Ilex guayusa
Ilex guayusa – gatunek drzewa z rodziny ostrokrzewowatych, rosnący w lasach równikowych Amazonii. Jeden z trzech znanych gatunków ostrokrzewu zawierających kofeinę. Liście guayusa po wysuszeniu są zaparzane, jak herbata – napar z nich ma działanie stymulujące[5].
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
Ilex guayusa |
| Nazwa systematyczna | |
| Ilex guayusa Loes. Nova Acta Acad. Caes. Leop.-Carol. German. Nat. Cur. 78: 310 1901[3] | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
Morfologia edytuj
Wiecznie zielone, dwupienne drzewo osiągające 6-30 metrów wysokości. Liście ma jajowate, eliptyczne, podłużne lub lancetowate; 7–22 cm długości, 2,5–7 cm szerokości, o brzegach gładkich, lub ząbkowanych. Kwiaty są małe i białe, zebrane w baldachy. Owoce są kuliste i czerwone, 6–7 mm średnicy[6].
Rozmieszczenie i siedliska edytuj
I. guayusa pochodzi z obszarów górnej Amazonii położonych na terenie Ekwadoru, Perui Południowej Kolumbii, między 200–2000 m n.p.m. Znaleziono go jednak również w Boliwii, w 1939 roku. Jest częścią szaty roślinnej wiecznie zielonych liściastych lasów pogórza Andów, zwłaszcza tych zdominowanych przez palmy z rodzaju Dictyocaryum. Gatunek ten rzadko występuje w stanie dzikim i znany jest prawie wyłącznie jako roślina uprawna (zwłaszcza w ekwadorskich prowincjach Napo i Pastaza)[7].
Ekologia edytuj
Gatunek ten występuje dziko i jest uprawiany na piaszczysto-gliniastych glebach o pH 4,34–5,01, o niskiej pojemności kationowej i wysokiej zawartości metali. Preferuje lasy nizinne i neotropikalną dżunglę pogórza, gdzie warunki gleby, opady i wilgotność są najbardziej odpowiednie dla jego rozwoju. I. guayusa przede wszystkim rozmnaża się wegetatywnie przez odrosty. W początkowych etapach wzrostu Ilex guayusa rośnie jak krzew i, dopiero gdy otrzyma większą ilość światła, wyrasta w drzewo.
Historia edytuj
Najwcześniejsze świadectwo ludzkiego wykorzystania gatunku to 1500-letni pęczek liści guayusa znaleziony w grobie w boliwijskich Andach, daleko poza granicami naturalnego zasięgu tej rośliny.
Ojciec Juan Lorenzo Lucero pisał w 1683 roku o powszechnym zwyczaju spożywania suszonych liści guayusa przez Indian Jivaro w formie naparu[8].
W XVIII wieku, kilku innych misjonarzy w Kolumbii, Ekwadorze i Peru donosiło o wykorzystaniu roślin, a niektórzy z nich również o spożywaniu naparu, ze względu na lecznicze i pobudzające właściwości rośliny.
Jezuici wiedzieli o leczniczym zastosowaniu guayusa i podobnie, jak w przypadku yerba mate, prowadzili hodowle i handlowali nią aktywnie[9].
Zastosowanie edytuj
Liście Ilex guayusa wykorzystane do przyrządzania naparu, zwłaszcza w Ekwadorze, Peru i Kolumbii. Po zbiorze liście się suszy, co pozwala na uzyskanie właściwego smaku.
Indianie Jiwaro w Ekwadorze i Peru, przygotowują napój z liści i spożywają go w dużych ilościach podczas ceremonii przedświtu, która obejmuje również wywoływanie wymiotów, aby wypłukać z układu pokarmowego nadmiar napoju i nie pochłonąć zbyt dużo kofeiny. Rytualne użycie przez Kichwa polega na piciu naparu guayusa w celu zwiększenia zdolności koncentracji i sprawności fizycznej przed polowaniem, a także wywoływanie świadomych snów pomagających przepowiedzieć przyszłość. To wierzenie wynika prawdopodobnie z działania guayusa na ludzki organizm - teanina zawarta w liściach pobudza układ nerwowy do działania pozwalając zachować czujność i ostrość umysłu[potrzebny przypis].
Guayusa również spożywana w czasie świąt i lokalnych festiwali jako forma integracji międzyludzkiej, zwłaszcza przez plemię Kichua w Ekwadorze.
Skład chemiczny edytuj
Liście Guayusa zawierają kofeinę (1,73–3,48 %), teobrominę i inne dimetyloksantyny (między innymi paraksantynę i teofilinę). Zawierają również między innymi L-teaninę, kwas galusowy, guanidynę, kwas izomasłowy, kwas nikotynowy, kwas askorbinowy, ryboflawinę, cholinę, pirydoksynę, triterpeny, kwas chlorogenowy i cukry.
Zobacz też edytuj
- Ostrokrzew paragwajski, zwany yerba mate (Ilex paraguariensis) – południowoamerykański gatunek ostrokrzewu, z którego przygotowuje się napój Mate.
- Ilex vomitoria, zwany Yaupon – północnoamerykański gatunek ostrokrzewu używany będący jedyną natywną rośliną zawierająca kofeinę na terenie Ameryki Północnej
- Ilex kudingcha, zwany Kuding – azjatycki ostrokrzew wykorzystywany do przygotowywania napoju kǔdīng chá.
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Ilex guayusa Loes.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-10-25].
- ↑ Ilex guayusa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Ecuador's "Superleaf" Tea: Could It Replace Your Afternoon Coffee? | Nat Geo Food [online], news.nationalgeographic.com [dostęp 2018-10-25].
- ↑ Monographia Aquifoliacearum [online], www.ville-ge.ch [dostęp 2018-10-25] (fr.).
- ↑ W.H. Lewis, E.J. Kennelly, G.N. Bass, H.J. Wedner i inni. Ritualistic use of the holly Ilex guayusa by Amazonian Jivaro Indians. „Journal of Ethnopharmacology”. 33 (1-2), s. 25-30, 1991-05. Elsevier BV. DOI: 10.1016/0378-8741(91)90156-8. ISSN 0378-8741. (ang.).
- ↑ Victor Manuel Patino. Guayusa, a neglected stimulant from the eastern andean foothills. „Economic Botany”. 22 (4), s. 311-316, 1968-10. Springer Nature. DOI: 10.1007/bf02908125. ISSN 0013-0001. (ang.).
- ↑ Amazonian Guayusa Ilex guayusa Loes A Historical and Ethnobotanical Overview [online] [dostęp 2018-10-25].