Data założenia

1972

Adres

Aleje Jerozolimskie 3
00-495 Warszawa

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie”
52°13′54″N 21°01′29″E/52,231667 21,024722
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia galerii edytuj

Prace archeologiczne na terenie Faras edytuj

Osobny artykuł: Faras (stanowisko archeologiczne).
 
Prace archeologiczne w Faras

Większość dzieł eksponowanych w Galerii Faras trafiło do Muzeum Narodowego w Warszawie za sprawą pracy polskich archeologów pracujących przy wielkiej międzynarodowej akcji ratowania pozostałości dawnych kultur Doliny Nilu, zwaną Kampanią Nubijską, która miała miejsce w latach 1961–1964 i była objęta patronatem UNESCO. Archeologowie odkryli wówczas na terenie miasta Faras (starożytnego Pachoras), tuż przy granicy sudańsko-egipskiej dobrze zachowane ruiny kolejno nadbudowywanych obiektów sakralnych z okresu między VII a XIV wiekiem. Odnaleźli tam malowidła o tematyce religijnej, które znajdowały się na ścianach ruin[1].

Zdejmowanie malowideł ze ścian katedry edytuj

Osobny artykuł: Konserwacja i restauracja malowideł ściennych z Faras.

Aby zdjąć malowidła ze ścian katedry i przenieść je na specjalnie przygotowane ekrany należało przede wszystkim zabezpieczyć i utwardzić powierzchnię dla zapobieżenia spękaniom - w tym celu przykrywano lica dzieł arkuszami bibułki japońskiej, a potem żelazkami na długich drążkach wprasowano w powierzchnię malowideł przez bibułkę jedną lub dwie warstwy mieszaniny z wosku pszczelego, żywicy weneckiej i kalafonii ogrzanych do odpowiedniej temperatury. Konieczne było oddzielanie warstw mieszaniny warstwami gazy. W górne części malowideł wprasowywano pasy płótna i przyszywano do nich sznury. Następnie odcinano fragmenty tynku z malowidłami z pomocą noży i pił. Wtedy można było przenieść odcięte od ścian fragmenty malowideł na drewniane konstrukcje (ekrany) i przymocować je do nich, Konieczne było usuwanie nadmiaru tynku z odwrotnej strony malowideł oraz wzmacnianie dzieł gipsem[3]. Następnie zawijano dzieła w koce z bawełny i transportowano do muzeów w Warszawie i Chartumie. Tam poddano je gruntownej konserwacji i przygotowaniu do ekspozycji. Wtedy zdejmowano warstwy zabezpieczające lica malowideł, z odwrotnej strony usuwano warstwę oryginalnego, silnie zasolonego tynku, a następnie przenoszono cienką warstwę pobiały (ok. 2–3 mm) z malowidłem na sztuczne podłoże[3].

Zdejmowanie malowideł ze ściany umożliwiło dotarcie do wcześniejszych warstw tynków, na których również znajdowały się przedstawienia[3].

Przewiezienie zabytków do Polski edytuj

Do Polski przewieziono 67 przedstawień malarskich oraz wiele innych dzieł z Faras[1]. Pierwsze trafiły do Warszawy w 1962 roku[4]. Do dziś zbiór Muzeum Narodowego w Warszawie stanowi największy i najcenniejszy zespół zabytków pozyskany do polskich zbiorów muzealnych, który pochodzi z wykopalisk archeologicznych prowadzonych za granicą kraju[1].

Znaleziska z terytoriów innych niż Faras edytuj

Od czasu ratunkowej Kampanii Nubijskiej wzrosło zainteresowanie naukowców Sudanem i jego dawnymi kulturami. Od lat polscy archeologowie prowadzą w tym rejonie badania i wykopaliska (w ośrodkach takich jak Stara Dongola, stolica królestwa Makurii, Banganarti czy rejon IV katarakty Nilu). Dzięki temu Galeria Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie stale powiększa swoje zbiory o nowe znaleziska[3].

Otwarcie galerii edytuj

 
Malowidła z Faras przygotowywane do pierwszej ekspozycji i prof. Kazimierz Michałowski (fot. Harry Weinberg)

Galeria Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie została udostępniona zwiedzającym w 1972 roku. Jej otwarciu towarzyszyły obrady pierwszego kongresu nubiologicznego. Podczas niego ogłoszono powstanie nowej dyscypliny naukowej, nubiologii[3].

