Smołwy (gmina)
Smołwy (pocz. Smotwy) – dawna gmina wiejska istniejąca do 1945 roku na obszarze Ziemi Wileńskiej[2]/woj. wileńskiego (obecnie na Litwie). Siedzibą gminy było miasteczko Smołwy (Smalvos; 119 mieszkańców w 1921 roku[4]), a następnie osiedle kolejowe Turmont (Turmantas; 18 mieszkańców w 1921 roku[4])[5].
| gmina wiejska | |||
| 1921[1][2]–1939 | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo |
(1919–20: okręg wileński) | ||
| Powiat |
do 1919: jezioroski | ||
| Siedziba | |||
| Powierzchnia (1937) |
139,3[3] km² | ||
| Populacja (1931) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
28 os./km² | ||
| Szczegółowy podział administracyjny (1937) | |||
| |||
Położenie na mapie Polski w 1939  | |||
| 55°38′24,0000″N 26°21′36,0000″E/55,640000 26,360000 | |||
Początkowo gmina należała do powiatu jezioroskiego w guberni kowieńskiej. 31 października 1919 gminę włączono do utworzonego pod Zarządem Cywilnym Ziem Wschodnich nowego powiatu brasławskiego, który wszedł w skład okręgu wileńskiego[6][7]. 20 grudnia 1920 gmina weszła w skład tymczasowego okręgu nowogródzkiego[8], a 19 lutego 1921 została włączona do nowo utworzonego woj. nowogródzkiego[9]. Od 13 kwietnia 1922[2] gmina Smołwy należała do objętej władzą polską Ziemi Wileńskiej[10], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie[11]. Gmina Smołwy była jedną z 7 gmin wzdłuż granicy z Łotwą, stanowiąc trójstyk Polski, Litwy i Łotwy. W Turmoncie znajdowało się kolejowe przejście graniczne między Polską a Łotwą.
Po wojnie obszar gminy Smołwy wszedł w struktury administracyjne Związku Radzieckiego.
Demografia edytuj
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę zamieszkiwało 3.659 osób, 3.124 było wyznania rzymskokatolickiego, 48 prawosławnego, 382 staroobrzędowego, 97 mojżeszowego a 8 mahometańskiego. Jednocześnie 3.389 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 3 białoruska, 34 żydowską, 170 rosyjska, 8 tatarska, 3 łotewską i 1 ukraińską. Było tu 614 budynków mieszkalnych[12].
Przypisy edytuj
- ↑ Od 1921 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. nowogródzkiego; w czasie II wojny światowej poza administracją polską; po II wojnie światowej poza granicami Polski.
- ↑ a b c d Istnieje rozbieżność w określaniu przynależności ponadpowiatowej północno-zachodnich gmin powiatu brasławskiego (gminy Brasław, Dryświaty, Dukszty, Opsa, Plusy, Rymszany, Słobódka, Smołwy i Widze) na przełomie lat 1921-22. Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 (Art. 1) wymienia powiat brasławski jako jeden z 5 powiatów (obok wileńskiego, oszmiańskiego, święciańskiego i trockiego) Ziemi Wileńskiej, nad którą objęto władzę państwową w 1922 roku (czyli obszary wchodzące w skład Litwy Środkowej. Natomiast Skorowidz miejscowości RP wydany przez GUS w 1923 roku wylicza powiat brasławski jako jeden z 4 powiatów (obok duniłowickiego, dziśnieńskiego i wilejskiego), które w 1922 roku wydzielono z woj. nowogródzkiego i wcielono do Ziemi Wileńskiej, podając równocześnie szczegółową statystykę dla omawianych gmin z 30 września 1921 roku. Także inne źródła (m.in. mapy) podają informacje o przyłączeniu na przełomie lat 1921-22 do Litwy Środkowej powiatów brasławskiego i lidzkiego (np. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku, 2005; Atlas Historyczny Polski, PKWK, 1967). Rozbieżność ta wynika z różnych interpretacji przeprowadzonych na terenie powiatu brasławskiego (a także lidzkiego) wyborów do Sejmu Wileńskiego na mocy uchwały Sejmu RP z 16 listopada 1921, która zakończyła walkę polityczną na tych terenach. Adam Mielcarek twierdzi że powiaty brasławski i lidzki faktycznie do Litwy Środkowej nie należały (Adam Janusz Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, 2008). W niniejszym artykule oparto się na tej analizie, uwzględniając jednak rozbieżność interpretacji w tymże przypisie.
- ↑ a b Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom I - Województwo Wileńskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VII - Część II - Ziemia Wileńska – Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
- ↑ Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 25, poz. 257
- ↑ Spis ludności na terenach administrowanych przez Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich z mapą, Eugeniusz Romer, Lwów-Warszawa, 1919
- ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 115, poz. 760
- ↑ Dz.U. z 1921 r. nr 16, poz. 93
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 7, część 2, 1924, s. 14.
Linki zewnętrzne edytuj
- Smołwy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 914.