Giacomo Caprotti
Giacomo Caprotti (znany również pod przezwiskiem Salai, pełnie imię: Giovanni Giacomo di Pietro Caprotti, Giangiacomo di Pietro Caprotti[1], zm. 15 stycznia 1524[2]) – artysta i uczeń Leonarda da Vinci.
 Salai na rysunku Leonarda da Vinci z przełomu XV i XVI wieku | |
| Imię i nazwisko |
Giovanni Giacomo di Pietro Caprotti |
|---|---|
| Data śmierci |
15 stycznia 1524 |
| Dziedzina sztuki |
malarstwo |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
|
Mona Vanna (autorstwo przypisane) | |
Pochodzi z Oreno, leżącego nieopodal Monzy, kilkanaście kilometrów na północ od Mediolanu. Niewiele wiadomo o jego ojcu. Miał on na imię Pietro, przypuszczalnie był skromnym wieśniakiem, ale na tyle zamożnym, by móc pokryć koszty pobytu syna w warsztacie Leonarda. Miał on troje dzieci, oprócz syna Giacoma dwie córki[1]. Jedna z nich miała na imię Lorenziola[3].
Giacomo Caprotti dołączył do pracowni Leonarda latem 1490 roku[4]. W warsztacie pracował prawdopodobnie jako pomocnik Leonarda (famiglio) i model. W warsztacie otrzymał on przydomek przezwisko „Salai” (tłumaczone na: „demon”, „mały czort”, „licho”)[5]. Prydomek ten mógł pochodzić z utworu Morgante maggiore, wydanego w 1482 roku[6]. Niekiedy chłopiec był nazywany również jako „Salaino” (zdrobnienie od „Salai”), co w późniejszych latach doprowadziło do błędnego utożsamiania Salaia z Andreą Solariem, malarzem naśladującym styl Leonarda[7]. Salai pojawia się w notatkach Leonarda jako sprawiający trudności wychowawcze chłopiec, który dopuszczał się kradzieży i przywłaszczeń pieniędzy[8]. Według relacji Vasariego Giacomo Caprotti był przystojnym mediolańczykiem[9].
Znany jest ogólny wygląd Salaia za sprawą zachowanych rysunków[9]. Jest on przedstawiany jako młodzieniec o gęstych lokach[10]. Najbardziej prawdopodobnym portretem Salaia są bliźniacze profile w Windsorze, narysowane sangwiną i czarną kredką. Jeden rysunek naniesiono na różowy papier preparowany, drugi na biały. Część z nich jest błędnie uznawana za jego portrety. Błędnie podaje się, że Giacomo Caprotti został narysowany na kartonie ze zbiorów windsorskich z florencką Madonna z Dzieciątkiem[9]. Być może wizerunek Salaia został uwieczniony na obrazie Narcyz Giovanniego Boltraffia[10].
Leonardo utrzymywał z Giacomem Caprottim związek homoseksualny, z czasem został utrzymankiem malarza[11]. Giovanni Paolo Lomazzo napisał w Sogni e raggionamenti z ok. 1564 roku fikcyjny dialog pomiędzy Fidiaszem a Leonardem, w którym grecki rzeźbiarz wypytuje włoskiego malarza, czy bawił się w „grę odtylną”. W odpowiedzi Leonardo przyznaje, że wielokrotnie grał w tę grę z bliżej nieokreślonym młodzieńcem, zwłaszcza gdy ten miał piętnaście lat. Lomazzo miał tu na myśli relację pomiędzy Leonardem a Giacomem Caprottim. Vasari nazywając asystenta Leonarda mianem vago (urodziwy, uroczy, wdzięczny) również sugeruje, że Leonardo utrzymywał relację z uczniem[12]. W Kodeksie Atlantyckim znajduje się rysunek przedstawiający dwa penisy, którym doprawiono nogi. Jeden z nich próbuje wejść do koła bądź dziury podpisanej jako „Salai”. Rysunek ten jest autorstwa jednego uczniów Leonarda[13]. Charles Nicholl sugeruje, że za przezwiskiem „Salai” kryje się gra słów związana z warsztatem: salare, które oprócz pierwotnego znaczenia (solić, przyprawiać, peklować) jest potocznym określeniem na uciekanie od pracy. Stąd salai (dosł. dałem dyla) odnosi się do lenistwa ucznia[14].
Innym zadaniem Giacoma Caprottiego była pomoc przy malowaniu obrazów. Z zachowanych źródeł wiadomo, że Salai pracował przy Ostatniej Wieczerzy[15]. Z czasem stał się biegłym kopistą Leonarda[16]. Przypisuje mu się namalowanie Mona Vanny, znajdującej się w zbiorach Ermitażu[17]. Mona Vanna ma zapożyczenia z Mona Lisy i Ledy z łabędziem[18].
Około 1510 roku Giacomo Caprotti odpowiadał za zarządzanie winnicą, należącą do Leonarda. We wrześniu 1514 roku majątek wynajął Antoniowi Medzie[14]. Obok winnicy wybudował swój dom. Po śmierci Leonarda w 1519 roku odziedziczył połowę winnicy. Druga połowa przypadła słudze Leonarda Battiście de Villanis[19]. W nieznany sposób zdobył on obrazy Leonarda da Vinci, które odziedziczył Francesco Melzi[2].
W 1523 roku poślubił Biancę Caldiroli[2].
Zmarł nagle 15 stycznia 1524 roku[2]. Po jego śmierci sporządzono spis jego majątku. Na liście znajdują się obrazy, których część z nich namalował Leonardo da Vinci[20]. Lista zawiera m.in. Mona Lisę, zapisaną pod tytułem „La Honda”[21], oraz San Girolamo (św. Hieronima)[22]. Nie wiadomo, czy faktycznie były to oryginały czy kopie namalowane przez Salaia[23].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Nicholl 2006 ↓, s. 288.
- ↑ a b c d Nicholl 2006 ↓, s. 590.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 581.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 253.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 288–289.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 233.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 289.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 288–289, 294.
- ↑ a b c Nicholl 2006 ↓, s. 291.
- ↑ a b Nicholl 2006 ↓, s. 293.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 291, 294.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 133.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 134.
- ↑ a b Nicholl 2006 ↓, s. 555.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 318.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 387.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 460–461.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 461.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 517.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 386.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 387, 571.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 542.
- ↑ Nicholl 2006 ↓, s. 386–387.
Bibliografia edytuj
- Charles Nicholl: Leonardo Da Vinci. Lot wyobraźni. Warszawa: WAB, 2006.