Przebudowa Galerii: jesień 2014 edytuj

Wnętrze Galerii po przebudowie
 
Widok na wnętrze Galerii – sala IV
 
Widok na wnętrze Galerii – sala IV
 
Widok na wnętrze Galerii – sala VI

17 października 2014 roku Galeria Faras została otwarta na nowo po przebudowie i dokonaniu nowej aranżacji[5]. Odtąd dzieła prezentowane są według nowego scenariusza. Autorami projektu architektonicznego przebudowy i modernizacji Galerii Faras są Mirosław Orzechowski i Grzegorz Rytel. Autorką koncepcji merytorycznej Galerii jest Bożena Mierzejewska. Fundatorem nowej Galerii Faras jest Wojciech Pawłowski z rodziną, który całkowicie sfinansował modernizację. Otwarcie Galerii Faras zostało objęte honorowymi patronatami UNESCO oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Małgorzaty Omilanowskiej[1].

Jak piszą twórcy projektu przebudowy Galerii, w pracy nad projektem nowej aranżacji starano się uzyskać nastrój charakterystyczny dla historycznego wnętrza sakralnego, jednak bez dosłownych odniesień do architektury katedry w Faras. Sala mieszcząca główną ekspozycję malowideł ściennych ma hierarchiczny, kierunkowy charakter. Poprzeczne arkady wydzielają kolejne aneksy. Osiowa kompozycja arkad zamknięta jest absydą[6]. Znajdują się tam malowidła rozmieszczone podobnie jak w świątyni w Faras[1]. W sali głównej wschodniego traktu galerii na dłuższych ścianach wprowadzono płytkie arkady. Blendy w arkadach podkreślone są kolorem, dla stworzenia odpowiedniego tła do ekspozycji malowideł i kamiennych detali architektonicznych. Posadzka galerii wyłożona jest tym samym gatunkiem kamienia, który ułożony był w hallu głównym i na schodach reprezentacyjnych Muzeum Narodowego w Warszawie 80 lat temu. Wyeliminowano dostęp dziennego światła dla kontroli natężenia, barwy i kierunku padania oświetlenia i przez to – dla właściwej ekspozycji nubijskich dzieł[6]. Całość dopełniają nagrania oryginalnych koptyjskich śpiewów liturgicznych, które są odtwarzane w tej części galerii[1].

We wschodnim trakcie galerii wyznaczona została specjalna przestrzeń dla multimediów[1].

Projekt Faras 3D edytuj

Jest to prezentowana w ramach ekspozycji cyfrowa rekonstrukcja wnętrza katedry w technologii stereoskopowej 3D. Ma ona również na celu przypomnienie postaci i osiągnięć profesora Kazimierza Michałowskiego, kierownika prac archeologicznych w Faras i patrona galerii. Autorem projektu Faras 3D jest Władysław Jurkow – reżyser filmowy, dziennikarz, twórca filmów dokumentalnych i kurator wystaw sztuki współczesnej. Film został wyprodukowany przez Fundację Wyższej Szkoły Artystycznej Homo Faber we współpracy ze studiem filmowym Arkadia Film oraz Muzeum Narodowym w Warszawie[7]. Oglądając przestrzenną rekonstrukcję katedry można zobaczyć prezbiterium, nawy, kaplice i przedsionek oraz pierwotne rozmieszczenie malowideł, którymi pokryte były ściany kościoła. Film pokazuje nie tylko zabytki prezentowane w Galerii Faras, ale także te, które znalazły się w Muzeum Narodowym Sudanu w Chartumie. Rekonstrukcję uzupełniają pokazy filmów archeologicznych i archiwalnych fotografii wykonanych podczas prac polskich naukowców na terenie Faras[1][7]. Projekt został wyróżniony w międzynarodowym konkursie MUSE Awards, organizowanym przez Amerykańskie Stowarzyszenie Muzeów[7][8].

