Izrael Kalmanowicz Poznański, jid. ישראל פאזנאנסקי (ur. 25 sierpnia 1833 w Aleksandrowie Łódzkim[1], zm. 29 kwietnia 1900[2][a] w Łodzi) – polski przemysłowiec pochodzenia żydowskiego. Zaliczany razem z Ludwikiem Geyerem i Karolem Scheiblerem do trzech łódzkich „królów bawełny[5].

Izrael Poznański
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

25 sierpnia 1833
Aleksandrów Łódzki

Data i miejsce śmierci

29 kwietnia 1900
Łódź

Miejsce spoczynku

Nowy cmentarz żydowski w Łodzi

Zawód, zajęcie

przedsiębiorca

Majątek

7 mln rubli (w złocie)

Wyznanie

judaizm

Rodzice

Kalman Poznański
i Małka Lubińska

Małżeństwo

Leonia Hertz (1851–1900)

Dzieci

Z Leonią Hertz:
Ignacy, Herman, Karol, Maurycy, Anna (Ajdla), Joanna Natalia, Felicja (Fajga)

Krewni i powinowaci

rodzeństwo:
Ruchla, Bajla, Mojżesz, Debora, Pinkus,
Aleksander, Gite

Odznaczenia
Order św. Stanisława – III klasy Order Świętej Anny III klasy (Imperium Rosyjskie)
Fabryka Izraela Poznańskiego, ok. 1895
Pałac Izraela Poznańskiego
(grudzień 2005)
Mauzoleum Izraela Poznańskiego na cmentarzu żydowskim w Łodzi

Życiorys edytuj

Lata młodości edytuj

Był wnukiem kramarza Izaaka z miasta Kowala na Kujawach i najmłodszym synem kupca Kalmana (któremu nadano nazwisko Poznański) oraz Małki z Lubińskich[1][6]. W 1825 roku 40-letni Kalman Poznański z żoną, dziećmi, parobkiem i służącą osiedlili się w Aleksandrowie Łódzkim. W rok po urodzeniu się Izraela (1834) rodzina Poznańskich, jako dość zamożna, przeniosła się z Aleksandrowa Łódzkiego do Łodzi, gdzie ojciec nabył prawo handlu towarami łokciowymi, czyli tkaninami bawełnianymi i tkaninami lnianymi, oraz zbudował pierwszą piętrową kamienicę na Starym Mieście – prowadził tam także kram z tkaninami i artykułami korzennymi.

W Łodzi Izrael Poznański skończył szkołę elementarną i tzw. progimnazjum. Przyszły multimilioner fachu przedsiębiorcy uczył się od podstaw. W wieku kilkunastu lat zbierał stare materiały, jeżdżąc rozklekotanym wózkiem, ciągniętym przez zabiedzonego konia (później niechętni bogaczowi twierdzili, że nie miał wówczas konia, a do wózka zaprzęgał psy). W wieku siedemnastu lat (1851) ożenił się z Leonią Hertz, córką Mojżesza Hertza, zamożnego kupca z Warszawy. W intercyzie małżeńskiej Izrael został przedstawiony jako „majster profesji tkackiej” wnoszący do małżeństwa manufakturę wartą 500 rubli. Żona Leonia wniosła mu w posagu sklep handlujący towarami łokciowymi w Warszawie.

Początek kariery edytuj

W grudniu 1852 Izrael Poznański przejął od ojca zarząd rodzinnej firmy kupieckiej. Później systematycznie poszerzał działalność: w 1859 jego zakład produkował materiały warte 6 tys. rubli, a w 1868 – 23 tys. rubli. W 1871 I. Poznański rozpoczął, trwające do 1892, skupowanie działek przy ul. Ogrodowej 17–23, na których zamierzał postawić kompleks przemysłowy. W 1872 powstał tu pierwszy obiekt fabryczny – tkalnia mechaniczna o dużej wydajności (200 krosien mechanicznych).

Rozwój przedsiębiorstwa edytuj

W kolejnych latach nastąpiła szybka rozbudowa zakładów, która objęła:

29 października 1889 firma została przekształcona w spółkę akcyjną, podobnie jak inne łódzkie przedsiębiorstwa bawełniane[5]. Oficjalna nazwa zakładów brzmiała: „Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I. K. Poznańskiego w Łodzi”. Rozrastające się zakłady Poznańskiego zatrudniały z biegiem lat coraz więcej pracowników: w 1865 – 70 robotników, w 1879 – 426 robotników, w 1906 przeciętny stan zatrudnienia wynosił 6800 ludzi.

