Gorzekały

wieś w województwie warmińsko-mazurskim

Gorzekały (niem. Gorzekallen, 1938–1945 Gortzen) – wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz[4][5].

Gorzekały
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Orzysz

Sołectwo

Wierzbiny

Liczba ludności (2011)

10[2]

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-230[3]

Tablice rejestracyjne

NPI

SIMC

0763778

Położenie na mapie gminy Orzysz
Mapa konturowa gminy Orzysz, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Gorzekały”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Gorzekały”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Gorzekały”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Gorzekały”
Ziemia53°45′02″N 22°02′29″E/53,750556 22,041389[1]

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Nazwa edytuj

W dokumentach krzyżackich: Gorsikallen.[6]
Później utrwaliła się nazwa Gorzekallen[7].
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-NarońskiegoGorzykały[8].
16 lipca 1938 ówczesne niemieckie władze Prus Wschodnich dokonały zmiany historycznej nazwy Gorzekallen na Gortzen[7].
Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. nadano miejscowości obowiązującą nazwę Gorzekały[9].

Integralne części wsi edytuj

Integralne części wsi Gorzekały[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0763784 Koźle-Leśniczówka część wsi

Historia edytuj

Wolne dobro w Gorzekałach zostało lokowane na prawie magdeburskim dla obojga płci w roku 1542, po tym, kiedy to starosta ryński Jerzy von Diebes (Georg von Diebes) sprzedał za 144 grzywny[10] Michałowi, Adamowi i Maciejowi Gorzekałom (Michall, Adam, Mazay Gorzikalla)[11] z Zalesia w starostwie jańsborskim (piskim), 6 łanów w pobliżu starego pieca smolnego Lipińskich[10] (alten Pechoffen Lipianken)[12], (alten Pechofen Lipiansken)[11] między Orzyszem, a Drygałami. Bracia Gorzekałowie otrzymali też zezwolenie na karczmę (istniała w spisie z 1564 roku), a całość dóbr zwolniono z opłat czynszowych na 5 lat. Po okresie wolnizny musieli jednak płacić 6 grzywien Freygeldu i płużne w wysokości 3 korców żyta i tej samej ilości pszenicy.
Gorzekały należały do parafii w Klusach, administracyjnie podlegały rewirowi w Skomacku.
W 1857 roku wieś liczyła 79 mieszkańców. We wsi działała rakarnia, której właścicielem był Paul. Urząd sołtysa w tym czasie pełnił Rostejus[13].
W 1933 roku Gorzekały liczyły 156 mieszkańców. Według spisu powszechnego z maja 1939 roku we wsi mieszało 176 osób.[7]
W 1954 r. w Gorzekałach przebywał Jarosław Iwaszkiewicz - zatrzymał się w pokoiku urządzonym przez Wiesława Kępczyńskiego (wychowanek J. Iwaszkiewicza). W czasie pobytu w Gorzekałach Iwaszkiewicz pracował m.in. nad utworami: Chopin, Ze wspomnień.
W latach pięćdziesiątych XX wieku część gruntów wsi Gorzekały przejęło Ludowe Wojsko Polskie na potrzeby pobliskiego poligonu. We wsi utworzono Wojskowe Gospodarstwo Rolne (nie istnieje). Wieś prawie opustoszała. Obecnie znajdują się w niej dwa gospodarstwa.

Zabytki edytuj

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

  • Dawny cmentarz ewangelicki[14].

Obecnie położony na terenie poligonu. Najstarszy zachowany nagrobek z 1929 roku.

  • Dawny cmentarz ewangelicki, założony w połowie XIX wieku[15].

Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji, jest miejscem spoczynku trzech nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej †1914-15[16].

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 35112
  2. Wieś Gorzekały w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-06-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 322 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. a b [http://www.stat.gov.pl/broker/access/performSearch.jspa?searchString=&level=miejsc&wojewodztwo=&powiat=&gmina=&miejscowosc=&advanced=true GUS. Rejestr TERYT]
  6. Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein.Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 223, 224.
  7. a b c Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Landkreis Lyck. 2006. [dostęp 2012-12-31]. (niem.).
  8. Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
  9. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 października 1948 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1948 r. nr 78, poz. 692)
  10. a b Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 479.
  11. a b Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein.Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 212.
  12. Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 121.
  13. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 307.
  14. Karta zabytku
  15. Karta zabytku
  16. [OSR] I Wojna Światowa (1914-18r.) : Gorzekały [online], www.rowery.olsztyn.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Waldemar Mierzwa (red.): Mazury - słownik stronniczy, ilustrowany. Dąbrówno, Retman, 2008, 245 str., ISBN 978-83-923991-6-2
  • Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
  • Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
  • Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein.Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.

Linki zewnętrzne edytuj