Ekspozycja edytuj

Sala I: znaleziska z pierwszej katedry w Faras edytuj

Wybrane zabytki prezentowane na Sali I
 
Fragment fryzu z absydy pierwszej katedry (1. ćwierć VII w.)
 
Inskrypcja fundacyjna biskupa Paulosa (707 r.)
 
Blok z inskrypcją Hezykiasa (VII–VIII w.)
 
Blok z inskrypcją Suaty (VII–VIII w.)
 
Fragment nadproża z inskrypcją biskupa Paulosa (ok. 707 r.)

W sali I prezentowane są obiekty pochodzące z katedry w Faras, takie jak między innymi fragment fryzu z absydy pierwszej katedry, inskrypcja fundacyjna biskupa Paulosa, upamiętniająca odnowienie i odbudowę przez biskupa Paulosa w 707 roku „świętego miejsca katolickiego i apostolskiego kościoła Boga”, bloki z inskrypcjami, fragmenty nadproży. Obiekty te ściśle wiążą się z historią faraskiej katedry i jej licznymi przebudowami, które miały miejsce od VII do XIV wieku. Katedra powstała na fundamentach starszego kościoła, zbudowanego na planie bazyliki w początkach VII wieku. Pod nim odkryto fragmenty jeszcze starszej budowli z suszonej cegły[9].

Osobny artykuł: Katedra w Faras.

Sale II i III: przestrzeń dla multimediów edytuj

W salach II i III można obejrzeć filmy dotyczące historii odkryć, samej Nubii oraz Kampanii Nubijskiej, a także malowideł, ich stylu i ikonografii. Prezentowane są tutaj fotografie z kampanii archeologicznych oraz zdjęcia dzieł, które trafiły do Sudańskiego Muzeum Narodowego w Chartumie. W przestrzeni dla multimediów wspominana jest również postać profesora Kazimierza Michałowskiego, wybitnego polskiego archeologa, odkrywcy katedry i patrona galerii[10].

Sala IV: elementy dekoracji architektonicznej z terenu Faras i malowidła z klatki schodowej prowadzącej do galerii nad nawami katedry w Faras edytuj

Sala IV i obiekty w niej prezentowane
 
Widok na Salę IV
 
Prezentowane malowidło z klatki schodowej prowadzącej do galerii nad nawami
 
Majestat Krzyża (Maiestas Crucis; XI w.)
 
Matka Boska z Dzieciątkiem (Eleusa; XII–XIII w.)

Podczas prac archeologicznych na terenie miasta Faras oraz samej katedry odnaleziono wiele elementów dekoracji architektonicznej: kapiteli kolumn, gzymsów, nadproży zdobionych płaskorzeźbionymi dekoracjami, przedstawieniami zwierząt i symbolami chrześcijańskimi (przede wszystkim krzyż, ale także ryba, kogut, orzeł, gołąb). Budowniczowie miasta wykorzystywali wtórnie kamienne bloki pokryte hieroglifami, pochodzące ze świątyń faraońskich. Dekoracje przeznaczone do kościołów były wykonywane przez miejscowych rzemieślników. Zdobili je oni motywami krzyża o różnych formach. Oprócz tego na murach najstarszych kościołów w Faras widniały dawne symbole meroickie i egipskie, takie jak lew, anch – egipski hieroglif oznaczający „życie”, w którym chrześcijanie widzieli wówczas znak krzyża oraz kwiat lotosu. We wnętrzu Galerii Faras prezentowane są kapitele, gzymsy, nadproża i inne elementy dekoracji architektonicznej charakterystyczne dla Nubii[11].

Mury świątyń w Faras dekorowały również malowidła ścienne. W sali IV prezentowane są malowidła z klatki schodowej prowadzącej do galerii nad nawami katedry i przedsionka północnego, takie jak Anioł Pański z mieczem, Matka Boska z Dzieciątkiem (Eleusa) czy Majestat Krzyża (Maiestas Crucis). Zapewne ich fundatorami byli wierni[11].

Sala V: obiekty związane z pochówkiem zmarłych edytuj

 
Prezentowane na Sali V Epitafium biskupa Ignatiosa (802 r.)

W tej sali prezentowane są przedmioty związane z pochówkami biskupów Faras. Większość z nich odnaleziono w komorach grobowych lub konstrukcjach nagrobnych. Są to epitafia i przedmioty takie jak naczynia do wody czy krzyże napierśne, z którymi biskupi zostali pochowani[12].

