Wikipedia

Iwieniec

osiedle typu miejskiego na Białorusi

Iwieniec (biał. Івянец, Iwianiec; ros. Ивенец, Iwieniec) – osiedle typu miejskiego na Białorusi, w obwodzie mińskim, w rejonie wołożyńskim, nad rzeką Wołmą; 4,3 tys. mieszkańców (2010).

Iwieniec
Ilustracja
Centrum Iwieńca
Herb
Herb
Państwo

 Białoruś

Obwód

 miński

Populacja (2010)
• liczba ludności


4300[1]

Nr kierunkowy

1772

Kod pocztowy

222370

Położenie na mapie obwodu mińskiego
Mapa konturowa obwodu mińskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Iwieniec”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Iwieniec”
Ziemia53°53′25″N 26°44′30″E/53,890278 26,741667
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Działają tu dwie parafie rzymskokatolickie (pw. św. Aleksego i pw. św. Michała Archanioła) oraz parafia prawosławna (pw. św. Eufrozyny Połockiej)[2].

Historia edytuj

Już w 1495 r. odnotowany jako własność Jerzego Sołłohuba z Iwieńca, późniejszego wojewody smoleńskiego, odziedziczony przez niego z braćmi po ojcu Andrzeju Sołłohubie. Kościół parafialny fundowany przez Sołłohubów przed 1524 r.[3] Prawa miejskie w XVI wieku. 14 lutego 1743 r. po trwającym 140 lat procesie o spadek po Sołłohubach wyprocesowany przez ówczesnego podskarbiego wielkiego litewskiego Jana Michała Sołłohuba. Miasto stało się wówczas centrum hrabstwa iwienieckiego, utworzonego przez podskarbiego wielkiego litewskiego. Hrabstwo iwienieckie przekazane zostało w zarządzanie, a potem było odziedziczone przez syna Antoniego Sołłohuba, generała artylerii litewskiej, żonatego z Brygidą z Radziwiłłów. Po śmierci w 1759 r. Antoniego zarządzane było przez wdowę, a następnie stało się własnością wnuka podskarbiego, Jerzego Sołłohuba[4], posła na Sejm 1776 r., starosty ejszyskiego. Odziedziczony w 1777 r. przez wdowę Mariannę, 2-vo Brühlową, starościnę warszawską, żonę Alojzego Fryderyka Brühla[5]. Po jej przedwczesnej śmierci (1782) Iwieniec stał się dziedzictwem nieletniej prawnuczki podskarbiego Jana Sołłohuba, Józefy Sołłohubówny[6]. W 1783-1784 r. toczył się proces w Trybunale Głównym Litewskim w Wilnie i proces eksdywizorski[7][8] w Iwieńcu w sprawie uregulowania zadłużeń powstałych jeszcze za życia Jerzego Sołłohuba. Iwieniec wraz z całym hrabstwem został utracony przez Rzeczpospolitą w II rozbiorze 1793 r. (granica poszła wzdłuż granicy powiatu mińskiego, do którego należał Iwieniec).

W 1794 r. był widownią przemarszów wojsk polskich podczas insurekcji kościuszkowskiej: w czerwcu 1794 r. do Iwieńca dotarł korpus dowodzony przez księcia Michała Kleofasa Ogińskiego[9], a w sierpniu 1794 przez Iwieniec przeszedł pułk jazdy płk. Stefana Grabowskiego[10].

