Jabłonowo Pomorskie
Jabłonowo Pomorskie (do 1927 Sadlinki[2]; niem. Sadlinken[3], 1903 Goßlershausen[4]) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie brodnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Jabłonowo Pomorskie.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek w Jabłonowie Pomorskim | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1962 | ||||
| Burmistrz |
Przemysław Piotr Górski | ||||
| Powierzchnia |
3,35 km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 56 | ||||
| Kod pocztowy |
87-330 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
CBR | ||||
Położenie na mapie gminy Jabłonowo Pomorskie  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu brodnickiego  | |||||
 53°23′20″N 19°09′10″E/53,388889 19,152778
| |||||
| TERC (TERYT) |
0402074 | ||||
| SIMC |
0983474 | ||||
Urząd miejski ul. Główna 2887-330 Jabłonowo Pomorskie | |||||
| Strona internetowa | |||||
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 3716 mieszkańców[1].
Patronką miasta jest błogosławiona Maria Karłowska.
Położenie edytuj
Jabłonowo Pomorskie położone jest w północno-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego, przy drodze wojewódzkiej nr 543. W mieście krzyżują się linie kolejowe nr 208 i 353. Na pograniczu miasta przepływa rzeka Lutryna.
Pod względem historycznym Jabłonowo Pomorskie leży w ziemi chełmińskiej[5].
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto znajduje się na Pojezierzu Brodnickim[6].
Historia edytuj
Współczesne Jabłonowo Pomorskie to dawna wieś Sadlinki (niem. Sadlinken), która powstała na zachód od dóbr rycerskich Jabłonowo (obecnie Jabłonowo-Zamek, niem. Jablonowo)[7], znanych od roku 1222. Pierwsza wzmianka znalazła się w tzw. dokumencie „łowickim” (1222 r.), w którym Konrad mazowiecki nadał osadę biskupowi Chrystianowi. Po przejęciu tych terenów przez Krzyżaków miejscowość znalazła się w granicach komturstwa brodnickiego. W 1342 roku wielki mistrz krzyżacki Dytrych von Altenburg nadał dobra jabłonowskie rycerzowi Rudigerowi von Lugendorf.
Najstarszą linię kolejową w pobliżu Sadlinek i Jabłonowa otwarto 20 listopada 1871 roku. Wiodła ona z Torunia Wschodniego do obecnego obwodu królewieckiego[7]:
Jak to bywało nie tylko u nas – stacje kolejowe gromadziły tłumy podróżnych, kupców i handlarzy (...). Tak powstawały nowe osiedla. Niektóre z nich, jak Sadlinki rozwinęły się w miasteczko, które przekształciło się w całkiem sporą miejscowość. Ekspansywne Sadlinki powstając w najbliższym sąsiedztwie Jabłonowa Zamku wkrótce połączyły się z nim, lub, jak kto woli „wchłonęły”. Ale pod zupełnie nową nazwą. Otóż do czasu budowy węzła kolejowego, jeśli ktoś wspominał o Jabłonowie to miał na myśli tereny obecnego Jabłonowa Zamku. W miejscu, w którym obecne miasto tętni swoim życiem była natomiast osada o nazwie Sadlinki.
W 1903 roku nazwę Sadlinken zmieniono na Goßlershausen[4], a nazwa ta się utrzymała do 1920, do końca w zaboru pruskiego:
Na Gosslershausen przechrzczono miejscowość Sadlinki w powiecie brodnickim. Pierwotnie miejscowość tę zamierzano połączyć z Jabłonowem i nazwać »Ostmark«, lecz po śmierci naczelnego prezesa Prus Zachodnich Gosslera odstąpiono od tego zamiaru i postanowiono miejscowości te nazwać od jego nazwiska. Najpierw więc Sadlinki, a następnie stacja kolejowa i pocztowa miały być nazwane od pruskiego polityka i urzędnika Gosslera.
W okresie II Rzeczypospolitej – jako Sadlinki – należały do powiatu brodnickiego w województwie pomorskim, gdzie stanowiły gminę jednostkową. 28 stycznia 1927 nazwę miejscowości Sadlinek (i gminy jednostkowej) zmieniono na Jabłonowo[2]. 1 sierpnia 1934, w związku z reformą administracyjną kraju, Jabłonowo ustanowiło nową gminę Jabłonowo I[8] (nazwa Jabłonowo I została użyta aby gminę móc odróżnić od sąsiedniej wiejskiej gminy Jabłonowo II, również z siedzibą w Jabłonowie[9]).
