Wikipedia

Gieorgij Plechanow

rosyjski rewolucjonista i teoretyk marksizmu, publicysta, filozof

Gieorgij Walentynowicz Plechanow pseudonimy: N. Bieltow, A. Kirsanow, A. Wołgin, N. Kamienski, N, Andrejewicz (ur. 29 listopada?/11 grudnia 1856 w Gudałowce[1] koło Lipiecka, zm. 30 maja 1918 w Terijokach[1]) – rosyjski publicysta, filozof, rewolucjonista, działacz SDPRR, po rozłamie we frakcji mienszewików jako jeden z jej długoletnich przywódców, teoretyk marksizmu. W 1921 r. Włodzimierz Lenin podkreślał konieczność studiowania wszystkich prac filozoficznych Plechanowa i uważał je za najlepsze w całej literaturze marksistowskiej z okresu II Międzynarodówki[2].

Gieorgij Plechanow

Życiorys edytuj

Urodził się w rodzinie szlacheckiej. Ukończył gimnazjum wojskowe w Woroneżu. W 1873 wyjechał do Petersburga. Jesienią 1874 został przyjęty do Petersburskiego Instytutu Górniczego, który w 1876, jako uczestnik ruchu rewolucyjnego, zmuszony był opuścić. W latach młodzieńczych Plechanow był zwolennikiem materializmu i rewolucyjnego demokratyzmu Nikołaja Czernyszewskiego[3]. Następnie znajdował się pod wpływem narodnickich poglądów Ławrowa i Bakunina[3]. Od 1875 był aktywnym rewolucjonistą w organizacji narodników[4]. Uczestniczył w pracach propagandowych wśród robotników. Był uczestnikiem demonstracji przed soborem Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Petersburgu w grudniu 1876 r., gdzie występował przeciw samodzierżawiu. Po rozbiciu organizacji Ziemla i Wola w 1879 został jednym z przywódców rewolucyjnych narodników – grupy Czornyj Pieriedieł – Czarny Podział. Prześladowany przez władze rosyjskie od stycznia 1880 do rewolucji lutowej 1917 przebywał na emigracji w Szwajcarii, Włoszech, Francji i innych krajach Europy Zachodniej, m.in. w Paryżu i Genewie, gdzie zapoznał się z dziełami Karola Marksa oraz Fryderyka Engelsa i porzucił idee narodnickie. W roku 1883 założył w Szwajcarii pierwszą marksistowską organizację rosyjską Wyzwolenie Pracy (ros. Освобождение труда)[5].

W latach 90. XIX wieku krytykował ideologię narodnictwa, poglądy tzw. ekonomistów[wymaga doprecyzowania] oraz legalny marksizm(inne języki) w publikacjach w Die Neue Zeit oraz w licznych swoich pracach. W latach 1901–1902 wystąpił przeciwko legalnemu marksizmowi Struwego i wykazywał, że postęp społeczny dokonuje się — wbrew twierdzeniom Struwego — nie drogą łagodzenia sprzeczności społecznych, lecz drogą walki klasowej, natomiast ideały legalnych marksistów nie wykraczają poza ciągłe łatanie dziur społeczeństwa kapitalistycznego[6].

Był współtwórcą SDPRR, współpracował z Leninem. W latach 1900–1903 zasiadał w kolegium redakcyjnym „Iskry”, a w latach był 1903-1905 jej redaktorem naczelnym. W 1903 nie poparł Lenina i bolszewików na II zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji w Brukseli, przyłączając się do frakcji mienszewików i stając się na wiele lat jednym z jej przywódców. Przejął redakcję Iskry, którą wydawał jako redaktor naczelny i kolportował bezdebitowo w Imperium Rosyjskim do października 1905, gdy w związku z manifestem październikowym Mikołaja II i likwidacją cenzury pismo zawiesiło działalność[7].