Przez ślub Józefy Sołłohubówny starościanki ejszyskiej w 1797 r. ze Stanisławem Potockim Hrabstwo Iwienieckie weszło do rodziny Potockich, od 1802 do 1808 r. na mocy transakcji rodzinnej był własnością Feliksa Potockiego. W 1808 r. Hrabstwo Iwienieckie od Feliksa Potockiego odkupił Kazimierz Plewako, starosta kołoboryjski, kawaler Orderu św. Stanisława (1791 r.), w 1808 Prezydent I Departamentu Sądu Głównego Guberni Litewsko-Wileńskiej, a po jego śmierci w 1810 r. na mocy zapisów testamentowych i sprzedaży Hrabstwo podzielone zostało między jego krewnych z rodu Plewako. Właścicielem Iwieńca od 1810 r. do 1854 był Jakub Plewako, potem jego żona Elżbieta z Hubińskich Plewakowa i syn Mateusz Emilian Plewako. Ostatecznie w 1885 r. na miasto Iwieniec zostało zlicytowane z powodu zadłużenia bankowego i trafiło w rosyjskie ręce, gen. N. Kazarynowa, a po kolejnej licytacji od 1902 r. w ręce P.M. Doroguncewa[11].

W okresie międzywojennym w granicach Polski, w ówczesnym powiecie wołożyńskim w dawnym województwie nowogródzkim.

Iwieniec w latach II RP był miasteczkiem oddalonym od granicy z ZSRR o 16 km. Rzeka Wołma, przepływająca przez miasteczko brała swój początek poza granicą państwową. Położone było na pagórkach i otoczone lasami. „Składało się” z kilkunastu większych i mniejszych uliczek – do najważniejszych należały: Piłsudskiego, 3 Maja, Kościuszki i por. Żwirki. Znajdowały się przy nich najważniejsze budynki administracyjne, prywatne i kościoły:

  • przy ul. Piłsudskiego (dawna Kojdanowska) – urząd pocztowy, sąd grodzki i trzy budynki szkolne,
  • przy ul.Kościuszki (dawna Rakowska) – urząd gminny, budynek szkoły powszechnej, szpital i kościół św. Aleksego.
  • przy ul. 3 Maja (dawna Wileńska) znajdowały się najbardziej okazałe budynki mieszkalne, dwa hotele, posterunek policji, apteka, kościół św. Michała.

Przy placu bazarowym (rynku) u zbiegu wymienionych 3 ulic, znajdował się najstarszy kościół w Iwieńcu pod wezwaniem św. Trójcy, istniejący już w XVI w. jako modrzewiowy, potem murowany fundacji Jana Sołłohuba, podskarbiego wielkiego litewskiego, z 1743 r. W dniu 28 listopada 1868 r. wraz z kościołem franciszkańskim św. Michała został zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych Rosji Timaszewa zamknięty i oddany prawosławnym, w latach 1880-1885 oba zostały przerobione na cerkwie prawosławne. Spłonął 31 sierpnia 1888 r. w wielkim pożarze Iwieńca od ognia podłożonego „przez mściwą kobietę” i zniszczył „znaczną część miasteczka Iwieńca w powiecie Mińskim” (Gazeta Warszawska, z dn. 30.09.1888 r. nr 257 s. 2-3) i nie został odbudowany, ruiny rozebrano po I wojnie światowej, zaś na fundamentach od strony ulicy Rakowskiej (Kościuszki) wybudowano w 1914 r. (według Br. Króla) niewielką cerkiew, rozebraną po II wojnie światowej. Na tym miejscu w 1998 r. wybudowano nową cerkiew prawosławną. W 1907 roku doszło do zamieszek, z powodu usunięcia przez rosyjską policję postawionego przez katolików krzyża, w trakcie których zginęła stawiająca temu opór kobieta[12].

Przy wjeździe od strony Wołożyna, za rzeką Wołmą, na tzw. Nowym Mieście, znajdowały się koszary batalionu KOP „Iwieniec” i 2 szwadronu kawalerii KOP[13], stanowiące ich garnizon do 17 września 1939 roku.

 
Iwieniec, fragment parterowej zabudowy

Do ważniejszych budynków w miasteczku zaliczano także: dom gminy żydowskiej, rzeźnię i zbudowane w rynku w końcu XIX wieku hale na placu bazarowym (sukiennice), mieszczące sklepy. Były liczne cegielnie, młyn, kino „Jutrzenka” w Domu Żołnierza i lotnisko przy koszarach. Wszystkich domów w miasteczku było 574, a murowanych tylko 10 – dane z roku 1938. W 1936 r. wybudowano nową szkołę przy ul. Zaklasztornej. Wybrukowano większość ulic, a niektóre oświetlono.

