Grabów nad Prosną
Grabów nad Prosną (niem. Grabow) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrzeszowskim, w Kotlinie Grabowskiej, nad Prosną, w Kaliskiem, na ziemi wieluńskiej; siedziba gminy Grabów nad Prosną; zakłady przemysłu spożywczego.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
_ID_653873.jpg) Urząd Miasta i Gminy w Grabowie nad Prosną | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
XIII wiek | ||||
| Prawa miejskie |
20 sierpnia 1416 | ||||
| Burmistrz |
Maksymilian Ptak | ||||
| Powierzchnia |
2,58 km² | ||||
| Wysokość |
219 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 62 | ||||
| Kod pocztowy |
63-520 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
POT | ||||
Położenie na mapie gminy Grabów nad Prosną  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu ostrzeszowskiego  | |||||
 51°30′18″N 18°07′15″E/51,505000 18,120833
| |||||
| TERC (TERYT) |
3018034 | ||||
| SIMC |
0936760 | ||||
Urząd miejski ul. Kolejowa 863-520 Grabów nad Prosną | |||||
| Strona internetowa | |||||
Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 1960 mieszkańców[2].
Miasto królewskie w tenucie grabowskiej w powiecie ostrzeszowskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku[3]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Grabów nad Prosną. W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie kaliskim.
Położenie edytuj
Grabów leży w Kotlinie Grabowskiej, na wschodnim skraju Wzgórz Ostrzeszowskich (części Wału Trzebnickiego), na lewym brzegu Prosny, średnia wysokość 128[4] m n.p.m., 28 km na południe od Kalisza i 17 km na północny wschód od Ostrzeszowa; węzeł drogowy, krzyżują się w nim drogi wojewódzkie:
- nr 447: Antonin – Grabów – Kraszewice
- nr 449: Syców – Grabów – Błaszki
- nr 450: Kalisz – Grabów – Wieruszów
Przez Grabów przebiega linia kolejowa Ostrzeszów – Grabów – Namysłaki tzw. Grabowska Toczka (zamknięta w 1999 i ponownie otwarta 30 sierpnia 2008 jako turystyczna kolej drezynowa).
Historia edytuj
_z_1887_r._w_Grabowie_nad_Prosn%C4%85_nr._710WlkpA.JPG)
Pierwsze wzmianki o Grabowie pochodzą z 1264. Było to starostwo niegrodowe obejmujące trzy klucze: grabowski, kuźnicki i mikstacki. Siedzibą starostów był zamek zajęty w 1396 roku przez Władysława Jagiełłę. Grabów otrzymał prawa miejskie w 1416. Za herb obrano pelikana karmiącego własną krwią swoje pisklęta. Miasto rozwijało się dobrze (między innymi dzięki korzystnemu położeniu) do połowy XVI w., kiedy to zniszczyły je pożary i wojny. W 1628 powstał tu nowy zamek, ale dotrwał on tylko do połowy XVII w.. Wojenna pożoga nawiedzała miasto jeszcze kilkanaście razy do czasów zaborów.
Od 1795 aż do końca I wojny światowej – z krótką przerwą w latach 1807–1815 – miasto znajdowało się w granicach Prus. Kongres wiedeński w 1815 wytyczył granicę prusko-rosyjską na rzece Prośnie, na ponad 100 lat sytuując położony na zachodnim brzegu rzeki Grabów w roli pruskiego miasta granicznego. Wiek XIX, szczególnie od 1871, to okres presji germanizacyjnej i oporu przeciwko niej przez dominującą w mieście ludność polską. Mieszkańcy czynnie uczestniczyli w powstaniach, działało Towarzystwo Czytelni Ludowych. W 1905 miasto liczyło 1806 mieszkańców, w tym niemal 84% Polaków, 11% Niemców i 6% Żydów. 82% ludności Grabowa stanowili katolicy, protestanci zaś niecałe 12%.
Miasto korzystało z szybkiego rozwoju cywilizacyjnego Niemiec w II poł. XIX w., jednak jego przygraniczne położenie nie przekładało się na wzrost znaczenia. W 1910 Grabów uzyskał połączenie kolejowe ze stolicą powiatu – Ostrzeszowem. W 1919 miasto znalazło się w granicach odrodzonego państwa polskiego, zaś Prosna straciła swoją graniczną funkcję. Dzięki temu w okresie międzywojennym zaznaczyło się przyspieszenie rozwoju Grabowa, który stał się ośrodkiem handlowym i usługowym także dla obszarów położonych w dawnym zaborze rosyjskim. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kaliskiego, a przed rokiem 1975 i od 1999 do powiatu ostrzeszowskiego.
W 1999 zamknięta została linia Ostrzeszów-Namysłaki, jedyne połączenie kolejowe Grabowa ze światem. Ponowne jej otwarcie nastąpiło 30 sierpnia 2008 – już jako turystycznej Kolei Drezynowej "Grabowska Toczka".
