Historia mówiona

Historia mówiona może być zdefiniowana jako nagrywanie, zachowywanie i interpretacja historycznych informacji, bazujących na osobistych przeżyciach i opiniach mówiącego.

Często przybiera formę relacji z przeszłych wydarzeń widzianych na własne oczy, ale może zawierać elementy folkloru, mitów, pieśni i opowieści przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Mimo że jest to nieoceniony sposób na zachowanie wiedzy i zrozumienie doświadczonych ludzi, historia mówiona może także zajmować się rozmowami z młodszymi pokoleniami. W ostatnim czasie, użycie technik wideofilmowania pozwoliło na wyjście historii mówionej z kręgu czysto językowych form komunikacji i wejście w świat, gdzie równie ważne są gesty.

Współczesna tradycja

Współczesne działania z kręgu historii mówionej obejmują nagrywanie lub transkrybowanie relacji o przeżytych, widzianych wydarzeniach z przeszłości. Niektórzy antropolodzy w późnym XIX wieku, zaczęli zbierać nagrania (z początku głównie dotyczące folkloru Indian) na cylindrach fonografowych. W latach 30 XX wieku organizacja zajmująca się zatrudnianiem bezrobotnych - Works Progress Administration (WPA) wysłała ludzi mających zebrać od różnych grup, relacje dotyczące m.in. wojny secesyjnej, niewolnictwa i innych ważnych wydarzeń historycznych. Biblioteka Kongresu także zaczęła nagrywać tradycyjną amerykańską muzykę na dyskach octanowych. Wraz z rozwojem możliwości nagrywania na taśmy po II wojnie światowej, zadanie zachowywania historii mówionej stało się łatwiejsze.

W 1942 roku nowojorska gazeta New Yorker opublikowała sylwetkę Joe Goulda, który twierdził, że kolekcjonuje "Historię mówioną naszych czasów". Pomimo tego, że Gould nigdy nie opublikował tego dzieła, artykuł o nim spopularyzował termin "historia mówiona". W 1948 roku historyk z uniwersytetu Columbia - Alan Nevins ustanowił Columbia Oral History Research Office. Jego misją było nagrywanie, transkrybowanie i zachowywanie przekazów historii mówionej. W 1967 w Stanach Zjednoczonych powołowano Oral History Association, natomiast w 1969 roku w Wielkiej Brytanii - Oral History Society. Obecnie istnieją liczne organizacje narodowe jak i międzynarodowa International Oral History Association, która organizuje warsztaty, konferencje i publikuje newslettery i magazyny poświęcone teorii i praktyce historii mówionej.

Historycy, folkloryści, antropolodzy, socjolodzy, dziennikarze, lingwiści i wiele innych profesji wykorzystują formy wywiadu w swych badaniach. Chociaż multidyscyplinarne, badania nad historią mówioną wypromowały podstawowy zbiór norm i standardów zachowań, jak np. wyrażenie zgody przez relacjonującego na wykorzystanie nagrań po ówczesnym wyjaśnieniu mu celów, zasad itp.

Badacze zajmujący się historią mówioną preferują pytania otwarte unikając jednocześnie pytań naprowadzających, które zachęcają odpowiadających do mówienia tego, co według nich chce usłyszeć pytający. Niektóre wywiady to „relacje z życia”, przeprowadzane z tymi, którzy kończą karierę lub u schyłku życia, inne skupiają się na określonym okresie życia, jak w przypadku weteranów wojennych, lub na określonych wydarzeniach, jak w przypadku ocalonych po przejściu huraganu Katrina.

Pierwsze archiwa historii mówionej skupiały się na wywiadach z ważnymi politykami, dyplomatami, wojskowymi i biznesmenami. Od lat 60 i 70 XX wieku, równie ważne stały się relacje ludzi zwykłych np. robotników. Przy każdym projekcie, badacze historii mówionej próbują nagrać wspomnienia wielu różnych ludzi. Wywiad z jedną osobą daje jedną perspektywę. Niektórzy mogą nie pamiętać dokładnie wydarzeń lub zmieniać swoje relacje z powodów osobistych. Dzięki wywiadom z wieloma osobami, badacze historii mówionej uzyskują relacje z wielu punktów widzenia, szukają punktów stycznych, pokazują złożoność zagadnienia. Natura pamięci, zarówno tej jednostkowej jak i grupowej, stanowi dużą część praktyki historii mówionej.

19 września 2017, Warszawa. Sekretarz Archiwum Historii Mówionej Ośrodka KARTA przy stanowisku pracy. Fot. Ewa Kołodziejska

Historia mówiona w Polsce

W Polsce, badania nad historią mówioną prowadzone są m.in. w Lublinie. Jednostkami zajmującymi się tą tematyką są: Teatr NN, Radio Lublin i Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Duże zasługi na polu badań nad historią mówioną ma także Ośrodek „Karta”. Rejestracją, archiwizowaniem i upowszechnianiem historii mówionej zajmuje się także Muzeum Emigracji w Gdyni, które w ramach projektu Archiwum Emigranta zbiera relacje Polaków o doświadczeniach emigracyjnych. Powstają Archiwa Historii Mówionej, dostępne także w internecie np. e-historie.pl, PragaGada.pl, ahm.1944.pl, www.historiamowiona.poznan.pl i inn. Metoda zyskuje coraz większą popularność wraz z rozwojem w wielu miejscach Polski oddolnych archiwów społecznych, które obok kolekcjonowania zdjęć i pamiątek często zbierają również wywiady z najstarszymi mieszkańcami i mieszkankami danej miejscowości. Systemowe rozpowszechnianie wiedzy w tym zakresie prowadzi Centrum Archiwistyki Społecznej. W 2021 roku CAS wydało pierwszy polski przekład kanonicznej dla tego tematu książki Głos przeszłości Wprowadzenie do historii mówionej Joanny Bornat i Paula Thompsona (w oryginale The Voice of the Past. Oral History).

Zobacz też

• zachowywanie historii mówionej

Linki zewnętrzne

• Wrocławski Rocznik Historii Mówionej
• Historia mówiona w Ośrodku „Brama Grodzka - Teatr NN”
• Archiwum Historii Mówionej Inaczej - relacje mieszkańców warszawskiej Pragi
• Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego
• Archiwum Historii Mówionej Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej
• Archiwum Historii Mówionej Ośrodka KARTA i Domu Spotkań z Historią
• Lewandowska Izabela, Oral History. historicus.umk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-14)].
• Polskie Towarzystwo Historii Mówionej
• Poznańskie Archiwum Historii Mówionej
• Centrum Archiwistyki Społecznej