W czasie I wojny światowej opowiedział się po stronie państw Ententy. Po obaleniu caratu Plechanow powrócił 31 marca 1917 do Rosji i został wybrany do Komitetu Wykonawczego Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Wydawał w Piotrogrodzie gazetę Jedność (ros. Единство) i publikował w niej. Był zwolennikiem Rządu Tymczasowego i przeciwnikiem tez kwietniowych Lenina. Do przewrotu bolszewickiego odniósł się krytycznie, uważając, że Rosja nie jest przygotowana do przekształceń socjalistycznych. W styczniu 1918 Единство zostało zamknięte przez bolszewików.

Najbardziej znaną socjopolityczną publikacją Plechanowa jest obszerna Historia rosyjskiej myśli społecznej (wyd. m.in. w Polsce w 1966 r. w wyborze).

Pochowany został na Cmentarzu Wołkowskim w Sankt Petersburgu.

Walka przeciwko teoriom narodników edytuj

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

W latach 1882–1883 Plechanow przeszedł na pozycje marksizmu[3]. W pierwszych marksistowskich pracach Plechanowa: Socjalizm i walka polityczna (1883), Nasze rozbieżności (1885) i in., zawarta jest ostra krytyka ideologii narodników. Szczególnie ważne znaczenie miała walka ideologiczna Plechanowa przeciwko narodnickiej idealistyczno-subiektywistycznej teorii „bohaterów” i „tłumu”[8]. Obalając idealistyczne poglądy narodników i ich niesłuszne twierdzenia, jakoby filozofia marksistowska prowadziła do „obojętnej kontemplacji” rzeczywistości, Plechanow wykazywał, że teoria marksistowska stwarza najszersze pole dla świadomej działalności przodujących sił społeczeństwa, dla obalenia caratu, a następnie dla zwycięstwa rewolucji socjalistycznej[9].

Prace edytuj

Dzieła Plechanowa edytuj

  • Fiłosofsko-litieraturnoje nasledie Plechanowa, t. 1-3, Moskwa 1973–1974;
  • Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija, t. 1-8, Moskwa 1934;
  • Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija, t. 1-5, Moskwa 1956–1958;
  • Soczinienija, t. I-XXIV, Moskwa 1923–1928.

W języku polskim edytuj

  • Historia rosyjskiej myśli społecznej (Wybór), t. I-III, Warszawa 1966–1967;
  • O literaturze i sztuce, Warszawa 1950;
  • O materialistycznym pojmowaniu dziejów, Warszawa 1949;
  • O roli jednostki w historii, Warszawa 1947;
  • Pisma wybrane, Warszawa 1959;
  • Podstawowe zagadnienia marksizmu, Warszawa 1946;
  • Przeciw rewizjonizmowi, Warszawa 1958;
  • Przyczynek do zagadnienia rozwoju monistycznego pojmowania dziejów, Warszawa 1949;
  • Przyczynki do historii materializmu, Warszawa 1950;
  • Wybór pism filozoficznych, Warszawa 1951.

Ważniejsze opracowania edytuj

  • Wiera Aleksandrowna Fomina, Filozoficzne poglądy Plechanowa, Warszawa 1957;
  • Zygmunt Łukawski, Jerzy Plechanow, Warszawa 1970;
  • Ruta Światło, Plechanow, Warszawa 1979;
  • Andrzej Walicki, wstęp do: Historia rosyjskiej myśli filozoficznej, Warszawa 1966.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Plechanow Gieorgij W., [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2023-06-22].
  2. ↑ Michaił Jowczuk: Leninizm i spuścizna filozoficzna. Nauka historyczno-filozoficzna. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 692. (pol.).
  3. ↑ a b c Jowczuk 1969 ↓, s. 493.
  4. ↑ Новчук i Суворов 1974 ↓.
  5. ↑ Fischer 1964, s. 30; Pipes 1990, s. 354; Rice 1990, s. 44–45; Service 2000, s. 103.
  6. ↑ Jowczuk 1969 ↓, s. 497.
  7. ↑ Rice 1990, s. 83–84; Service 2000, s. 157.
  8. ↑ Jowczuk 1969 ↓, s. 494.
  9. ↑ Jowczuk 1969 ↓, s. 495.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gieorgij_Plechanow&oldid=70712407”