W 1883 roku w fabryce Poznańskiego wybuchł strajk na tle pogarszających się warunków pracy. Dniówka trwała wówczas 16 godzin, od 5 rano do 9 wieczorem, a dodatkowo Izrael Poznański wprowadził nakaz pracy w dni świąteczne. Miało to obowiązywać od 15 sierpnia, czyli począwszy od święta Matki Boskiej Zielnej. Złamanie nakazu kosztowało pracownika do 3 rubli. Protestujących spacyfikowała policja i sotnia kozaków, z fabryki usunięto 50 osób[7]. W lutym 1884 roku Poznański ukarał finansowo robotników, którzy protestowali przeciwko pracy w święto Matki Boskiej Gromnicznej. Jednego z robotników uderzył[8]. W 1891 roku pełnomocnik inspektora fabrycznego meldował, że w fabryce Poznańskiego płaci się relatywnie najmniej w Łodzi, a kary spotykające tkaczy są najwyższe[9]. W czasie buntu łódzkiego w 1892 roku w biurze fabryki Poznańskiego mieściło się tymczasowe biuro śledcze, gdzie poniżano i bito strajkujących pracowników, by następnie bez udowodnienia winy usunąć ich z fabryki[10].

W 1884 roku Izrael Poznański nabył dobra Nieznanowice w ówczesnym powiecie włoszczowskim. Wybudował tam fabrykę krochmalu dla potrzeb własnych zakładów w Łodzi. Zatrudniała ona 140 robotników. Wzniósł ponadto dwukondygnacyjny pałac wzorowany na klasycystycznych rezydencjach[11]. Latem 1889 roku pożar strawił fabrykę doszczętnie, a straty w nieubezpieczonym majątku ruchomym oszacowano na 60 000 rubli[12]. W 1910 roku pałac i resztę nieznanowickiego majątku Poznańscy sprzedali rodzinie Karskich[11].

Izrael Poznański zmarł 29 kwietnia 1900[2] i dwa dni później został pochowany w grobowcu rodzinnym na nowym cmentarzu żydowskim w Łodzi[13]. W roku śmierci jego majątek wynosił 11 mln rubli. I wojna światowa przyniosła przedsiębiorstwu Poznańskiego duże straty. Kolejne pokolenia zarządzały firmą do lat 30. XX wieku, kiedy zadłużone przedsiębiorstwo przejął Banca Commerciale Italiana.

Działalność charytatywna edytuj

W życiorysie Poznańskiego zaobserwować można wyraźną przemianę: początkowo znany był jako bezwzględny pracodawca, niedbający o bezpieczeństwo pracowników. W jego fabrykach dochodziło do licznych wypadków kończących się kalectwem lub śmiercią. Jednak pod koniec swojego życia niespodzianie zaangażował się w działalność charytatywną, budował sierocińce, szkoły dla biednych i szpitale. Był m.in. fundatorem ikonostasu w budowanej katedrze prawosławnej. W październiku 1884 roku, za gorliwość okazaną przy dziele budowy cerkwi św. Aleksandra Newskiego w Łodzi przy ul. Widzewskiej (ob. ul. Kilińskiego 56), Izrael Poznański został odznaczony Orderem Świętego Stanisława III klasy[14]. W marcu 1895 roku otrzymał Order Świętej Anny III klasy[15]. W 1891 roku ufundował terakotową posadzkę budowanego na pl. Kościelnym w Łodzi kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wykonaną przez niemiecką firmę Villeroy & Boch z Mettlach[16][17][18]. W połowie lat 90. XIX w. sfinansował ponadto ⅓ kosztu budowy dużych organów w tymże kościele[19]. 18 lutego 1895 roku przekazał notarialnie 100 000 rubli na rzecz przekształcenia łódzkiej Wyższej Szkoły Rzemieślniczej w szkołę techniczną[20]. W latach 1899–1900 był prezesem Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, które było m.in. jego inicjatywą[21].

Życie prywatne edytuj

Poznański miał z żoną Leonią siedmioro dzieci:

Izrael Poznański w kulturze edytuj

Galeria edytuj

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. Część prasy z epoki jako datę śmierci podaje 28 kwietnia 1900[3][4].

