Zanokcica języcznik

Zanokcica języcznik
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	paprocie
Podklasa	paprotkowe
Rząd	paprotkowce
Rodzina	zanokcicowate
Rodzaj	zanokcica
Gatunek	zanokcica języcznik
	Nazwa systematyczna
	Asplenium scolopendrium L.; Sp. Pl.: 1079 (1753)
Synonimy
	Phyllitis scolopendrium (L.) Newman; Scolopendrium scolopendrium (L.) H.Karst.; Scolopendrium vulgare Sm.;
	Phyllitis scolopendrium (L.) Newman; Scolopendrium scolopendrium (L.) H.Karst.; Scolopendrium vulgare Sm.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zanokcica języcznik, języcznik zwyczajny^[4] (Asplenium scolopendrium L.^[5]^[3]), zwyczajowo nazywany także językiem jelenim – gatunek paproci należący do rodziny zanokcicowatych. W XX wieku gatunek był zwykle klasyfikowany do rodzaju języcznik Phyllitis^[6]. Roślina bywa uprawiana.

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Występuje w Azji, Europie i północnej Afryce. W Polsce występuje rzadko: głównie w Karpatach i na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Nieliczne stanowiska ma także na Pogórzu Kaczawskim w Sudetach oraz na Roztoczu^[7]. Jedynym w Sudetach miejscem występowania paproci jest rezerwat przyrody „Wąwóz Myśliborski koło Jawora”.

Morfologia edytuj

Pokrój.

Liść od spodu z kupkami zarodni

Liście: Duże (15–60 cm długości i 3,5–6 cm szerokości), językowate, niepodzielone liście, co jest wyjątkiem wśród paproci. Są zimotrwałe, mają sercowatą nasadę i zaostrzony koniec, a ich brunatny ogonek pokryty jest łuskami. Wyrastające bezpośrednio z kłącza liście tworzą pióropusz. Brak oddzielnych liści zarodnionośnych.
Zarodnie: Wyrastają na górnej części środkowych liści płonnych, które w okresie zarodnikowania przekształcają się w liście zarodnionośne. Kupki zarodni na spodniej stronie liści, w młodości otoczone zawijką. Mają długość 1–2,5 cm i wyrastają liniowo w równoległych szeregach.
Kłącze: Podnoszące się, krótkie, o grubości ok. 0,5 cm i pokryte brunatnymi łuskami.

Biologia edytuj

Bylina. Jasnobrunatne zarodniki dojrzewają od lipca do września, kiełkują po ok. 30 dniach.

Ekologia edytuj

Roślina rośnie w cienistych, wilgotnych lasach, na skałach, zwłaszcza wapiennych, w żlebach. Szczególnie preferuje kamieniste, północne lub północno-wschodnie zbocza, głównie w reglu dolnym^[7]. Hemikryptofit. Występuje przeważnie w populacjach liczących do kilkudziesięciu osobników. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Tilio platyphylli-Acerion pseudoplatani, Ass. Phyllitido-Aceretum^[8].

Zagrożenia i ochrona edytuj

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1957 roku^[9]^[10].

W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski jest umieszczony w grupie gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych na izolowanych stanowiskach poza głównym obszarem swojego występowania (kategoria zagrożenia [E])^[11]. Zagrożony jest przez wykopywanie i przesadzanie do ogrodów i na cmentarze^[7].

Zastosowanie edytuj

Roślina ozdobna – ze względu na swoje piękne liście bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Najlepiej rozmnażać go przez podział, typowy gatunek można rozmnażać również przez zarodniki, nie należy tego robić z odmianami ozdobnymi, gdyż zarodniki nie zachowują cech organizmu macierzystego. Wymaga półcienistego lub cienistego miejsca o stałej wilgotności i próchnicznej gleby. Może być uprawiany w domu, jako roślina doniczkowa, wymaga wtedy wstawienia doniczki do większego pojemnika z wilgotnym torfem i stałego nawilżania. Od maja do września należy umiarkowanie nawozić^{[potrzebny przypis]}.

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ The Pteridophyte PhylogenyT.P.P. Group The Pteridophyte PhylogenyT.P.P., A community-derived classification for extant lycophytes and ferns, „Journal of Systematics and Evolution”, 54 (6), 2016, s. 563–603, DOI: 10.1111/jse.12229 .
↑ ^a ^b Asplenium scolopendrium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-28].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 37, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
↑ Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78 – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin
↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[ppgI-2] The Pteridophyte PhylogenyT.P.P. Group The Pteridophyte PhylogenyT.P.P., A community-derived classification for extant lycophytes and ferns, „Journal of Systematics and Evolution”, 54 (6), 2016, s. 563–603, DOI: 10.1111/jse.12229 .

[powo-3] Asplenium scolopendrium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-28].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 37, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[5] Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.

[checklist2002-6] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[A-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[9] Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin

[10] Dz.U. z 1957 r. nr 15, poz. 78 – Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28 lutego 1957 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin

[11] Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[4]

[5]

[3]

[6]

[1]

[2]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]