Po wojnie Jabłonowo zachowało początkowo przynależność administracyjną. 6 lipca 1950 roku zmieniono nazwę woj. pomorskiego na bydgoskie[10]. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina składała się z samego Jabłonowa i przez to nie była podzielona na gromady[11]. Gminę Jabłonowo I zniesiona jesienią 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[12] i została przekształcona w gromadę Jabłonowo[13]. 13 listopada 1954, po pięciu tygodniach, gromadę Jabłonowo zniesiono w związku z przekształceniem jej obszaru w osiedle[14]. 18 lipca 1962 osiedle Jabłonowo otrzymało prawa miejskie[15]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego.
Od lat 30. XX wieku w sąsiednim Jabłonowie-Zamku znajduje się dom generalny Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej.
Demografia edytuj
- Piramida wieku mieszkańców Jabłonowa Pomorskiego w 2014 roku[16].
Zabytki edytuj
- Kościół parafialny pw. św. Wojciecha z lat 1860-64[17]
- Neogotycki kościół pw. Chrystusa Króla z lat 1907–1908
- Pastorówka, obecnie plebania
- Pałac w Jabłonowo Pomorskim, obecnie klasztor ss. pasterek z 1860-68[18][19]
- inne
- Kolejowa wieża ciśnień
- Ceglany most kolejowy z końca XIX wieku
- Zabytkowe kamienice z przełomu XIX i XX wieku
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
Kościół rzymskokatolicki edytuj
Świadkowie Jehowy edytuj
-
Kościół pw. Chrystusa Króla i Matki Bożej Nieustającej Pomocy -
Sala Królestwa Świadków Jehowy
Ludzie związani z Jabłonowem Pomorskim edytuj
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-16].
- ↑ a b Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 1927, nr 1 i 2, poz. 8, s. 8. Historyczna nazwa Jabłonowo (niem. Jablonowo) dotyczyła sąsiednich dóbr rycerskich stanowiących obecnie wieś Jabłonowo-Zamek ("Do czasu budowy węzła kolejowego, jeśli ktoś wspominał o Jabłonowie to miał na myśli tereny obecnego Jabłonowa Zamku. W miejscu, w którym obecne miasto tętni swoim życiem była natomiast osada o nazwie Sadlinki (R. Stawski, 2019).
- ↑ Sadlinki (2), niem. Sadlinken, wieś, pow. brodnicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 200.
- ↑ a b Gazeta Toruńska, 1903, R.39, nr 62.
- ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. Warszawa: MUZA SA, 1998, s. 237. ISBN 83-7079-926-4. [dostęp 2022-01-17]. Cytat: Znane od XIII w. (z 1222 r. zapis nazwy Jablonovo) jako gród w ziemi chełmińskiej. (pol.).
- ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).
- ↑ a b c d R. Stawski (2019). Z dziejów Jabłonowo (na podstawie: E. Bunze, K. Mikulski, W. Nowosad, S. Wojdyło, Jabłonowo, gmina Jabłonowo Pomorskie, zespół pałacowo-parkowy, Toruń 1998)
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 64, poz. 558
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 71, poz. 688 §6 (3)
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 28, poz. 255
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Uchwała Nr 24/2 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu brodnickiego; w ramach Zarządzenia Nr 9 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 18 listopada 1954 w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z 5 października 1954 dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 12, Poz. 63)
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 253
- ↑ Dz.U. z 1962 r. nr 41, poz. 188
- ↑ Jabłonowo Pomorskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ nr rej.: A/330 z 24.09.1970
- ↑ nr rej.: A/524 z 29.11.1957
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05].
Linki zewnętrzne edytuj
- Sadlinki (2), niem. Sadlinken, wieś, pow. brodnicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 200. – dotyczy współczesnego Jabłonowa Pomorskiego
- Jabłonowo (1), niem. Jablonowo, rycerskie dobra, pow. brodnicki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 352. – dotyczy współczesnego Jabłonowa-Zamku
- Historia Żydów w Jabłonowie Pomorskim na portalu Wirtualny Sztetl