Przypisy edytuj

  1. a b Akt urodzenia I. Poznańskiego, Arch. Państwowe w Łodzi, zesp. Akta stanu cywilnego gminy żydowskiej w Aleksandrowie, sygn. 8; por. skan tegoż.
  2. a b Poznański Izrael, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-05-02].
  3. Kronika. B.P. Izrael K. Poznański (oraz dwa nekrologi). „Rozwój”. Rok III (nr 99), s. 2, 5–6, 1900-04-30. Wiktor Czajewski (red.). Łódź: Wiktor Czajewski. [dostęp 2015-10-16]. Cytat: W sobotę, dnia 28 kwietnia r. b. po długich i ciężkich cierpieniach zmarł w Łodzi B.P. Izrael K. Poznański nasz czcigodny szef, senior. 
  4. Nekrologi. „Goniec Łódzki”. Rok III (99), s. 4–6, 1900-04-30. Roman Wierzchleyski (za red.). Łódź: Henryk Łubieński. [dostęp 2020-09-21]. 
  5. a b Leszek Skrzydło: Rody fabrykanckie. Wyd. 2. Cz. I. Łódź: Oficyna Bibliofilów, 1999, s. 53–55. ISBN 83-87522-23-6.
  6. Alan Jakman: „Król bawełny” – Izrael Poznański. [w:] Strona kwartalnika genealogicznego „More Maiorum”. moremaiorum.pl > Artykuły historyczne [on-line]. More Maiorum. Miesięcznik genealogiczny, 2014-08-26. [dostęp 2020-09-21].
  7. Próchnik 1864–1918 ↓, s. 361.
  8. Perl 1910 ↓, s. 160.
  9. Próchnik 1864–1918 ↓, s. 368.
  10. Perl 1910 ↓, s. 330.
  11. a b Michał Szafrański: Nieznanowice: rys historyczny. [w:] Portal sołectwa Nieznanowice. nieznanowice.pl > Historia Nieznanowic [on-line]. nieznanowice.pl. [dostęp 2016-03-20].
  12. Wiadomości bieżące. Pożar fabryki. „Dziennik Łódzki”. Rok VI (nr 153), s. 2, 1889-07-11. Antoni Chomętowski (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2016-03-20]. 
  13. Nekrologi. „Rozwój”. Rok III (nr 100), s. 5–7, 1900-05-01. Wiktor Czajewski (red.). Łódź: Wiktor Czajewski. [dostęp 2015-10-16]. Cytat: W dniu wczorajszym złożyliśmy do grobu zwłoki przedwcześnie zgasłego Prezesa Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności B.P. Izraela K. Poznańskiego. 
  14. Kronika Łódzka. Jego Cesarska Mość.... „Dziennik Łódzki”. Rok I (nr 232), s. 2, 1884-10-16. Zdzisław Kułakowski (red.). Łódź: Zdzisław Kułakowski. ISSN 1898-3111. [dostęp 2015-10-24]. 
  15. Z miasta i Okolic. Najwyższe nagrody. „Tydzień”. Rok XXIII (nr 10), s. 2, 1895-03-10. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2016-09-29]. 
  16. Wiadomości ogólne. W kościele Wniebowzięcia N. M. P.... „Dziennik Łódzki”. Rok VIII (nr 163), s. 2, kol. 2, 1891-07-25. Bolesław Knichowiecki (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2020-09-20]. 
  17. Wiadomości ogólne. Z kościołów. „Dziennik Łódzki”. Rok VIII (nr 218), s. 2, kol. 2, 1891-10-02. Bolesław Knichowiecki (red.). Łódź: Stefan Kossuth. ISSN 1898-3111. [dostęp 2020-09-20]. 
  18. Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łodzi. O parafii. Rys historyczny. [w:] Portal archidiecezji łódzkiej. archidiecezja.lodz.pl > Parafie > Dekanat Łódź Bałuty [on-line]. Kuria Metropolitalna Łódzka. [dostęp 2020-09-20].
  19. Enka. Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Łodzi. „Tydzień”. Rok XXV (nr 24), s. 2, kol. 1–3, 1897-06-13. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2020-09-20]. 
  20. Z miasta i Okolic. Ofiara. „Tydzień”. Rok XXIII (nr 14), s. 4, 1895-04-07. Mirosław Dobrzański (red.). Petroków (Piotrków Trybunalski): Mirosław Dobrzański. [dostęp 2016-09-29]. 
  21. Wiesław Puś, Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793-1914, Łódź 1998, s. 180.
  22. Roman Frister: Potomkowie Izraela Poznańskiego. [w:] Portal „Polityki”. polityka.pl > Więcej – Historia [on-line]. Polityka sp. z o.o. s.k.a, 2010-10-23. [dostęp 2020-09-21]. Tekst ukazał się pod tytułem Powrót do ziemi obiecanej w tygodniku „Polityka” nr 43 (2779) z dn. 23 października 2010, s. 111.
  23. Człowiek z Manufaktury. [w:] Strona Teatru Wielkiego w Łodzi. operalodz.com > Aktualności [on-line]. Teatr Wielki w Łodzi, 2016-05-05. [dostęp 2019-02-15].
  24. CZŁOWIEK Z MANUFAKTURY / pierwsze publiczne wykonanie opery z udziałem Małgorzaty Walewskiej. [w:] Strona Teatru Wielkiego w Łodzi. operalodz.com > Aktualności [on-line]. Teatr Wielki w Łodzi, 2016-12-12. [dostęp 2017-01-07].
  25. Publiczność ma głos! / Konkurs kompozytorski na operę CZŁOWIEK Z MANUFAKTURY. [w:] Strona Teatru Wielkiego w Łodzi. operalodz.com > Aktualności [on-line]. Teatr Wielki w Łodzi, 2017-01-05. [dostęp 2017-01-07].
  26. Informacja prasowa Teatru Wielkiego w Łodzi (autor korporatywny): „Człowiek z Manufaktury” – premiera w Teatrze Wielkim w Łodzi. [w:] Strona Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Kalendarz > Luty 2019 > 02 [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2019-02-02. [dostęp 2019-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-15)].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj