Hiei (1912)

Hiei (jap. 比叡 Hiei) – krążownik liniowy Japońskiej Marynarki Wojennej, od 1940 klasyfikowany jako szybki pancernik, należący do typu Kongō, w służbie podczas I i II wojny światowej. Zatopiony został po I bitwie pod Guadalcanalem 13 listopada 1942. Nazwa pochodzi od góry usytuowanej na północny wschód od Kioto, gdzie znajdują się grobowce władców japońskich.

Hiei

„Hiei” jako okręt szkolny w 1933 (widoczne wysokie wolne burty na skutek zmniejszenia zanurzenia oraz miejsce po zdjętym pasie pancernym)
Historia
Stocznia	Yokosuka, Japonia
Położenie stępki	4 listopada 1911
Wodowanie	21 listopada 1912
Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Wejście do służby	4 sierpnia 1914
Zatopiony	13 listopada 1942 koło wyspy Savo
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa – 32 350 t pełna – 38 900 t (1940 r.)
Długość	222 m (1940 r.)
Szerokość	29,3 m
Zanurzenie	9,7 m
Napęd
4 turbiny parowe o mocy łącznej 136 000 KM, 11 kotłów parowych, 4 śruby (1940 r.)
Prędkość	29,7 węzła (1940 r.)
Zasięg	10 000 mil morskich przy prędkości 18 w
Uzbrojenie
8 x 356 mm (4xII), 14 x 152 mm (14xI), 8 x 127 mm plot (4xII), 20 x 25 mm plot (10xII) (stan na 1940; patrz w artykule)
Wyposażenie lotnicze
3 wodnosamoloty
Załoga	1437

Budowa

„Hiei” zbudowany został jako drugi okręt typu Kongō, a pierwszy zbudowany w Japonii (w stoczni Marynarki Wojennej w Yokosuka). Przy jego budowie jeszcze około 30% materiałów i mechanizmów było importowanych z Wielkiej Brytanii. Budowę rozpoczęto 4 listopada 1911, okręt wodowano 21 listopada 1912, wszedł do służby 4 sierpnia 1914.

Modernizacje

Wkrótce po wejściu do służby pierwszy z trzech kominów podwyższono w celu zmniejszenia zadymiania nadbudówki. Po I wojnie światowej, w połowie lat 20. „Hiei” został zmodernizowany po raz pierwszy, podobnie jak inne okręty typu. Zwiększono donośność dział do 29 000 m przez zwiększenie kąta ich podniesienia z 25° do 33° oraz rozbudowano znacznie wzwyż nadbudówkę dziobową, wokół trójnożnego masztu, która przyjęła charakterystyczną dla japońskich modernizowanych pancerników formę wysokiej wieży o nieregularnym kształcie (tzw. „pagody”). Pierwszy komin wyposażono w odchylacz dymu na szczycie.

„Hiei” jako okręt szkolny w latach 30. (widoczne brak rufowej wieży i cieńszy komin)

Z powodu konieczności ograniczenia liczby pancerników do 9, spowodowanej przez podpisanie przez Japonię traktatu londyńskiego w 1930, „Hiei” przebudowano zgodnie z traktatem na szkolny okręt artyleryjski. Wymagało to zdjęcia z niego ostatniej rufowej wieży artylerii głównej oraz burtowego pasa pancernego. Usunięto ponadto część dział 152 mm. Zdemontowano też 25 z 36 kotłów, zmniejszając moc siłowni z 64 000 do jedynie 13 800 KM, co spowodowało spadek prędkości do 18 węzłów i zmniejszenie ilości kominów z 3 do 2. Wszystkie te zmiany spowodowały zmniejszenie wyporności do 19 500 t i zanurzenia do 6,3 m. Przebudowa trwała od 1929 do 1 stycznia 1933 w Kure, po czym okręt przeklasyfikowano na pancernik szkolny.

W związku z wystąpieniem Japonii z traktatu londyńskiego z końcem 1934, przywrócono „Hiei” do roli pełnowartościowego pancernika, doprowadzając go w toku remontu w Kure pomiędzy 1937 a 1940 do standardu pozostałych okrętów typu Kongō, które do tego czasu podlegały dwóm rekonstrukcjom. Starą siłownię zamieniono na nowoczesną, o dwukrotnie większej mocy w stosunku do stanu poprzedniego, a dziesięciokrotnie w stosunku do „Hiei” jako okrętu szkolnego – 136 000 KM. W celu zwiększenia prędkości zoptymalizowano też kształt kadłuba, wydłużając rufę o 7,6 m. Działania te spowodowały przyrost prędkości do 29,7 w (nieco mniej od pozostałych). Na „Hiei” zamontowano zdjęty uprzednio pancerz, a nadto wzmocniono opancerzenie dodając ok. 4000 ton pancerza, głównie zwiększając grubość pokładu pancernego, dachów wież i barbet. W celu zwiększenia odporności przeciw wybuchom podwodnym, dodano na burtach dodatkowe przedziały przeciwtorpedowe („bąble”), zwiększające szerokość okrętu. Zwiększono kąt podniesienia dział do 43°, przez co donośność ich wzrosła do 33 000 m. Okręt wyposażono w katapultę dla wodnosamolotów rozpoznawczych pomiędzy rufowymi wieżami artylerii i wzmocniono uzbrojenie przeciwlotnicze, zamieniając działa 76 mm na cztery podwójne stanowiska dział uniwersalnych 127 mm i 10 podwójnie sprzężonych działek 25 mm. Zwiększono również z 15° do 30° kąt podniesienia oraz donośność dział artylerii średniej, umieszczonych w kazamatach, zmniejszając przy tym ich liczbę do 14. Dalszej rozbudowie uległa dziobowa nadbudówka, w formie wysokiej wieży, która stała się nieco odmienna od trzech pozostałych okrętów (bardziej wysmukła i mniej rozbudowana u podstawy; stanowiła pierwowzór dla nadbudówki projektowanej dla pancerników typu Yamato). Od 31 stycznia 1940 „Hiei” ponownie wszedł do służby, klasyfikowany jako szybki pancernik.

Służba

Przed II wojną światową

8 sierpnia 1914 „Hiei” został przydzielony do 3. dywizjonu pancerników Pierwszej Floty, bazując głównie w Sasebo. Po przystąpieniu Japonii do I wojny światowej po stronie ententy, „Hiei” operował na wodach Chin, bez akcji bojowych. 1 grudnia 1920 został przydzielony do 2. dywizjonu pancerników Pierwszej Floty, a 1 grudnia 1922 do 4. dywizjonu pancerników Drugiej Floty. W okresie międzywojennym brak było ciekawszych epizodów w służbie. Między 1933 a 1936 służył on jako okręt szkolny.

11 października 1940 z pokładu „Hiei” cesarz Hirohito dokonał przeglądu floty podczas rewii floty w Zatoce Tokijskiej. Od listopada 1940 przydzielony był do 3. dywizjonu pancerników, dowodzonego od września 1941 przez wiceadmirała Gun’ichi Mikawę.

II wojna światowa

Po przystąpieniu Japonii do II wojny światowej, „Hiei” używany był początkowo we wszystkich głównych operacjach ofensywnych floty japońskiej jako ochrona lotniskowców, razem z innymi pancernikami typu Kongō, przede wszystkim z „Kirishima”, tworząc z nią sekcję 3. dywizjonu. Nie brał jednak bezpośredniego udziału w walkach prowadzonych przez lotnictwo.

W grudniu 1941 uczestniczył z „Kirishimą” w eskorcie lotniskowców podczas otwierającego wojnę na Pacyfiku ataku na Pearl Harbor. W połowie stycznia 1942 przebazowany do Truk, osłaniał z „Kirishimą” zajęcie Rabaulu i Kaviengu. Od 1 do 4 lutego 1942 uczestniczył w bezskutecznym poszukiwaniu amerykańskiego zespołu lotniskowców. 19 lutego osłaniał lotniskowce atakujące Port Darwin, a pod koniec lutego osłaniał lotniskowce na Morzu Jawajskim, atakujące cele na Jawie. 1 marca 1942 ostrzelał z „Kirishimą” amerykański niszczyciel USS „Edsall”, trafiając go jednym pociskiem 356 mm (został on później zatopiony przez lotnictwo i krążownik „Chikuma”).

Od 26 marca do kwietnia 1942 „Hiei” uczestniczył z całym 3. dywizjonem pancerników w osłonie lotniskowców podczas rajdu na Ocean Indyjski. W czerwcu brał udział wraz z „Kongō” w osłonie inwazji na Aleuty, dokonywanej równocześnie z bitwą pod Midway.

„Hiei” w lipcu 1942

14 lipca 1942 „Hiei” i „Kirishima” przydzielono do 11. dywizjonu pancerników kontradmirała Hiroaki Abe w składzie Trzeciej Floty, działającej w rejonie Wysp Salomona („Hiei” stał się okrętem flagowym dywizjonu). 24 sierpnia osłaniały one lotniskowce podczas bitwy koło wschodnich Salomonów. W dniach 14 i 15 października osłaniały pancerniki „Kongo” i „Haruna” oraz krążowniki bombardujące Guadalcanal. 26 października „Hiei” i „Kirishima” osłaniały lotniskowce podczas bitwy koło wysp Santa Cruz.

„Hiei” pod bombami 13 listopada 1942

10 listopada 1942 „Hiei” wraz z „Kirishimą” wypłynął z Shortland w misję bombardowania lotniska amerykańskiego na Guadalcanalu, w wyniku czego doszło do bitwy pod Guadalcanalem z amerykańskimi okrętami, z 12 na 13 listopada 1942. „Hiei” był okrętem flagowym dowódcy japońskiego zespołu, wiceadmirała Hiroaki Abe. W toku nocnej bitwy na małej odległości, „Hiei” przyczynił się do zatopienia krążownika USS „Atlanta” i kilku niszczycieli amerykańskich oraz uszkodził kilka dalszych okrętów. Został równocześnie także uszkodzony artylerią amerykańskich ciężkich krążowników USS „San Francisco” i „Portland”, lekkich krążowników i niszczycieli, otrzymując około 28-38 trafień pociskami 203 mm i 70-74 pociskami 127 mm z małej odległości. Wprawdzie nie zagroziły one pływalności ani ruchowi okrętu, nie przebijając pancerza, lecz wywołały liczne pożary w nadbudówkach, a przede wszystkim spowodowały utratę sterowności na skutek zalania pomieszczenia maszyny sterowej na rufie. Około godz. 2 wiceadmirał Abe wycofał „Hiei” z bitwy. 13 listopada 1942 w dzień „Hiei” znajdował się kilka mil morskich na północny zachód od wysepki Savo, a jego załoga walczyła o usunięcie uszkodzeń i wycofanie okrętu, lecz wysiłki te były utrudnione z powodu zacięcia się steru na prawo i cyrkulacji okrętu. Wiceadmirał Abe przeniósł swój sztab na niszczyciel „Yukikaze”, lecz dowódca „Hiei” sprzeciwił się rozkazowi osadzenia pancernika na brzegu Guadalcanalu. Z nadejściem dnia plany uratowania okrętu zostały udaremnione przez liczne ataki amerykańskich samolotów torpedowych i bombowych SBD Dauntless z Guadalcanalu i lotniskowca USS „Enterprise” oraz bombowców B-17 z Espiritu Santo, które poważnie uszkodziły „Hiei” kilkoma bombami i 4 torpedami.