Szesnastu biskupów z Faras zostało pochowanych w bezpośrednim sąsiedztwie świątyni lub w jej wnętrzu. Informacji o tożsamości zmarłych dostarczyły teksty epitafiów w językach greckim i koptyjskim. Oprócz tego, na wielu epitafiach wyryto teksty modlitw za zmarłych. W Sali V znajdują się epitafia m.in. biskupa Ignatiosa, biskupa Maththaiosa, biskupa Stefanosa[12].

Sala VI: katedra edytuj

Obiekty prezentowane w sali VI
 
Podróż Mędrców ze Wschodu, fragment sceny Bożego Narodzenia (poł. VIII w. – 1. poł. X w.)
 
Święty pustelnik Amone z Tunat Al-Dżabal (IX w. – 1. poł. X w.)
 
Święty Jan Chryzostom (Złotousty; 2. poł. IX w.)
 
Święci apostołowie Piotr i Jan (VIII w. – 1. poł. X w.)
 
Święty Epifaniusz, biskup Salaminy-Konstancji (XIII w.)
 
Święty wojownik (św. Teodor Stratelates?; IX w.)
 
Matka Boska z Dzieciątkiem (VIII – 1. poł. IX w.)
 
Święta Anna (VIII w. – 1. ćwierć IX w.)
 
Chrystus Tronujący i Trójca Święta, aniołowie, krzyż, apostołowie (początek XI–XII w.)
 
Archanioł Gabriel (IX w. – 1. ćwierć X w.)

Sala VI zaprojektowana jest w taki sposób, aby oddać charakter świątyni, poprzeczne arkady wydzielają kolejne aneksy, w których prezentowane są ścienne malowidła, rozmieszczone w podobny sposób jak w katedrze w Faras. Kompozycję arkad zamknięto absydą[6]. W tej sali prezentowane są malowidła w większości zdjęte ze ścian narteksu, nawy północnej, prezbiterium oraz kaplic ze strony południowej. Malowidła te datowane są na okres pomiędzy VII a XIV wiekiem i znajdowały się na różnych warstwach tynku (co związane jest z wielokrotnymi przebudowami katedry i pokrywaniem jej ścian kolejnymi malowidłami). Prezentowane są między innymi wizerunki chrystologiczne, maryjne, przedstawienia archaniołów i aniołów, świętych, biskupów oraz władców[13]. Wykonane są w technice al secco (malowane na suchym tynku, w odróżnieniu od al fresco – na świeżym tynku)[4].

Do najbardziej charakterystycznych wizerunków prezentowanych w sali VI Galerii Faras należą: przedstawienie świętej Anny, świętego Jana Chryzostoma, Archaniołów Michała i Gabriela, biskupów Marianosa i Petrosa ze świętymi patronami, wizerunki Matki Boskiej różnych typów ikonograficznych (Matka Boska z Dzieciątkiem, Eleusa, Galaktotrophousa) i wiele innych[13].

Sala VII: krzyże z kręgu Kościoła wschodniego edytuj

Ta część galerii poświęcona jest krzyżom różnego pochodzenia i różnych typów. Zgromadzono krzyże ręczne, procesyjne, pektoralne (napierśne) z terenów Etiopii, Egiptu, Rumunii, Huculszczyzny, Ukrainy, Rusi i Rosji. Prezentowane są również enkolpiony, czyli zawieszki w postaci krzyży i ikon, które są charakterystyczne dla prawosławnej tożsamości. Kolekcja staroruskich krzyży i ikon napierśnych liczy około 80 obiektów i jest największym tego rodzaju zbiorem w Polsce[14].