Początek elektryfikacji Iwieńca to rok 1934. Elektrownia została założona przez prywatnych przedsiębiorców i ulokowana za rzeczką w budynkach gospodarczych dawnego dworu Plewaków (wcześniej Sołłohubów, tzw. Biały Dwór), a pracę maszyn elektrowni wykorzystywano jednocześnie do uruchamiania tartaku. W miasteczku były liczne sklepy różnych branż, które „zaspokajały potrzeby ludności”. W 1931 r. Iwieniec liczył 3084 mieszkańców. Obywateli narodowości żydowskiej było 1563, narodowości polskiej 1503, białoruskiej 14, i rosyjskiej 4. Według spisu powszechnego z 1936 r. ogółem na terenie gminy Iwieniec zamieszkiwało 18 148 osób, z tego Polaków 13 587, Białorusinów 2946 i 1592 Żydów. Statystyka nie uwzględnia wojska.

Okoliczna Puszcza Nalibocka była obszarem wzmożonej aktywności żołnierzy ruchu oporu AK. W czasie wojny, 19 lipca 1943, we wsi Borowikowszczyzna niedaleko Iwieńca zostali rozstrzelani przez hitlerowców bł.bł. Józef Achilles Puchała i Karol Herman Stępień, franciszkanie konwentualni z klasztoru w Iwieńcu.

Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Iwieniec. W czasie wojny od września 1939 do czerwca 1941 w ZSRR, od czerwca 1941 do czerwca 1944 wchodziła w skład niemieckiego Komisariatu Rzeszy Wschód, zaś od 1944 ponownie w składzie ZSRR. W okresie sowieckiej i niemieckiej okupacji miasto awansowało do rangi stolicy rejonu, a liczba jego mieszkańców wzrosła dwukrotnie[14].

Podczas okupacji hitlerowskiej, 25 listopada 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1500 osób. 9 czerwca 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów wywieziono do getta w Nowogródku, część zamordowano na miejscu[15].

19 czerwca 1943 roku Polski Oddział Partyzancki z Obwodu AK Stołpce zdobył Iwieniec i rozbił miejscowy garnizon niemiecki. Miasto było wolne przez kilkanaście godzin. Wydarzenia te przeszły do historii jako „powstanie iwienieckie”. Mszcząc się za poniesioną klęskę, Niemcy zamordowali później około 150 mieszkańców Iwieńca, a wielu innych wywieźli na roboty przymusowe[16][17].

Osobny artykuł: Powstanie iwienieckie.

Od 1991 w niepodległej Białorusi. W 1998 Iwieniec otrzymał herb wzorowany na herbie szlacheckim Prawdzic rodu Sołłohubów, przedstawiającym złotego lwa na czerwonym polu. Znajduje się tu także muzeum regionalne, kiedyś Feliksa Dzierżyńskiego, (obecnie w jego rodzinnym Dzierżynowie).

4 lipca 2012 samolot wyczarterowany przez szwedzką agencję reklamową Studio Total zrzucił nad Iwieńcem kilkaset pluszowych misiów na spadochronach z przyczepionymi prodemokratycznymi hasłami. Po trzech tygodniach zaprzeczania, że ta sytuacja miała miejsce, w reakcji na to wydarzenie białoruski rząd wydalił ambasadora Szwecji. Incydent ten jest znany jako pluszowy desant[18][19].