Wobec dalszych uszkodzeń i niemożności ewakuacji „Hiei”, około godz. 18 wiceadmirał Abe rozkazał opuścić okręt i dobić go. Mimo odwołania rozkazu zatopienia okrętu o 18.38 przez samego admirała Yamamoto, w zamiarze odciągania przez niego uwagi Amerykanów od kolejnego konwoju z posiłkami na Guadalcanal, „Hiei” być może został dobity (według różnych wersji, otwarto zawory denne lub został dobity torpedami przez niszczyciel „Shigure”) i po czym po pewnym czasie zatonął. Okręt pozostawiono tonący w rejonie pozycji 09°05′00″S 159°42′00″E – dokładna pozycja zatonięcia jest nieznana. Wrak odnaleziono 6 lutego 2019 w pobliżu Wysp Salomona. Zginęło 188 członków załogi, reszta została uratowana przez niszczyciele.

Dowódcy:
I wojna światowa:

• kmdr por. Shichitarô Takagi: 4 sierpnia 1914
• kmdr por. Hiroharu Katô: 13 grudnia 1915
• kmdr por. Terufusa Hori: 1 grudnia 1916
• kmdr por. Shôzô Kuwashima: 1 grudnia 1917 – 1 grudnia 1918

II wojna światowa:

• kmdr por. Kōsō Abe: 15 listopada 1939
• kmdr por. Kaoru Arima: 15 października 1940
• kmdr por. Masao Nishida: 10 września 1941 – 13 listopada 1942

Rysunek „Hiei” w 1942

Dane techniczne

po zbudowaniu:

• wyporność:
  • standardowa: 26 330 t
  • pełna: 28 700 t
• wymiary:
  • długość: 214,9 m
  • szerokość: 28 m
  • zanurzenie: 8,4 m
• napęd: 4 turbiny parowe o mocy łącznej 64 000 KM, 36 kotłów parowych o mieszanym opalaniu, 4 śruby
• prędkość maksymalna: 27,5 w
• zasięg: 8000 mil morskich przy prędkości 14 w
• zapas paliwa: 4230 t (węgiel) i 1000 t (ropa)
• załoga: 1221

po modernizacji w 1940:

• wyporność:
  • standardowa: 32 350 t
  • pełna: 38 900 t
• wymiary:
  • długość: 222 m
  • szerokość: 29,3 m
  • zanurzenie: 9,7 m
• napęd: 4 turbiny parowe o mocy łącznej 136 000 KM, 11 kotłów parowych, 4 śruby
• prędkość maksymalna: 29,7 w
• zasięg: 10 000 mil morskich przy prędkości 18 w
• zapas paliwa: 6330 t. (mazut)
• załoga: 1437

Uzbrojenie i wyposażenie:

po wejściu do służby:

• 8 dział kalibru 356 mm w wieżach dwudziałowych (4xII)
  • długość lufy L/45 (45 kalibrów), donośność maksymalna? m, kąt podniesienia 25°, masa pocisku 635 kg.
• 16 dział 152 mm w kazamatach (16xI)
• 4-8 dział przeciwlotniczych 80 mm (dodane ok. 1918)
• 8 podwodnych wyrzutni torpedowych 533 mm

po modernizacji w 1940:

• 8 dział 356 mm w wieżach dwudziałowych (4xII)
  • długość lufy L/45, donośność maksymalna 33 000 m (inne dane: 35 450 m), kąt podniesienia 43°, masa pocisku 622–673,5 kg.
• 14 dział 152 mm w kazamatach (14xI)
• 8 dział uniwersalnych 127 mm (4xII)
• 20 działek przeciwlotniczych 25 mm Typ 96 (10xII)
• 3 wodnosamoloty Nakajima E8N i Kawanishi E7K (późn. Aichi E13A?), katapulta

Opancerzenie:

• pas burtowy: 203 – 76 mm
• wewnętrzny pokład pancerny: 120 – 80 mm (po modernizacji)
• wieże i barbety: do 229 mm
• kazamaty: 152 mm
• masa pancerza: 10 732 t. (po modernizacji)

Bibliografia

• (ros.) В.Дашьян (W. Daszjan): „Корабли Второй мировой войны. ВМС Японии. Часть 1" (Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Japonii. Czast 1), seria Morskaja Kollekcja 06/2004
• IJN Hiei: Tabular Record of Movement (ang.) na stronie Imperial Japanese Navy Page