Kolekcja krzyży etiopskich edytuj

Krzyże etiopskie i przedmioty służące w liturgii z tamtego terenu w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie pochodzą z dwóch źródeł: przekazanego w depozyt wieczysty zbioru dra Wacława Korabiewicza oraz kolekcji – daru dla Muzeum przekazanego przez prof. Stanisława Chojnackiego. Najliczniejszą grupę z prezentowanych w galerii stanowią krzyże ręczne, noszone prawdopodobnie już w VI wieku w Etiopii. Były one popularne nie tylko wśród mnichów i kapłanów, ale także pielgrzymów. Krzyże ręczne przechodziły często w rodzinie z pokolenia na pokolenie. Oprócz tego w kolekcji znajdują się krzyże na szyję oraz enkolpiony. Przedstawione są również nieco większe krzyże liturgiczne, do używania których uprawnieni byli tylko kapłani w celu błogosławienia wiernych na zakończenie liturgii. Osobną grupę tworzą jeszcze większe, około 50-centymetrowe zazwyczaj drewniane lub metalowe krzyże służące do okadzeń oraz krzyże procesyjne, zwykle wykonane z metalu[14].

Kolekcja krzyży ruskich edytuj

Wiele krzyży pochodzących z terenów Rusi, m.in. Rusi Kijowskiej oraz Nowogrodu to enkolpiony – krzyże-zawieszki, krzyże relikwiarzowe oraz plakiety-zawieszki. Część z nich posiada inskrypcje z tekstami modlitw, przedstawienia cerkwi, sceny z życia Chrystusa, wizerunki świętych. Krzyże datowane są na XI–XIX wiek. Najczęściej są to krzyże odlewane z brązu, czasem z reliefami[15].

Zbiór obiektów związanych ze staroobrzędowcami edytuj

W Galerii prezentowany jest spory zbiór krzyży, ołtarzyków i ikon związanych z rosyjskimi staroobrzędowcami, pochodzących głównie z regionu Guślic oraz z warsztatów z północnej Rosji. W tradycji tego wyznania przedmioty te miały istotną funkcję kultową, służąc pobożności prywatnej, będąc elementami domowych ikonostasów, ale również będąc przechowywanymi w molennach – domach modlitewnych wspólnot starowierskich. Obiekty te wykonane są głównie z mosiądzu, często zdobione były barwnymi emaliami[14].

Sala VIII: obiekty z Nubii i chrześcijańskiego Egiptu edytuj

 
Widok na Salę VIII

Większość znalezisk na stanowiskach archeologicznych stanowią wyroby garncarskie. Znaczna większość znalezionych przez polskich archeologów zabytków tego typu z terenów Nubii pochodzi z okresu chrześcijańskiego. Wtedy to, szczególnie w okresie chrześcijańskim wczesnym i klasycznym (650–1000 rok) Faras było najważniejszym ośrodkiem wyrobu ceramiki na masową skalę w północnej Nubii. W X wieku z nieznanych powodów zaprzestano produkcji[16].

W galerii prezentowane są również wyroby ceramiki koptyjskiej. Wyjątki stanowią naczynia pochodzące z wcześniejszych okresów: kermańskie, meroickie i postmeroickie. Pochodzą one z Faras i rejonu IV katarakty Nilu[16].

Przedstawiona została również kolekcja tkanin koptyjskich pochodzących z Egiptu z czasów chrześcijańskich, która trafiła do Muzeum Narodowego w Warszawie w XIX i w początkach XX wieku za pośrednictwem antykwariuszy i prywatnych kolekcjonerów[16].

Prezentacje dzieł z Faras ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie poza Galerią edytuj

Depozyty edytuj

W depozycie w Muzeum Luwru znajduje się kilka zabytków z Faras, będących własnością Muzeum Narodowego w Warszawie. Są to m.in. nadproże i dwa malowidła – wizerunek Archanioła Michała oraz świętego arcybiskupa[17].

Wystawy edytuj

  • grudzień 1962: wystawa wykopalisk z Faras w Warszawie, prezentacja między innymi malowideł Archanioł Michał i Święty Merkuriusz;
  • 3 maja – 15 sierpnia 1963: międzynarodowa wystawa sztuki koptyjskiej w Villa Hügel w Essen, stamtąd przeniesienie dzieł na wystawy kolejno w Zurychu (Kunsthaus Zürich), Wiedniu (Museum für Völkerkunde) i Paryża (Petit Palais), następnie część z nich eksponowano w wielkim hallu siedziby UNESCO w Paryżu (prezentacja efektów Ratunkowej Kampanii Nubijskiej);
  • październik 1967: wielka wystawa zabytków z Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie, prezentacja 40 malowideł ściennych;
  • 1968–1969: wystawa objazdowa zwana „cudem z Faras” – Berlin, Essen, Haga, Zurych, Wiedeń[4]
  • 23 maja – 15 września 2002: wystawa Faras. Die Kathedrale aus dem Wüstensand, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń[18].