Demografia edytuj
- Piramida wieku mieszkańców Grabowa nad Prosną w 2014 roku[1].
Ludzie związani z Grabowem edytuj
Zabytki edytuj
- kościół pofranciszkański, barokowy z 1642, główny ołtarz rokokowy, z lat 1751-1752, sześć bocznych ołtarzy z połowy XVIII w. z barokowymi obrazami,
- klasztor pofranciszkański, barokowy, wzniesione po 1642, obecnie biblioteka i Izba Pamiątek prezentująca zbiory związane z profesorem Teofilem Ciesielskim i doktorem Władysławem Biegańskim[5],
- barokowy kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja z lat 1622-1684, bazylikowy, trzynawowy,
- neogotycki kościół ewangelicki z 1887 (opuszczony, elementy wyposażenia zdemontowane),
- dwór z XVIII/XIX w., masywny, murowany budynek z wieżyczką pośrodku dachu, obecnie Urząd Miasta i Gminy Grabów nad Prosną,
- zespół stacji kolejowej z 1910 (używana przez Kolej Drezynową "Grabowska Toczka"),
- Zamczysko na lewym brzegu Prosny, miejsce dawnego zamku - badania terenowe obiektu ujawniły, że powstanie murowanej budowli obronnej poprzedzała drewniana, czworoboczna wieża, być może obwiedziona umocnieniami drewniano-ziemnymi. Na podstawie badań dendrochronologicznych ustalono, że drewno wykorzystane do budowy obiektu ścięto między 1393 a 1439 r. Jednak Janusz Pietrzak zauważył, że nieokreślony bliżej punkt oporu funkcjonował w Grabowie najpewniej już w 1387 r. i być może został on ostatecznie zniszczony podczas wojny Władysława Jagiełły z Władysławem Opolczykiem, który dzierżył m.in. ziemię ostrzeszowską jako lenno. Murowany zamek powstał więc zapewne dopiero w XV w, może ok. 1416 r., kiedy to miasto Grabów otrzymało staraniem rodu Zarembów prawo magdeburskie. Janusz Tomala stwierdził, że było to czworoboczne założenie, z czterema skrzydłami mieszkalnymi, „o szerokości budynków wschodniego i południowego do 10 m, zaś północnego i zachodniego do 5 m"[6]. Analiza tekstu lustracji dóbr królewskich z lat 1564–1565 wskazuje, że zamek był niewielką budowlą na rzucie czworoboku, posadowiona wśród podmokłych łąk w dolinie zalewowej Prosny i okolona szeroką fosą. Przez fosę przerzucony był most, z dwoma częściami zwodzonymi. Wśród struktur murowanych wymieniono jedynie bramę wjazdową, nadbudowaną, zapewne już w XVI w., o wykonany w technice szkieletowej „dom o 4 dachach”. Za fosą zamkową mieściło się gospodarczo-administracyjne przedzamcze, okolone również nawodnionym przekopem i bronione mostem zwodzonym. Prócz tego przy zamku funkcjonował folwark. Zamek został zniszczony w czasie "potopu" szwedzkiego i następnie opuszczony[7][8].
- krzyż Pawła Brylińskiego.
Przyroda edytuj
- Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Prosny i Kotlina Grabowska,
- Park Miejski, stare założenie parkowe, drzewa pomnikowe.
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy
- zbór Grabów nad Prosną (w tym grupa rosyjskojęzyczna) – Sala Królestwa ul. Kępińska 13[9].
Miasta partnerskie edytuj
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Grabów nad Prosną w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 105. ISSN 1734-6118. [dostęp 2010-07-16].
- ↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: mapy.geoportal.gov.pl. [dostęp 2020-03-11]. (pol.).
- ↑ Centrum Kultury - Izba pamiątek
- ↑ J.Tomala, Budownictwo obronne powiatu ostrzeszowskiego w średniowieczu i czasach nowożytnych, Kalisz 2005, ss. 52–55
- ↑ PRYWATNE ZAMKI POLSKICH DOWÓDCÓW Z CZASÓW WOJNY TRZYNASTOLETNIEJ KMW 2 (296)2017.pdf [online] [dostęp 2017-10-18] (ang.).
- ↑ Janusz Tomala, Paweł Tomala, Badania archeologiczno-architektoniczne zamku w Grabowie nad Prosną, gm. Grabów n. Prosną, pow. ostrzeszowski, woj. wielkopolskie, [w:] Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, tom 21, Poznań 2022, s. 113–135.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-08].
- ↑ Magdalena Karpińska: Miasto partnerskie. grabownadprosna.com.pl. [dostęp 2015-09-22].
Linki zewnętrzne edytuj
- Grabów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 773.
- Strona internetowa miasta
- Kolej Drezynowa "Grabowska Toczka". powiatostrzeszowski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-15)].
- Historia Żydów w Grabowie nad Prosną na portalu Wirtualny Sztetl
- Andrzej Drewicz, Przewodniki. Grabów nad Prosną, wkaliszu.pl