Gubernia permska
Gubernia permska (ros. Пермская губерния) – gubernia Imperium Rosyjskiego, RFSRR i ZSRR istniejąca w latach 1781–1923, położona po obu stronach Uralu. Jej stolicą był Perm.
| gubernia | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Siedziba | |||
| Gubernator |
Michaił Aleksandrowicz Lubicz-Jarmołowicz-Łozina-Łozinski (ostatni) | ||
| Powierzchnia |
332 052 km² | ||
| Populacja (1897) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
9 os./km² | ||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||
| |||
| Liczba ujezdów |
16 | ||
Położenie na mapie.svg)
| |||
Historia edytuj
W 1737 z ujezdów guberni kazańskiej: czerdyńskiego, solikamskiego i kungurskiego została utworzona prowincja kungurska (permska) ze stolicą w Kungurze.
20 listopada?/1 grudnia 1780 Katarzyna II podpisała ukaz o utworzeniu namiestnictwa permskiego złożonego z dwóch obwodów: permskiego i jekaterynburskiego. Stolicą namiestnictwa został Perm, a pierwszym namiestnikiem – Jewgienij Кaszkin (Евгений Петрович Кашкин). Do jednostki administracyjnej przyłączono zachodnie rejony guberni syberyjskiej i niektóre tereny orenburskiej.
W latach 1780-1781 przeprowadzono budowę oficjalnych budynków, ustanowiono trakty: kazański (Jełabuga – Mienzielinsk) i syberyjski. Uroczyste „otwarcie” miasta i guberni nastąpiło 18 października?/29 października 1781 roku.
Pierwotnie w skład guberni permskiej wchodziło 16 ujezdów: w obwodzie permskim – permski, czerdyński, solikamski, ochański, kungurski, krasnoufimski i obwiński; w obwodzie jekaterynburskim – jekaterynburski, wierchoturski, kamyszłowski, irbicki, szadryński, czelabiński, dałmatowski, ałapajewski. W 1783 r. ujezd czelabiński włączono do guberni orenburskiej.
Gubernia graniczyła od północy z gubernią wołogodzką, od wschodu z gubernią tobolską, od południa z gubernią orenburską i ufijską, na zachodzie z gubernią wiacką.
W okresie rządów Aleksieja Wołkowa (Алексей Андреевич Волков, generał-gubernator tobolski i permski 1788–1796) w guberni utworzono szereg szkół: gimnazjum (главное народное училище) w Permie i szkoły podstawowe (малые народные училища) w Jekaterynburgu, Irbicie, Szadryńsku, Wierchoturiu, Kungurze, Solikamsku i Czerdyniu. Przy urzędzie gubernatora powstała także drukarnia, a podstawy opieki medycznej tworzył w guberni zatrudniony przez Wołkowa Fiodor Gral (Фёдор Христофо́рович Граль), początkowo lekarz powiatowy w Irbicie, następnie lekarz gubernialny.
Mieszkańcy edytuj
Według spisu ludności Imperium Rosyjskiego (1897) gubernia permska miała 2 994 302 mieszkańców, w tym mężczyzn – 1 440 124 (48,1%), kobiet – 1 554 178 (51,9%). Pod względem liczby ludności gubernia zajmowała czwarte miejsce (po kijowskiej, podolskiej i wiackiej), ale gęstość zaludnienia była jedną z najniższych w europejskiej Rosji (10,4 osób na wiorstękwadratową); mniejsze zagęszczenie ludności było tylko w orenburskiej (9,7), astrachańskiej (4,8), wołogodzkiej (3,9), ołonieckiej (3,3) i archangielskiej (0,5). Ludność miejska liczyła 179 339 osób (6,0%). Największe miasta to:
- Perm – 45 205,
- Jekaterynburg – 43239,
- Irbit – 20 062
Wyniki spisu z 1897 według języka deklarowanego jako język ojczysty:
| ujezd | Rosjanie | Komi-Permiacy | Baszkirzy | Tatarzy | Maryjczycy (Czeremisi) | Teptiarze i Miszarowie (Mieszczeriacy) | Udmurtowie (Wotiacy) | Komi-Zyrianie |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| cała gubernia | 90,3% | 3,1% | 2,9% | 1,6% | ... | ... | ... | ... |
| wierchoturski | 96,8% | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... |
| jekaterynburski | 96,6% | ... | 2,1% | ... | ... | ... | ... | ... |
| irbicki | 98,1% | ... | ... | 1,0% | ... | ... | ... | ... |
| kamyszłowski | 99,7% | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... |
| krasnoufimski | 77,9% | ... | 8,4% | 5,7% | 5,9% | 1,6% | ... | ... |
| kungurski | 96,6% | ... | ... | 2,0% | ... | ... | ... | ... |
| osiński | 82,7% | ... | 10,7% | 4,3% | ... | ... | 1,8% | ... |
| ochański | 99,7% | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... |
| permski | 94,9% | ... | 1,3% | 2,6% | ... | ... | ... | ... |
| solikamski | 70,5% | 28,4% | ... | ... | ... | ... | ... | ... |
| czerdyński | 73,1% | 25,4% | ... | ... | ... | ... | ... | 1,1% |
| szadryński | 89,0% | ... | 4,9% | ... | ... | 5,6% | ... | ... |
Polacy w guberni permskiej edytuj
Pierwsi Polacy w guberni permskiej byli zesłańcami po stłumieniu powstania listopadowego[1][2]. Byli też tacy, którzy w Permie znaleźli się z własnej woli, jak Aleksander Turczewicz, architekt, twórca wielu budowli reprezentacyjnych Permu, pochodzący z Kijowa potomek polskiego rodu szlacheckiego[3]. Według wspomnianego spisu język polski jako ojczysty w 1897 r. deklarowało 1 980 mieszkańców guberni permskiej[4].
Przypisy edytuj
- ↑ Irena Szirkowiec: Polacy w Zachodniej Syberii. wspolnota-polska.org.pl. [dostęp 2013-02-26].
- ↑ Por. Strzyżewska Zofia: Zesłańcy Powstania Styczniowego z Królestwa Polskiego. Wykaz nazwisk i akt w zasobie Archiwum Głównego Akt Dawnych. Warszawa: 2001.
- ↑ Gabriel Michalik: Tragedia na Uralu c.d.. salon24.pl, 2009-12-07. [dostęp 2013-02-26].
- ↑ Распределение населения по родному языку и уездам 50 губерний Европейской России. Демоскоп Weekly. [dostęp 2013-06-20]. (ros.).
Bibliografia edytuj
- Wyniki spisu z 1897 – języki
- Wyniki spisu z 1897 – języki w guberni i w poszczególnych ujezdach
- Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона (Słownik encyklopedyczny Brockhausa i Efrona). Санкт-Петербург: 1890-1907. [dostęp 2013-02-26]. (ros.).
- Meyers Konversations-Lexikon. T. 15. Leipzig: 1908, s. 597-598. [dostęp 2013-02-26]. (niem.).
- Rufin Piotrowski: Pamiętniki z pobytu na Syberyi. T. 1. Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1860, s. 161-166. [dostęp 2013-02-26].