Nagrody i wyróżnienia edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego - podstrona Muzeum Narodowego w Warszawie [online] [dostęp 2016-04-10].
  2. ↑ Agnieszka Morawińska, Wstęp, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, s. 5, 6, ISBN 978-83-7100-916-7.
  3. ↑ a b c d e Faras, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7.
  4. ↑ a b c Kazimierz Michałowski, Faras. Malowidła ścienne w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa: Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, 1974.
  5. ↑ Monika Kuc, Otwarcie Galerii Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie [online], rp.pl [dostęp 2016-04-09].
  6. ↑ a b c Mirosław Orzechowski, Grzegorz Rytel, Założenia projektowe i architektoniczne przyjęte w projekcie nowej Galerii Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego [online] [dostęp 2016-04-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-08].
  7. ↑ a b c Prezentacja stereoskopowa FARAS 3D wyróżniona nagrodą MUSE Awards [online], 27 kwietnia 2015 [dostęp 2016-04-10].
  8. ↑ a b Lista laureatów nagród MUSE Awards w 2015 na stronie konkursu [online] [dostęp 2016-04-10].
  9. ↑ Bożena Mierzejewska, Sala I. Znaleziska z pierwszej katedry w Faras, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7.
  10. ↑ Bożena Mierzejewska, Sale II–III. Sale multimedialne, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7.
  11. ↑ a b Bożena Mierzejewska, Sala IV. Elementy dekoracji architektonicznej z terenu Faras, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7.
  12. ↑ a b Bożena Mierzejewska, Sala V. Znaleziska związane z pochówkiem zmarłych, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7.
  13. ↑ a b Bożena Mierzejewska, Sala VI. Katedra, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7.
  14. ↑ a b c Aleksandra Sulikowska, Bożena Mierzejewska, Sala VII. Krzyże z kręgu kościoła wschodniego, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7.
  15. ↑ Mirosław Piotr Kruk, Aleksandra Sulikowska-Gąska, Marcin Wołoszyn, Sacralia Ruthenica, Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego w Warszawie, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Warszawie, 2006, ISBN 83-60099-95-2.
  16. ↑ a b c Bożena Mierzejewska, Tomasz Górecki, Sala VIII. Znaleziska z Nubii i Egiptu chrześcijańskiego, [w:] Bożena Mierzejewska (red.), Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7.
  17. ↑ Aleksandra Sulikowska, Kolekcja Sztuki Nubijskiej [online], mnw.art.pl [dostęp 2016-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-29].
  18. ↑ Wielfried Seipel (ed.), Faras die Katedrale aus dem Wüstensand, Kunsthistorisches Museum Wien, Wien 2002.
  19. ↑ a b GRAND PRIX Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2014 dla MNW [online] [dostęp 2016-04-09].
  20. ↑ a b Lista laureatów Konkursu Sybilla 2014 na stronie Konkursu [online] [dostęp 2016-04-10].

Bibliografia edytuj

  • Kruk M. P., Sulikowska-Gąska A., Wołoszyn M., Sacralia Ruthenica. Dzieła staroruskie bądź z Rusią związane z metalu i kamienia w Muzeum Narodowym w Krakowie i Muzeum Narodowym w Warszawie, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego w Warszawie, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2006, ISBN 83-60099-95-2
  • Michałowski K., Faras. Malowidła ścienne w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Warszawa 1974.
  • Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego, Bożena Mierzejewska, Aleksandra Sulikowska-Gąska, Tomasz Górecki, Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2014, ISBN 978-83-7100-916-7, OCLC 898253572.
  • Seipel W. (red.), Faras die Katedrale aus dem Wüstensand, Kunsthistorisches Museum Wien, Wiedeń 2002.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Galeria_Faras_im._Profesora_Kazimierza_Michałowskiego_w_Muzeum_Narodowym_w_Warszawie&oldid=72106857”