Zabytki edytuj

  • kościół św. Michała Archanioła (1702-1705) tzw. "biały" i istniejący przy nim klasztor franciszkanów (1741-1749)
  • kościół św. Aleksego (1905-1907) tzw. "czerwony" i XIX-wieczny cmentarz katolicki
  • synagoga z pocz. XX wieku i cmentarz żydowski
  • Dom-muzeum Apolinarego Pupko
  • Cmentarz z XIX wieku. Na cmentarzu pochowani są pod nagrobkiem z rosyjskim napisem Kazimierz Edmundowicz Dzierżyński i Lucja Wilgielmowna Dzierżyńska rozstrzelani przez Niemców za wspieranie partyzantów z Armii Krajowej.

Ludzie związani z miastem edytuj

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Iwieńcem.

Galeria edytuj


Miasta partnerskie edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).
  2. ↑ Приход храма Святой Преподобной Евфросинии Полоцкой г/п Ивенец. molod-eparchy.by. [dostęp 2021-03-10]. (ros.).
  3. ↑ Polski Słownik Biograficzny, t. XL, str. 318)
  4. ↑ Jerzy Sołłohub
  5. ↑ Marianna Potocki h. Pilawa
  6. ↑ Józefa Sołłohub h. Prawdzic
  7. ↑ Eksdywizja. W: Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska ilustrowana. Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki, 1900. Cytat: Eksdywizja w prawie litewskiem, a potioritas w pr. polskiem, była to nazwa postępowania sądowego, które pomiędzy wierzycieli wydzielało z majątku dłużnika ziemię w naturze, długami przeładowaną. Podział taki dopełniały sądy eksdywizorskie, a zdarzało się nieraz, że całe fortuny pańskie szły w podział pomiędzy licznych wierzycieli.
  8. ↑ Dekret eksdywizyjny Hrabstwa Iwienieckiego z 1784 r.. [dostęp 2013-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-18)].
  9. ↑ Wyprawa do Iwieńca oddziału wojsk polskich pod dowództwem ks. Michała Kleofasa Ogińskiego w czerwcu 1794 r.. [dostęp 2013-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  10. ↑ Rajd w sierpniu 1794 r. oddziału płk Stefana Grabowskiego na obszar II zaboru rosyjskiego z 1793 r.
  11. ↑ Iwieniec na skraju Puszczy Nalibockiej - 500 lat miasta [online], www.iwieniec.eu [dostęp 2020-01-20].
  12. ↑ Życie Ilustrowane, Nr. 49, 1909
  13. ↑ Prochwicz, Konstankiewicz i Rutkiewicz 2003 ↓, s. 23.
  14. ↑ Marian Podgóreczny: Doliniacy. T. I: Za Niemnem. Warszawa: BMT ERIDIA, 2010, s. 29. ISBN 978-83-930539-1-9.
  15. ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1169.
  16. ↑ Marian Podgóreczny: op.cit.. s. 29–37.
  17. ↑ Kazimierz Krajewski. Powstanie iwienieckie i zapomniane boje w Puszczy Nalibockiej. „Biuletyn Informacyjny AK”. 5/2013, s. 32–33, 2013-05. 
  18. ↑ Szwedzi na Białorusi otrzymali pogróżki. Za misie? [online], TVN24 [dostęp 2021-03-26] (pol.).
  19. ↑ Białoruś pogrąża się w absurdzie. Więzienie za misie i za wynajem mieszkania [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2021-03-26] (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939. Barwa i Broń, 2003. ISBN 83-900217-9-4.
  • Mały rocznik statystyczny GUS, 1938 r.
  • Józef Jan Kuźmiński, Z Iwieńca i Stołpców do Białegostoku, nakładem autora, Białystok 1993, ISBN 83-901635-0-0
  • Bronisław Władysław Król, Szkoła jako instytucja wychowawcza w środowisku małomiasteczkowym, Państwowy Instytut Nauczycielski, Warszawa 1938 r./Białystok 2001, ISBN 83-88433-00-8
  • Tomasz Głowiński, Zapomniany garnizon. Oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza w Iwieńcu w latach 1924-1939, Wydawnictwo Gajt, Wrocław 2008/2009 ISBN 978-8388178-71-9

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Iwieniec&oldid=73287705”