Itil (tur.), Atil (ang.) – jedna ze stolic państwa Chazarów, położona w pobliżu ujścia Wołgi do Morza Kaspijskiego, w okolicy dzisiejszego Astrachania. Miasto zostało założone w pierwszej połowie VIII wieku. Było to miasto składające się z namiotów i drewnianych domów. Jedynie rezydencja władców mogła być zbudowana z cegieł, co dla reszty mieszkańców było zakazane. Było jednym z najważniejszych punktów handlowych uczestniczących w handlu między Europą a Azją i centralną giełdą towarową kaganatu[1][2].

Mapa szlaków handlowych kaganatu chazarskiego w VIII-XI wieku. W mieście Itil (tu: Atil) krzyżują się dwa ważne szlaki: z północy na południe oraz z zachodu na wschód.

Wołga oddzielała dzielnicę rządową kaganów chazarskich od dzielnicy targowej, w której znajdował się m.in. wielki targ niewolników. Położenie na przecięciu się dwóch największych światowych szlaków: z Chin do Europy (jedwabny szlak) oraz północ-południe (tzw. „szlak saraceński” – Wołgą ze Skandynawii, między Morzem Kaspijskim i Kaukazem, do Arabów), uzależniało gospodarkę całego kraju od handlu niewolnikami (szczególną aktywnością wykazywali się tu kupcy żydowscy), zdobywanymi w czasie częstych wojen z innymi krajami[3].

Ludność miasta była zróżnicowana etnicznie i wyznaniowo (istniały też dzielnice słowiańskie). System prawny dostosowany był do różnych religii. Arabski podróżnik Al-Masudi wspomina, że w mieście Itil urzędowało po dwóch sędziów dla wyznawców chrześcijaństwa, islamu i judaizmu (wyznawanego przez Chazarów) oraz jeden sędzia dla pogan. Miasto zostało zniszczone podczas najazdu Światosława w 965 roku i od tego czasu rozpoczął się upadek całego Kaganatu Chazarskiego[4][5].

Zmiany biegu koryta Wołgi oraz podniesienie się poziomu morza zatarły ślady istnienia miasta, uniemożliwiając jego precyzyjną lokalizację[6]. Dopiero w latach 2000–2004, w wyniku prac archeologicznych finansowanych przez Uniwersytet Żydowski w Moskwie, w okolicy obecnej wsi Samosdiełka (Самосделка) w regionie astrachańskim na południu Rosji, dokonano prawdopodobnej lokalizacji Itil[7][8][9]. Od 2019 roku inny zespół archeologiczny, badający stanowisko w pobliżu wsi Semibugry (Семибугры), odnajduje pozostałości zabudowań i przednioty mogące sugerować, że znalazł rzeczywistą lokalizację Itil[10].

Przypisy edytuj

  1. Shlomo Sand: The Invention of the Jewish People. Londyn: Verso Books, 2009, s. 217. ISBN 978-1-84467-422-0. (ang.).
  2. Teresa Nagrodzka-Majchrzyk: Chazarowie. W: prac. zbior.: Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie. Wrocław: Ossolineum, 1975, s. 422,.
  3. Jerzy Strzelczyk: Zapomniane narody Europy. Wrocław: Ossolineum, 2006, s. 214. ISBN 978-83-04-04769-3.
  4. Teresa Nagrodzka-Majchrzyk: Chazarowie. W: Hunowie.... s. 402, 450.
  5. Jerzy Strzelczyk: Zapomniane narody.... s. 220-221.
  6. Shlomo Sand: The Invention.... s. 217.
  7. Excavations of the Samosdelka site: the region of Astrakhan, 2000–2004. 2006.
  8. Found: Ancient Capital of 'Jewish' Khazar Kingdom. Israel National News, 9 kwietnia 2008.
  9. Stanowisko archeologiczne "Grodzisko Samosdiełka" (Городище Самосделка).
  10. Kevin Brook: The Khazar Capital City of Atil. The American Center of Khazar Studies, 8 września 2022.